Νίκος Τσούλιας*: Ο μύθος του Σίσυφου του Καμύ

Ο μύθος του Σίσυφου του Αλμπέρ Καμύ είναι βιβλίο – σταθμός στα πεδία της φιλοσοφίας και του στοχασμού. Ο συγγραφέας, ένας από τους πιο σημαντικούς διανοουμένους του 20ου αιώνα, ανοίγει διάλογο με τους φιλοσόφους του υπαρξισμού και της φαινομενολογίας στα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο. Θέτει στη συζήτηση τα φιλοσοφικά ερωτήματα του αρχαιοελληνικού διαφωτισμού ανανεώνοντας τους προβληματισμούς και τις αναζητήσεις του.

Διαπραγματεύεται μία σειρά από επιμέρους πεδία όπως, αλλά στην πράξη αναδεικνύει τα ίδια ζωτικά ζητήματα με βασικό πυρήνα την έννοια του παραλόγου. Και εδώ τίθενται σε παραλληλία και σε συσχέτιση, η αναζήτηση του νοήματος της ζωής, οι υπαρξιακές αναζητήσεις, οι σχέσεις του «είναι» και του «φαίνεσθαι». Ο σκεπτικισμός του έχει φωτεινό ορίζοντα: την ελευθερία του ανθρώπου. Πώς όμως μπορεί ο άνθρωπος να βρει την ελευθερία του, να χειραφετηθεί από κάθε μορφή εξουσίας και δόγματος, να αυτοπραγματωθεί;

Θέτει, επίσης, στο επίκεντρο της συζήτησής του το πρόβλημα της αυτοκτονίας. «Υπάρχει ένα μονάχα φιλοσοφικό πρόβλημα πραγματικά σοβαρό: η αυτοκτονία. Αν κρίνουμε πως η ζωή αξίζει να τη ζει κανείς ή να μην τη ζει κανείς, απαντούμε στο θεμελιώδες ερώτημα της φιλοσοφίας. Τα υπόλοιπα, αν ο κόσμος έχει τρεις διαστάσεις, αν το πνεύμα διαιρείται σε εννιά ή σε δώδεκα κατηγορίες, έπονται». Και στη συνέχεια αυτού γεννιέται εκ των πραγμάτων ένα καίριο ζήτημα. Έχει νόημα ο κόσμος;

Η αντίφαση, που βιώνει ο άνθρωπος, είναι ανάμεσα στη δική του συνείδηση και στην άλογη σιωπή του Σύμπαντος. Δεν υπάρχει κάτι που να επικοινωνεί με το οποίο να επικοινωνεί ο άνθρωπος. Είναι ο άνθρωπος μόνος του; Όμως, αυτή η αντίφαση και το κενό που νιώθει απέναντι στην έρημη απεραντοσύνη του σύμπαντος δεν μπορεί να οδηγεί – κατά τον Καμύ – στην αυτοκτονία, αλλά αντίθετα, στην εξέγερση, στην επανάσταση.

Η απόλυτη ιδιαιτερότητα του ανθρώπου θέτει βασικά ερωτήματα. Με ποιο τρόπο μπορεί να γίνει μέρος του κόσμου; Και να γιατί θέτει τον προβληματισμό αυτό. «Ιδού το αλλόκοτο: να αντιληφθούμε ότι ο κόσμος είναι αδιαπέραστος, να διακρίνουμε με ποιου σημείου μία πέτρα μας είναι ξένη, αξεπέραστη, με πόση ένταση η φύση, ένα τοπίο μπορεί να μας αρνηθεί. Στο βάθος κάθε ομορφιάς υπάρχει κάτι το απάνθρωπο, κι αυτοί λόφοι, η γλυκύτητα του ουρανού, αυτά τα σχήματα των δέντρων, να από την ίδια στιγμή χάνουν τα απατηλό νόημα με το οποίο τα ντύναμε, γίνονται από δω και πέρα πιο μακρινά και από έναν χαμένο παράδεισο».

Υπάρχουν κι άλλα ομόλογα ερωτήματα. Κατανοούμε την πραγματικότητα ή μένουμε στην επιφάνεια των φαινομένων; Αυτό που μας δίνουν οι αισθήσεις μας, οι στοχασμοί της νόησής μας, ο ορίζοντας των γνώσεών μας πόσο κοντά είναι στην αλήθεια; Και ο Καμύ – για να αμβλύνει την οξύτητα του ερωτήματος – δεν αποδέχεται ότι υπάρχει μια αλήθεια αλλά πολλές αλήθειες.

Μπορούμε λοιπόν να γίνουμε μέρος του κόσμου – να απαλλαγούμε από την αντίφαση και το παράλογο; «Αυτή η νοσταλγία της ενότητας, αυτή η λαχτάρα του απόλυτου απεικονίζουν το ουσιαστικό δράμα το ουσιαστικό κίνητρο του ανθρώπινου δράματος… Αυτός ο κόσμος ραγίζει και καταρρέει: άπειρα θραύσματα που λαμπυρίζουν προσφέρονται στη γνώση». Ίσως γι’ αυτό να συνεχίζουμε να κυνηγάμε όλο και πιο νέα ευρήματα γνώσεων. Αλλά – από την άλλη πλευρά – θα είχε νόημα να είχαμε κάποια τελική και οριστική Γνώση, να κατέχουμε μία και αδιαίρετη αλήθεια; Πώς θα ήταν τότε η ζωή του ανθρώπου;

Ο Καμύ συνάπτει τις απόψεις του με τα απόλυτα σύμβολα της ελληνικής αρχαιότητας, με τον Προμηθέα και τον Σίσυφο. «Μια επανάσταση συντελείται πρώτα ενάντια στους θεούς, αρχίζοντας από εκείνη του Προμηθέα, του πρώτου από τους σύγχρονους κατακτητές. Είναι η διεκδίκηση του ανθρώπου ενάντια στη μοίρα του: η διεκδίκηση του φτωχού δεν είναι παρά ένα πρόσχημα».

Είναι ιδιαίτερα σημαντική η θεώρησή του στα εμβληματικά έργα του Κάφκα, στον Πύργο και στη Δίκη. «Ένα σύμβολο, πράγματι, προϋποθέτει δύο επίπεδα, δύο κόσμους ιδεών και αισθήσεων, κι ένα λεξικό αντιστοιχίας ανάμεσα στον έναν και στον άλλο κόσμο. Το πιο δύσκολο είναι να φτιάξουμε αυτό το λεξιλόγιο. Αλλά για να συνειδητοποιήσουμε αυτούς τους δύο κόσμους, τον έναν ενώπιον του άλλου, πρέπει να περπατήσουμε στο μονοπάτι των μυστικών σχέσεών τους. Στον Κάφκα, αυτοί οι δύο κόσμοι είναι, από τη μία μεριά, αυτός της καθημερινής, ζωής και από την άλλη εκείνος της υπερφυσικής ανησυχίας».

Και ο Σίσυφος; Για ποιο λόγο τιμωρείται αιωνίως; Πώς στέκεται ο άνθρωπος όλων των καιρών απέναντι στο βαθύ συμβολισμό του; Ο Καμύ θέτει τη δική του ιδέα. «Έχουμε ήδη καταλάβει ότι ο Σίσυφος είναι ο παράλογος ήρωας, τόσο για τα πάθη του όσο και για το βασανιστήριό του. Η περιφρόνησή του απέναντι στους θεούς, το μίσος του για το θάνατο και το πάθος του για τη ζωή, του στοίχισαν τούτο το ανείπωτο μαρτύριο όπου όλο του το είναι επιδίδεται σε κάτι που δεν τελειώνει ποτέ… Ο αγώνας και μόνο προς την κορυφή αρκεί για να γεμίσει μία ανθρώπινη καρδιά. Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο».

* Ο Νίκος Τσούλιας, είναι Δρ. Ειδικής Αγωγής ΕΚΠΑ, τ. Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) (1996-2003) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 326 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια