Νίκος Τσούλιας*: Για ένα σύγχρονο δημοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα

Είναι και αυτό σημείο των καιρών μας, των δύσκολων, απαιτητικών αλλά και παρακμιακών καιρών μας. Η πολιτική λειτουργία έχει υποχωρήσει έναντι της επεκτατικής δράσης των δυνάμεων της αγοράς και εξαντλεί τον πυρήνα της δράσης της σε διαχειριστικά ζητήματα.
Αυτά σε διεθνές επίπεδο αλλά και σε εθνικό. Μόνο που στην Ελλάδα βιώνουμε επιπρόσθετα ένα σκηνικό παρατεταμένης οικονομικής κρίσης και ύφεσης και ένα επιπλέον, αυτό της πανδημίας, που καθιστά την άσκηση της πολιτικής ακόμα πιο δύσκολη. Στην απαξίωση της πολιτικής συνέτειναν και οι ανορθολογισμοί και οι λαϊκισμοί των «Ζαππείων» και των σκισιμάτων των μνημονίων αλλά με το ένα μνημόνιο να διαδέχεται το άλλο… 
Διαπιστωμένη πλέον η αδυναμία των τελευταίων κυβερνήσεων να διαμορφώσουν ένα συνολικό θεσμικό πλαίσιο για το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Αντίθετα, επιδίδονται σε παρεμβάσεις σε επιμέρους στοιχεία, που αποσκοπούν στην αναπαραγωγή της κομματικής ισχύος: εύκολη πρόσβαση στα πανεπιστήμια, ρυθμίσεις για τα ιδιωτικά κολέγια και ΙΕΚ, κομματικός στρατός για τη διοίκηση της εκπαίδευσης κλπ.
Και ενώ ο κόσμος αλλάζει, νέες γεωστρατηγικές διαμορφώνονται παντού και κυρίως στη γειτονιά μας, και ενώ οι νέες τεχνολογίες μετασχηματίζουν την εργασία, την οικονομία, την κοινωνία, τον πολιτισμό, εμείς συνεχίζουμε σε μια πορεία που είναι γραμμένη από το παρελθόν, στον απόηχο των μεταπολιτευτικών πραγμάτων. Δεν υπάρχει εθνική πνοή, προοδευτική στρατηγική για το μέλλον της χώρας.
Όλες οι νομοθετικές πρωτοβουλίες της Ν.Δ. χαρακτηρίζονται από άκρατο νεοφιλελευθερισμό και από σκληρό αναχρονισμό και – με βάση την ιδεολογική κυριαρχία έναντι του λαϊκισμού του ΣΥΡΙΖΑ – διαμορφώνει τα εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας σε πολιτική έντασης των ανισοτήτων, σε αδιέξοδη πορεία.   
Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας οφείλει να συνδεθεί με ένα νέο μοντέλο «πράσινης ανάπτυξης» και κοινωνικής προόδου, που θα ενισχύει την παραγωγική οικονομία σε σύγχρονες βάσεις και την ανακατανομή του εθνικού προϊόντος υπέρ των ασθενέστερων στρωμάτων και θα προάγει την προοπτική κοινωνιών δικαιοσύνης και αλληλεγγύης. Η σύγχρονη δημοκρατική εκπαίδευση αντιστρατεύεται την επέκταση των δυνάμεων της αγοράς και της εμπορευματοποίησης, αμφισβητεί τον σημερινό παρασιτικό εν πολλοίς τύπο «συσσώρευσης». Προάγει έναν νέο τύπο ψηφιακού ουμανισμού, μια ανοιχτή και πλουραλιστική κοινωνία, έναν πολίτη χειραφετημένο από κάθε μορφή εξάρτησης και αλλοτρίωσης.
Το σύγχρονο σχολείο οφείλει να μετασχηματίζεται λαμβάνοντας υπόψη δημιουργικά και κριτικά τις νέες σχέσεις θεσμικής και άτυπης εκπαίδευσης, τη δυναμική της δια βίου μάθησης και να αναδεικνύει την έννοια της Γενικής Δημόσιας και Δωρεάν Παιδείας ως ακόμα πιο καθοριστικό συντελεστή για την ενίσχυση των νέων κοινωνικών τάσεων και απαιτήσεων.  
Μεγάλη πρόκληση είναι αφενός η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και όχι της μηχανιστικής αποστήθισης, της σκέψης που θα συνειδητοποιεί ότι ουσιαστικά «το γνωρίζειν είναι κρίνειν» (σύμφωνα με τους στοχαστές των γνωσιοθεωριών), και αφετέρου προκρίνει, εκτός από τη γνώση των φυσικών αιτιών, και τη γνώση των ανθρώπινων σκοπών. Καθιστά δηλαδή το μαθητή πολίτη που δεν ανακαλύπτει ένα ουδέτερο πεδίο γνώσεων και πληροφοριών αλλά ερμηνευτή της πραγματικότητας και συνδημιουργό του κόσμου που καλείται να ζήσει.
Σε μια εποχή, στην οποία η «η αλλαγή είναι μια πορεία, όχι ένα συμβάν» (change is a process, not an event), αναδεικνύεται η διαρκής τάση της μάθησης, η δια βίου εκπαίδευση. Αλλά βασική προϋπόθεση για μια τέτοια προοπτική είναι η ολοκληρωμένη αναβάθμιση της Δημόσιας και Δωρεάν Παιδείας. Οι κοινωνιολόγοι πολύ σωστά επισημαίνουν ότι όσο οι κοινωνίες γίνονται γνωσιοκεντρικές τόσο η γνώση γίνεται μια υπόθεση όλο και πιο κοινωνική.
Επομένως στόχος δεν μπορεί να είναι μόνο η απόκτηση κάποιων πτυχίων – αυτό πλέον είναι κοινός τόπος – αλλά η επίμονη και συστηματική σχέση μας με τη γνώση, ο ακόρεστος ερωτικός μας οίστρος για το αξιερώτητο (και αυτό είναι μια πολύ γνωστή αντίληψη και, κατά τον Πλάτωνα στην «Πολιτεία», καμιά άλλη ηδονή δεν μπορεί να παραβληθεί με την ηδονή της μάθησης και της αλήθειας), για το αξιερώτητο, που είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης, που δεν μπορεί να καθηλώνεται από τις συμβατικές υποχρεώσεις μας έναντι των τυπικών εκπαιδευτικών στόχων.

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 96 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια