Η εκπαίδευση αποτελεί διαχρονικά έναν από τους βασικότερους θεσμούς κάθε δημοκρατικής πολιτείας. Δεν περιορίζεται στη μετάδοση γνώσεων, αλλά συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση υπεύθυνων, ελεύθερων και ενεργών πολιτών. Στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας της γνώσης, η εκπαίδευση αναδεικνύεται σε στρατηγικό εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την πολιτισμική ενσωμάτωση.
Η μετάβαση σε ένα παγκοσμιοποιημένο και ψηφιακά διασυνδεδεμένο περιβάλλον έχει μεταβάλει ριζικά τις απαιτήσεις από τα εκπαιδευτικά συστήματα. Η τεχνολογική πρόοδος, η ταχύτητα διάδοσης της πληροφορίας και η συνεχής ανανέωση της γνώσης καθιστούν αναγκαία την καλλιέργεια δεξιοτήτων διαρκούς μάθησης, κριτικής σκέψης και προσαρμοστικότητας. Οι πολίτες του 21ου αιώνα καλούνται να διαχειρίζονται έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών, να αξιολογούν πηγές και να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση του κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι.
Παρά τις εξελίξεις αυτές, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα εξακολουθεί να λειτουργεί με βάση πρότυπα του παρελθόντος. Η έμφαση στην απομνημόνευση, η αυθεντία του σχολικού εγχειριδίου και η μηχανιστική προσέγγιση της γνώσης αντανακλούν μια φιλοσοφία που παραπέμπει περισσότερο στη βιομηχανική εποχή παρά στη σύγχρονη πραγματικότητα.
Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση συχνά αδυνατεί να ενισχύσει ολιστικά την ανάπτυξη των μαθητών, περιοριζόμενη σε γνωστικά αντικείμενα χωρίς επαρκή έμφαση στις κοινωνικές, συναισθηματικές και δημιουργικές δεξιότητες.
Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από κατακερματισμό της γνώσης και υπερβολική εξάρτηση από τις πανελλαδικές εξετάσεις. Η προετοιμασία για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργία του Λυκείου, αφήνοντας ελάχιστο χώρο για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της συνεργατικής μάθησης. Παράλληλα, η παραπαιδεία ενισχύεται, υπονομεύοντας τον ρόλο του δημόσιου σχολείου.
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση, αν και διαθέτει υψηλού επιπέδου διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό, παραμένει σε μεγάλο βαθμό αποσυνδεδεμένη από την παραγωγή και την αγορά εργασίας. Η αξιοποίηση της καινοτομίας και της έρευνας συχνά καθυστερεί ή μεταφέρεται στο εξωτερικό, στερώντας από τη χώρα πολύτιμο ανθρώπινο και επιστημονικό κεφάλαιο.
Η αποθεσμοποίηση των λειτουργιών της εκπαίδευσης και η ελαστικοποίηση ορίων και κανόνων αυξάνει την αποδόμηση της και τροφοδοτεί τη βία, τον αυταρχισμό και τον υποκειμενικό αυτοπροσδιορισμό που υπονομεύει την κοινωνική συνοχή.
Οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα χαρακτηρίζονται από αποσπασματικότητα και ασυνέχεια. Πολλές πρωτοβουλίες ανακόπτονται ή αναθεωρούνται υπό την πίεση πολιτικών και συντεχνιακών συμφερόντων, με αποτέλεσμα την έλλειψη σταθερότητας και μακροπρόθεσμου σχεδιασμού. Η δημόσια παιδεία συχνά υποβαθμίζεται, με τις συνέπειες να πλήττουν κυρίως τις κοινωνικά ευάλωτες ομάδες.
Η ανάγκη για ένα νέο εκπαιδευτικό παράδειγμα είναι επιτακτική. Ένα σύστημα που θα προάγει την ισότητα στην πρόσβαση, την ποιότητα της γνώσης και τη σύνδεση της εκπαίδευσης με τις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας. Η ενίσχυση της δημιουργικότητας, της καινοτομίας και της δια βίου μάθησης πρέπει να αποτελέσουν βασικούς άξονες κάθε εκπαιδευτικής πολιτικής.
Η επένδυση στην εκπαίδευση δεν είναι απλώς θεσμική υποχρέωση. Είναι προϋπόθεση για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, την παραγωγική ανασυγκρότηση και τη διασφάλιση ενός βιώσιμου μέλλοντος για τις επόμενες γενιές. Ας μην ξεχνάμε. Σήμερα προετοιμάζουμε και «διαμορφώνουμε» του πολίτες της δεκαετίας του 2040!
* Ο Γιάννης Κουμέντος είναι εκπαιδευτικός
