Νίκος Τσούλιας*: Υπάρχουν οι «τόποι» των παραμυθιών;

Σαν το σιτάρι σπέρνεται στον κόσμο η αλήθεια
Kι απ’ τον καθάριο σπόρο της φυτρώνουν παραμύθια.
Kαλότυχος όποιος μπορεί τα στάχυα να θερίσει
Kαι το σιτάρι απ’ τ’ άχυρο καλά να ξεχωρίσει.
Για τον μικρό τον κόπο του μεγάλο κέρδος μένει:
Όλη η αλήθεια που θα βρει στα ψέματα κρυμμένη!
(Γεώργιος Δροσίνης, Παιδικά παραμύθια,
Eκδότης Iωάν. N. Σιδέρης, χ.χ.)

Θα καταθέσω την άποψή μου εξ αρχής. Τα παραμύθια είναι το πιο μεγάλο «κοινό μυστικό» όλων των ανθρώπων. Τα παραμύθια υπάρχουν ή μάλλον τα παραμύθια είναι αληθινά, ή, ακόμα πιο ορθά, ό,τι υπάρχει στο περιεχόμενο των παραμυθιών είναι πραγματικό. Η προς τούτο αποδεικτική επιχειρηματολογία είναι απλή.

Κατ’ αρχήν τα παραμύθια δεν ανήκουν στον κόσμο των μικρών παιδιών. Κανένα παιδί όταν πρωτακούει παραμύθια δεν γνωρίζει αν είναι πραγματική η ιστορία τους ή όχι. Και έτι περαιτέρω, δεν έχει καμιά ανάγκη να ακούσει φανταστικές ιστορίες. Μπορεί να ακούσει και πράγματι … πραγματικές ιστορίες, αφού έτσι κι αλλιώς δεν μπορεί να διακρίνει την ιστορία του παραμυθιού από την ιστορία μιας σκηνής της ζωής. Και υπάρχουν άπειρες ιστορίες της ζωής που μπορούν να υπηρετήσουν τους σκοπούς των παραμυθιών.

Κανείς δεν ξέρει πώς γεννήθηκαν τα παραμύθια. Ίσως να μας συνοδεύουν από την απαρχή της ανθρωπογένεσή μας και να απηχούν τα πρώτα σκιρτήματα της ανθρώπινης σκέψης. Το υλικό των παραμυθιών έχει μια σταθερή μαγιά και μετά απλώνεται το ζυμάρι της αφήγησης καταπώς το θέλει η λαϊκή παράδοση, το κλίμα της εποχής, το έθος, τα έθιμα, οι ανάγκες της στιγμής, οι επινοήσεις του αφηγητή.

Υπάρχουν και σταθερές λειτουργίες οι οποίες, κατά τον G. Rodari, είναι: απαγόρευση, παράβαση, παγίδα, βλάβη ή έλλειψη, αναχώρηση του ήρωα, αποστολή, συνάντηση με το δωρητή, μαγικά δώρα, εμφάνιση του ανταγωνιστή, αγώνας, νίκη, επιστροφή, άφιξη στο σπίτι, ο ψεύτικος ήρωας, δύσκολες δοκιμασίες, αποκατάσταση της βλάβης, μεταμόρφωση του ήρωα, αναγνώριση του ήρωα, ο ψεύτικος ήρωας ξεσκεπάζεται, τιμωρία του ανταγωνιστή…

Τα παραμύθια φτιάχτηκαν για τους μεγάλους. Όχι μόνο και μόνο για να δημιουργηθεί ένας φαντασιακός κόσμος ούτε για να καλλιεργηθεί μια συλλογική φαντασίωση που θα αποτελέσει το άφθαρτο αφηγητικό νήμα των γενιών εσαεί και με αυτό τον τρόπο να απαλύνεται η φθοροποιός δράση του χρόνου.

Τα παραμύθια φτιάχτηκαν για τους μεγάλους και συνεχίζουν να καλλιεργούνται με άλλη μορφή μέσα από τον ατέλειωτο κόσμο των μυθιστορημάτων.

Γιατί τι είναι τα μυθιστορήματα; Παραμύθια επίσημα φτιαγμένα για μεγάλους, για να τα διαβάζουν χωρίς αναστολή παλιμπαιδισμού, είναι παραμύθια ανακατωμένα με πραγματικές ιστορίες, όπου το αληθινό και το φαντασιακό όχι μόνο συνυπάρχουν αρμονικά, όχι μόνο δεν ξεχωρίζουν «τι είναι τι», αλλά και διαρκώς γονιμοποιούν το ένα το άλλο, με αποτέλεσμα που ούτε και ο ίδιος ο συγγραφέας δεν ξέρει τι είναι αληθινό και τι φτιασιδωμένο.

Τα παραμύθια είναι για τους μεγάλους μια συνειδητή επιλογή. Υπάρχει άνθρωπος σε τούτη τη μικρή γωνιά του Σύμπαντος που δεν ονειρεύεται σχεδόν σ’ όλη τη ζωή του έναν κόσμο διαφορετικό, πιο δίκαιο και πιο ευτυχισμένο; δεν ονειρεύεται έναν κόσμο στον οποίο αυτός θα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, σαν το ρόλο των ηρώων του παραμυθιού;

Υπάρχει άνθρωπος που δεν θέλει να διορθώσει τα λάθη της ιστορίας και της ανθρωπότητας, τα λάθη τα δικά του και να ξανακάνει ένα νέο και διαφορετικό ξεκίνημα; Υπάρχει άνθρωπος που δεν φαντάζεται μακρινούς κόσμους, ιδιαίτερα τώρα που η Γη μοιάζει να έχει «πατηθεί» σε κάθε σπιθαμή της; ιδιαίτερα τώρα που έχουν συμπυκνωθεί ο χώρος και ο χρόνος και όλα είναι κοντά μας και οικεία;

Η αχλής του παραμυθιού, οι μαγευτικές αναμορφώσεις που τσακίζουν κάθε ίχνος στερεότυπου, η ανθρωπομορφική σύλληψη ζώων και όχι μόνο, η προσωποποίηση κάθε στοιχείου της γης και του ουρανού, οι φοβερές αλληγορίες που προβάλλονται με τη δική τους δύναμη βαθιά στον πυρήνα της συνείδησής μας, η διδακτική ακτινοβολία που ξεπερνάει στη φωτεινότητά της κάθε εκπαιδευτική προς τούτο επινόηση, αυτό καθ’ εαυτό το ατμοσφαιρικό στερέωμά του, η φοβερή «επιμέλειά» του να επιβραβεύεται τελικά το δίκιο, το ορθό και το ταπεινό, η απόλυτη ανατροπή των χιλιάδων συμβατικών δεσμεύσεων (από τη γήινη βαρύτητα και την κλίμακα του χρόνου και τη μονομέρειά του, μέχρι τη σκληρότητα της διαρκούς «τάξης πραγμάτων» του χρήματος και της εξουσίας).

Η συνύπαρξη της ανθρώπινης δυνατότητας και του … μη τόπου της ουτοπίας, η διαρκής συνάρθρωση φαντασιακού και πραγματικού δεν διαμορφώνουν απλά και μόνο ένα σκηνικό κάπου «απέναντι», είσαι και εσύ μέσα, είσαι παρατηρητής και παρατηρούμενος (ποιος δεν γίνεται ήρωας της αφήγησης την ίδια στιγμή που αφηγείται;), πλάθεις και αναπλάθεις τον κόσμο και τον εαυτό σου.

Να το πεδίο της απόλυτης δημιουργίας. Να ο κόσμος του παραμυθιού. Υπαρκτός και αληθινός.

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 302 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια