Η εισβολή και η σφαγή στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου έδειξε ξεκάθαρα ότι η Χαμάς βελτίωσε σημαντικά και ενίσχυσε τις τακτικές και στρατηγικές τρομοκρατικές της ικανότητες από τότε που άρχισε να σκάβει και να κρύβεται στη Λωρίδα της Γάζας πριν από δεκαετίες.
Οι περιβόητες σήραγγες της Χαμάς έπαιξαν κεντρικό ρόλο σε αυτή την ανησυχητική εξέλιξη. Ο καθηγητής Joel Ρόσκιν (Τζόελ Ρόσκιν ), γεωμορφολόγος και γεωλόγος στο τμήμα γεωγραφίας και περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Bar-Ilan, παρακολούθησε τις αλλαγές στις σήραγγες της Γάζας όλα αυτά τα χρόνια, ανέλυσε τις συνθήκες που επέτρεψαν το σχηματισμό και την επέκτασή τους και αποκάλυψε ποιες γεωλογικές συνθήκες και συνθήκες ασφαλείας επέτρεψαν γρήγορη ανάπτυξη.
Πριν από τρία χρόνια, ο Ρόσκιν δημοσίευσε ένα άρθρο βασισμένο στη μελέτη του «Υπόγειος πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας και η στρατιωτική πολυπλοκότητα της καταπολέμησής του – “Underground Warfare in the Gaza Strip and the Military Complexity of Combating It.”». Ένα επίκαιρο άρθρο για το ίδιο θέμα και με το ίδιο όνομα βρίσκεται αυτή τη στιγμή στα τελικά στάδια αποδοχής από το ακαδημαϊκό περιοδικό Studies in Conflict and Terrorism.
Το άρθρο, βασισμένο στην εμπειρία του ως επικεφαλής του τμήματος έρευνας εδάφους στη Νότια Διοίκηση τη δεκαετία του 2000 και σε πληροφορίες που δημοσιοποιήθηκαν στα μέσα ενημέρωσης, περιγράφει τα δεδομένα πεδίου και τις γεωπολιτικές συνθήκες που κυριολεκτικά παρείχαν το πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη των σηράγγων.
Τα σαφή αρχεία των επιχειρήσεων διάνοιξης σήραγγας χρονολογούνται πριν από περισσότερα από 4.000 χρόνια – τα ασσυριακά γλυπτά δείχνουν μονάδες μηχανικής που ανήκουν στον Σαργκόν του Ακκάτ (Sargon of Akkad – ο οποίος βασίλεψε μεταξύ 2.334 και 2.279 π.Χ.) να υπονομεύουν τα τείχη των εχθρικών πόλεων. Αμερικανικά στρατεύματα που επιτέθηκαν σε θέσεις της Αλ Κάιντα (Al Qaeda) και καταδίωξαν τον Οσάμα Μπιν Λάντεν (Osama bin Laden) το 2002 ανακάλυψαν ένα τεράστιο σύμπλεγμα σήραγγας που συνδέει τους φυσικούς σχηματισμούς των σπηλαίων Tora Bora στο Αφγανιστάν.
Οι σήραγγες στη Γάζα είχαν αρχικά κάποια βασικά κοινά χαρακτηριστικά με άλλες τοποθεσίες ανασκαφών στο Ισραήλ και αλλού στον κόσμο, όπως ταφικές σπηλιές, ορυχεία και συστήματα κρυψώνας. «Όμως κάθε σύστημα σήραγγας είναι διαφορετικό και σχετίζεται μοναδικά με τις γεωλογικές, γεωγραφικές και γεωπολιτικές συνθήκες που επικρατούν», εξήγησε ο Roskin.
«Αυτό που είναι ενδιαφέρον για τη Χαμάς είναι ότι ο ρυθμός ανάπτυξης των σηράγγων , όχι μόνο σε μέγεθος αλλά και ως προς τον σκοπό, συμπλήρωσε την ανάπτυξη της επιχειρησιακής ιδέας του οργανισμού», είπε ο Ρόσκιν . «Ξεκίνησε με το λαθρεμπόριο αγαθών, προχώρησε στο λαθρεμπόριο όπλων και αργότερα εξελίχθηκε σε τούνελ επίθεσης».
Διαφήμιση
«Σε αυτά τα στάδια, η αντίληψη της οργάνωσης ήταν τακτική. Αργότερα, διευκόλυνε απαγωγές όπως αυτή της απαγωγής του στρατιώτη Gilad Shalit το 2006 και μεταμόρφωσαν το υπόγειο σε τούνελ επίθεσης και κρυψώνας», τόνισε.
«Η επόμενη φάση ήταν οι στρατηγικές επιθετικές σήραγγες που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης Protective Edge πριν από εννέα χρόνια. Αυτές οι νέες σήραγγες αντιστοιχούσαν στην αυξανόμενη επιχειρησιακή διάθεση της Χαμάς, της οποίας οι ηγέτες έβλεπαν ότι ήταν πάντα επιτυχείς – και ότι οι αμυντικές δυνάμεις του Ισραήλ είχαν μόνο μια πενιχρή απάντηση σε αυτό».
Σήραγγες που χρησιμοποιήθηκαν αρχικά για λαθρεμπόριο
Η αρχική φάση ξεκίνησε το 1982 μετά τις ειρηνευτικές συμφωνίες με την Αίγυπτο και την αιγυπτιακή επιμονή να τεμαχίσουν τα σύνορα την πόλη της Ράφα μεταξύ της Γάζας και της Αιγύπτου. Οι κάτοικοι έσκαψαν σήραγγες που χρησιμοποιούνταν για λαθρεμπόριο αγαθών και κυρίως για την επανένωση των οικογενειών που χωρίστηκαν μεταξύ των δύο τμημάτων της Ράφα.
Οι σήραγγες εκείνη την εποχή δεν χρησιμοποιούνταν για τρομοκρατία. Τις έσκαψαν κυρίως ντόπιοι ανθρακωρύχοι με εμπειρία στο σκάψιμο πηγαδιών. Το 1994, άρχισε μια ανοδική τάση στον αριθμό των σηράγγων λαθρεμπορίου για αγαθά και πυρομαχικά μεταξύ της Ράφα στην Αίγυπτο και της Ράφα στη Γάζα, η οποία τέθηκε υπό τον έλεγχο της Παλαιστινιακής Αρχής ως μέρος των Ειρηνευτικών Συμφωνιών του Όσλο.
Το 2000, άρχισε μια εντατικοποίηση της χρήσης του υπόγειου μετά τη δεύτερη Ιντιφάντα (παλαιστινιακή εξέγερση) και εν όψει των προετοιμασιών του Ισραηλινού στρατού (IDF) για μια ανεκπλήρωτη εισβολή στη Λωρίδα της Γάζας ως μέρος της Επιχείρησης Αμυντικής Ασπίδας (Operation Defensive Shield). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το παράνομο λαθρεμπόριο όπλων και η εξόρυξη σηράγγων στη Ράφα αυξήθηκαν.
Αργότερα, η συνειδητοποίηση ότι το Ισραήλ δεν είχε αποτελεσματική απάντηση διαπέρασε τη Γάζα και η Χαμάς και άλλοι παίκτες αύξησαν και ανέπτυξαν υπόγεια δραστηριότητα, η οποία περιελάμβανε εκρήξεις κάτω από θέσεις των Ισραηλινού Στρατού μέσω τούνελ επίθεσης. Μετά την πλήρη μονομερή στρατιωτική και πολιτική απόσυρση του Ισραήλ από τη Λωρίδα της Γάζας το 2005 που στόχευε στο να επιτρέψει στους κατοίκους της Γάζας να οικοδομήσουν ανεξάρτητα ένα νέο μέλλον, η επένδυση στην απάντηση του IDF στην πρόκληση της σήραγγας μειώθηκε σημαντικά λόγω της εσφαλμένης ισραηλινής εκτίμησης για ένα επερχόμενο ειρηνικό μέλλον για το άνθρωποι της Γάζας, έγραψε ο Roskin.
«Από την άλλη πλευρά, οι σήραγγες λαθρεμπορίου μεταξύ Αιγύπτου και Γάζας επεκτάθηκαν σε ποσότητα σε εκατοντάδες, αυξήθηκαν σε μέγεθος, μήκος και ποιότητα – και μεγαλύτερη χωρική κατανομή [καθώς και] φρεάτια εισόδου και εξόδου είχαν ήδη εγκατασταθεί σε καθορισμένα και ορατά υπόστεγα. και νόμιμα και παράνομα εμπορεύματα περνούσαν ελεύθερα».
Οι Αιγύπτιοι δεν έλαβαν μέτρα για να σταματήσουν αυτή την κερδοφόρα επιχείρηση και τον οπλισμό της Γάζας εναντίον του Ισραήλ. Το σκυρόδεμα που παρείχε το Ισραήλ για κατασκευή χρησιμοποιήθηκε για την ενίσχυση των τοίχων της σήραγγας και όχι μόνο ξύλινες σανίδες όπως στο παρελθόν. Έτσι, οι Παλαιστίνιοι της Γάζας και η Χαμάς εξοπλίστηκαν και προχώρησαν στην ανεξάρτητη κατασκευή όπλων από λαθραία υλικά και στην εξόρυξη των επιθετικών σηράγγων που τώρα κατευθύνονταν προς το Ισραήλ.
Κατάληψη της Λωρίδας της Γάζας
Με τη βίαιη κατάληψη της Λωρίδας της Γάζας από τη Χαμάς το 2007 την οποία μέχρι τότε ήλεγχε η Παλαιστινιακή Αρχή – και ελλείψει σημαντικής παρέμβασης από το Ισραήλ ή την Αίγυπτο και μετά την επιτυχή απαγωγή του Shalit – το πεδίο του υπόγειου πολέμου στη Γάζα επεκτάθηκε και εξελίχθηκε σε ένα ολιστικό κοινό αντάρτικο με την έννοια τρομοκρατικού πολέμου, τα αποτελέσματα της οποίας βλέπουμε τώρα: σήραγγες πρόσβασης είχαν σκαφτεί σε θέσεις βαλλιστικών πυραύλων και όλμων έως το 2007 και σε λαθραία εμπορεύματα, κέντρα επιμελητείας και αρχηγεία διοίκησης και ελέγχου.
Από το 2009, ως μέρος της ολιστικής της προσέγγισης, η Χαμάς μεταπήδησε στη στρατηγική χρήση του υπόγειου και έσκαψε περίπου 35 επιθετικές σήραγγες κάτω από τη γραμμή ανακωχής του 1949 (σύνορα) με το Ισραήλ, μερικές από τις οποίες διεισδύουν εκατοντάδες μέτρα στο εβραϊκό κράτος. Αυτές οι σήραγγες δεν ήταν πλέον απλώς μεγάλες διαδρομές διέλευσης από σημείο σε σημείο, αλλά μάλλον περίπλοκα, πολυώροφα υπόγεια σπήλαια και σήραγγες με δωμάτια, αίθουσες και αποθήκες. Πολλά φρεάτια εισόδου για την υπόγεια «πόλη» –κυρίως σε κτίρια κατοικιών– ήταν οριζόντια, κάθετα ή κεκλιμένα. Στη Γάζα, αναπτύχθηκε μια «κουλτούρα σήραγγας» που περιλάμβανε εκπαιδευτικές επισκέψεις μαθητών προσχολικής ηλικίας, φωτογραφίες γάμου και ξεναγήσεις στο υπόγειο σύστημα σήραγγας.
Μπορεί να υποτεθεί ότι ένα εκτεταμένο πολυώροφο δίκτυο σηράγγων δεκάδων και πιθανώς αρκετών εκατοντάδων χιλιομέτρων απλώνεται κάτω από τη Λωρίδα της Γάζας. Ο Ρόσκιν σημείωσε ότι είναι δύσκολο να χαρτογραφηθεί το δίκτυο των σηράγγων με ακρίβεια από την επιφάνεια ή από το διάστημα και ότι απόρρητες πληροφορίες είναι απαραίτητες για την τρισδιάστατη χαρτογράφηση και την απεικόνιση εικόνων.
Στην πραγματικότητα, το ακριβό και εξελιγμένο τείχος που έστησε το Ισραήλ στην πλευρά του της γραμμής ανακωχής του 1949 πριν από αρκετά χρόνια εμπόδισε σημαντικά τους Παλαιστίνιους τρομοκράτες να διεισδύσουν στο Ισραήλ μέσω του υπόγειου – αλλά δεν εμπόδισε τη χρήση και την επέκταση των σηράγγων στη Λωρίδα. Έτσι, στις 7 Οκτωβρίου, το τείχος που προοριζόταν να κρατήσει έξω τους τρομοκράτες της Χαμάς στην πραγματικότητα τους επέτρεψε να φτάσουν στη συνοριακή ζώνη μέσω των υπόγειων σηράγγων χωρίς να αποκαλυφθούν από τις κάμερες παρακολούθησης των στρατού.
Εκτός από τη μονομερή αποχώρηση του Ισραήλ το 2005 από τη Λωρίδα της Γάζας και τη δυσκολία εντοπισμού των σηράγγων που επέτρεψαν την ανάπτυξή τους, ο Ρόσκιν επισημαίνει τα γεωλογικά χαρακτηριστικά της Γάζας που διευκόλυναν την εξόρυξη. Στη νότια Λωρίδα της Γάζας υπάρχουν ιζηματολογικές μονάδες, πάχους ενός έως δύο μέτρων με διάφορους βαθμούς συνοχής, που σχηματίζονται από τη συσσώρευση στρωμάτων σκόνης και άμμου που σκληραίνουν και συνενώνονται με το χρόνο, αλλά δεν μετατρέπονται σε βράχο.
Αυτές οι μονάδες είναι σχετικά βολικές για εξόρυξη με το χέρι, είναι αρκετά σταθερές και τείνουν να μην καταρρέουν. Μέχρι τη δεκαετία του 2000, οι σήραγγες συνήθως σκάβονταν σε βάθος τεσσάρων έως 12 μέτρων. Πάνω από ένα βάθος τεσσάρων μέτρων, ήταν σταθερές και συνήθως δεν υπήρχε λόγος να σκάψουν σε βάθη άνω των 12 έως 15 μέτρων. Αυτό βασίστηκε σε γενικές παρατηρήσεις και σε ένα συμπτωματικό αποτέλεσμα γεωφυσικής έρευνας σε μια προσομοίωση περιοχής, αφού ο ισραηλινός στρατός ποτέ δεν χαρτογράφησε ή μέτρησε τις σήραγγες με επαγγελματικό και συστημικό τρόπο.
Αλλά ο Ρόσκιν είπε ότι η Χαμάς έμαθε και βελτιωνόταν συνεχώς και άρχισε να σκάβει βαθύτερα, μεγαλύτερα και μεγαλύτερα δείγματα. Ταυτόχρονα, τα μέσα υποστήριξης, επικοινωνίας και ηλεκτρικής ενέργειας, ακόμη και η ανθρώπινη προσαρμογή ήταν σχεδόν τελειοποιημένα.
«Στην αρχή, είναι ένα ψυχολογικά και φυσιολογικά δύσκολο μέρος για να βρίσκεσαι. Πέρα από το να κρύβεις τις εισόδους και τις εξόδους, η θέση των σηράγγων σε μια αστική περιοχή διευκολύνει τη Χαμάς επειδή η απαραίτητη υποδομή όπως ηλεκτρισμός, νερό και επικοινωνίες είναι κοντά. «Ακόμα και χωρίς δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, τα συστήματα αερισμού του αέρα μέσα στις σήραγγες είναι δυνατά με τη βοήθεια υπόγειων γεννητριών.»
Εξηγώντας την ευκολία της εξόρυξης μαζί με τη δυσκολία ανίχνευσης, ο γεωμορφολόγος σημείωσε ότι υπάρχουν αρκετές τεχνολογικές μέθοδοι ανίχνευσης, μερικές από τις οποίες βασίζονται στη μετάδοση ενός κύματος που μπορεί εν μέρει να επιστρέψει ανάλογα με τις ιδιότητες του εδάφους.
«Αλλά σε αυτή την περίπτωση, η αναζήτηση κατά μία έννοια δεν είναι τίποτα, [καθώς] ένας πολύ μικρός χώρος διατομής αέρα σε σύγκριση με το μέσο του υπεδάφους, με πλάτος και ύψος συνήθως όχι περισσότερο από ένα ή δύο μέτρα αντίστοιχα [είναι ] αρκεί για να επιτρέψει αμφίδρομη κίνηση στο υπόγειο», είπε ο Roskin. «Επιπλέον, για να ενεργοποιηθεί η ανίχνευση, πρέπει κανείς να βρίσκεται στο έδαφος πάνω από τη σήραγγα ή στο έδαφος στο ίδιο σημείο».
Μια άλλη προσέγγιση για τον εντοπισμό των σηράγγων είναι ο εντοπισμός σημαδιών κατασκευής, συντήρησης και δραστηριότητας στην επιφάνεια, όπως σωροί εδάφους. «Για αυτό, χρειάζεστε σύντηξη υψηλής ανάλυσης της εργασίας νοημοσύνης κοιτάζοντας μικρές αλλαγές στο έδαφος σε μικρά χρονικά διαστήματα», είπε. «Σε μια κατοικημένη περιοχή αυτό είναι πολύ δύσκολο. Μέσα στην πόλη, αυτές οι αλλαγές μπορεί να κρυφτούν μέσα σε δομές ή να καταποθούν από την έντονη καθημερινή πραγματικότητα/δραστηριότητα».
Φαίνεται ότι μέχρι πρόσφατα, η λαϊκή αντίληψη για τις σήραγγες της Χαμάς ήταν μερικές φορές αρκετά απλοϊκή, είπε ο Roskin: αντιμετωπίζονταν ως πέρασμα για μαχητές, αποτελώντας μια απειλητική υποδομή. Όμως τα τελευταία χρόνια, η Χαμάς ενσωμάτωσε το υπόγειο σύστημα με πολλούς τρόπους στο αμυντικό και επιθετικό της σύστημα, που χτίστηκε με σκληρό συνδυασμό στρατιωτικού πολέμου, ανταρτοπόλεμου και τρομοκρατίας.
«Αυτή η ολιστική ιδέα του αντάρτικου περιλαμβάνει υλικοτεχνικές, στρατηγικές και τακτικές σήραγγες παράλληλα με μεθόδους μάχης πάνω από το έδαφος. Το υπόγειο είναι ενσωματωμένο σε όλες τις πτυχές της μάχης, συμπεριλαμβανομένων των πυροβολισμών, της κρυφής συγκέντρωσης δυνάμεων και πιθανώς επίσης για τη μεταφορά αιχμαλώτων και ομήρων και την κράτησή τους σε ασφαλείς ιατρικές συνθήκες», λέει, καταλήγοντας ότι «Αυτές οι συνθήκες είναι πράγματι μια πρόκληση για την πλήρη επιθετική ενίσχυση του Ισραηλινού στρατού».
