Νίκος Τσούλιας*: Τι είναι το άπειρο;

Η σκέψη μας πουθενά δεν σταματά. Δεν αρκείται στα κατακτημένα όσα και να έχει κατανοήσει. Είναι πάντα στην παραμεθόριο των πραγμάτων παλεύοντας με το άγνωστο – με αυτό τρέφεται. Κάθε νέα εξήγηση της πραγματικότητας είναι αφετηρία για νέα ερωτήματα, για όλο και πιο «μακρινούς» στοχασμούς, για έρευνες σε κάθε πεδίο της Γνώσης μας: στην επιστήμη, στη φιλοσοφία, στην τέχνη.

Και το πιο εντυπωσιακό είναι το εξής στοιχείο της. Πολλά από τα μεγάλα ερωτήματα του ανθρώπου – είτε υπαρξιακά είτε όχι – γεννιούνται στην παιδική μας ηλικία, παρόλο που δεν έχει προχωρήσει αρκετά ο κόσμος της γνώσης μας. Ίσως γιατί τότε η απορία και η φαντασία είναι υπερτροφικές. Ίσως να κουβαλάει αυτά τα ερωτήματα η συνείδησή μας πριν ακόμα διαμορφώσει μια συγκροτημένη άποψη. Ίσως αυτά τα ερωτήματα να συνενώνουν όλη τη ζωή μας. Ίσως να αποτελούν τα αιώνια και διαχρονικά ερωτήματα του ανθρώπου και φωλιάζουν πολύ νωρίς στο λογισμό μας.

Και οι αφορμές δίνονται τόσο εύκολα… Η ματιά μας χάνεται στον ουρανό, χαζεύουμε τα αστέρια και απορούμε: έχει τέλος ο ουρανός; Μαθαίνουμε να μετράμε, και η απορία έρχεται στην παιδική σκέψη σχεδόν αβίαστα. Πού σταματάνε οι αριθμοί; Πάνε μέχρι το άπειρο;

Τι είναι το άπειρο; Πραγματικότητα ή επινόηση του ανθρώπου (έννοια, αριθμός, ιδέα); Υπερβαίνει τη λογική μας η σύλληψή του. Η σκέψη μας δεν έχει απεριόριστες δυνατότητες, αλλά είναι πάντα εξελισσόμενη και διευρυνόμενη. Στον μαθηματικό λογισμό, το άπειρο είναι υπαρκτό. Άπειρα τα δεκαδικά ψηφία του π, άπειρα και τη δεκαδικά ψηφία στην τετραγωνική ρίζα του 2 κλπ κλπ. Όμως άπειρο συν 1 = άπειρο, άρα 1=0; Όχι, βέβαια. Το άπειρο δεν είναι αριθμός!!

Στη φυσική τι γίνεται; Πιστή στα μαθηματικά δεν μπορεί παρά να το αποδεχτεί το άπειρο. Και από εκεί και πέρα ερευνά και πειραματίζεται, στοχάζεται και προβληματίζεται.

Το άπειρο είναι πολύ μικρό ή πολύ μεγάλο; Αν διαιρούμε συνεχώς ένα αντικείμενο, ξέρουμε ότι φτάνουμε στο άτομο (Δημόκριτος…) και στα υποατομικά σωματίδια και εκεί σταματάμε. Αν διαιρούμε συνεχώς τον χώρο φτάνουμε στη μονάδα Plank 1.616 252(81) × 10−35 m και εκεί σταματάμε. Αν όμως διαιρούμε έναν αριθμό με το δύο και το εξαγόμενό του πάλι με δύο κλπ κλπ επί αόριστον, είναι άπειρα τα στοιχεία – πάμε σε ένα άπειρο απροσέγγιστα μικρό!

Τι γίνεται όμως με τις Μαύρες Τρύπες; Ισχύουν οι νόμοι της φυσικής ή αναζητούμε άλλους; Ποια είναι η έννοια του απείρου εκεί; Και αν με τις σκουληκότρυπες μπορούμε να περνάμε σε άλλο σύμπαν, τότε το σύμπαν πώς το θεωρούμε ως σύμπαν;

Το φως είναι γρήγορο. Το φως μπορούμε να το θεωρήσουμε και αργό. Η ταχύτητα του φωτός είναι όριο στο σύμπαν στην ταχύτητα μετάδοσης κάθε πληροφορίας. Η ταχύτητα αυτή είναι απίθανα μεγάλη για τη ζωή μας. Αλλά είναι μικρή για την πορεία του φωτός μέσα στο σύμπαν. Όταν θέλει να ταξιδέψει 13.6 δισεκατομμύρια χρόνια για να φτάσει στο ορατό για εμάς …όριο του σύμπαντος, τι νόημα έχει η όποια μελλοντική επικοινωνία μας με τις μακρινές κοσμικές αποστάσεις, με την προσέγγιση του άπειρου;

Τι θα λέγαμε αν βρίσκαμε τα όρια του σύμπαντος; Θα ήμασταν ικανοποιημένοι; Δεν θα νιώθαμε απογοήτευση; Αν αγγίζαμε ποτέ τα όρια, τι θα κάναμε μετά; Η γνώση αναπνέει με το άγνωστο.

Το άπειρο είναι όμορφο ή εφιαλτικό; Είναι τέρας, που πρέπει να δαμαστεί ή ομορφιά που πρέπει να θαυμαστεί; Δεν το θέλουμε, μας φοβίζει ή είναι μεγαλείο; Είναι το σύμπαν φτιαγμένο για εμάς;

Ο χρόνος τελειώνει κάποτε ή είναι άπειρος; Αφού κάποτε γεννήθηκε / άρχισε – με τη Μεγάλη Έκρηξη -, πώς μπορεί να είναι άπειρος; Ωραία ερωτήματα τα ερωτήματα που αντιστέκονται στην επίλυσή τους. Ωραία τα ερωτήματα που γεννιούνται στη σκέψη μας και ταξιδεύουν μαζί με τον άνθρωπο… Ας συμβιβαστούμε μαζί τους!

Άπειρος ο χωροχρόνος, μια μικρή λάμψη η ζωή μας, μια στιγμή η ζωή στον πλανήτη μας, μια άσημη κουκίδα στο Σύμπαν η Γη και όλα τα συμβαίνοντα επί αυτής. Και εμείς;

Εμείς στη μικρή λάμψη της ζωής μας, κατακτάμε τη συνείδηση, ερευνούμε συνεχώς, αναζητούμε την ομορφιά και την αγάπη. Δεν είναι η απόλυτη γοητεία;

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 290 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια