Νίκος Τσούλιας*: Υπάρχει χωριστός κόσμος της ειδικής αγωγής;

Ενώ βιώνεις αυτάρεσκα μια αίσθηση ότι έχεις αρκετές εδραιωμένες θεωρήσεις για την εκπαίδευση, μια «καινούρια εικόνα» ανατρέπει τις βεβαιότητές σου με την κατάκτηση μιας άγνωστης όψης της πραγματικότητας, με τη δημιουργία μιας νέας προσέγγισης του κόσμου και του εαυτού σου.

Μια δημιουργική έκρηξη του άγνωστου σύμπαντος της ειδικής αγωγής σε οδηγεί σε μια εσωτερική σύγκρουση μεταξύ διακηρυγμένων και ρητορικών, εν πολλοίς, αξιών αφενός και μιας πρακτικής προκαταλήψεων, διακρίσεων και εφησυχασμένης συνείδησης αφετέρου. Σου φανερώνει ένα νέο ξέφωτο ετερογνωσίας και αυτογνωσίας.

Ίσως να είναι αυτός ο σκοπός της έρευνας και της διαρκούς αμφισβήτησης και αναζήτησης: να σου σπάζει το κέλυφος της βεβαιότητας, να σου δίνει νέα πνοή νοήματος στο διαρκές παιχνίδι της γνώσης, στην επιθυμία του αξιερώτητου. Γιατί η έρευνα δε σου δίνει μόνο γνώσεις, σου δίνει τη δυνατότητα να σκέφτεσαι συστηματικά και να θέτεις ερωτήματα, να λύνεις προβλήματα στη συγκρότηση της γνώσης, να διαχειρίζεσαι ένα διεγερμένο τοπίο διαρκών προβληματισμών, να γεύεσαι τη δημιουργικότητά σου από μικρές κατακτήσεις στο πεδίο της επιστήμης.

Ο κόσμος της Ειδικής Αγωγής είναι δικός μας κόσμος. Όχι ξεχωριστός και ιδιαίτερος με τη συνήθη αρνητικά φορτισμένη έννοια περί του «ειδικού». Είναι ο κόσμος του ανθρώπου και της κοινωνίας. Γιατί όλοι οι άνθρωποι είμαστε τρωτοί. Όλοι είμαστε δυνάμει πολίτες με ειδικές δυνατότητες και ανάγκες. Δεν αρκούν οι εξορκισμοί ούτε οι κάθε λογής ανορθολογισμοί, που τόσο εύκολα ευδοκιμούν ακόμα και στους σύγχρονους καιρούς του ψηφιακού κόσμου και της τεχνητής νοημοσύνης, για να πλάσεις την «τελειότητα» του ανθρώπου.

Η βαθιά συνειδητοποίηση της απλής πραγματικότητας περί της τρωτότητας της ανθρώπινης φύσης είναι το βασικό πεδίο για μια ορθολογική στάση απέναντι στην Ειδική Αγωγή. Δεν πρόκειται περί μιας μορφής αλληλεγγύης, που χρήζει την στήριξη ενός ξένου προς εμάς κοινωνικού τμήματος. Είναι κατανόηση της πραγματικότητας. Είναι αλληλεγγύη στον εαυτό μας.

Δεν πρόκειται ποτέ να μηδενίσουμε το «ευάλωτο» της ύπαρξής μας. Τα γενετικά, τα βιολογικά, τα ψυχολογικά προβλήματα πάντα θα μας συνοδεύουν. Οι χρόνιες παθήσεις και οι κάθε λογής αναπηρίες δεν θα αναιρεθούν ποτέ. Η επιστήμη πάντα θα βελτιώνει την ποιότητα της ζωής μας, αλλά δεν θα δημιουργήσει έναν άνθρωπο απρόσβλητο από τις τόσες και τόσες αιτίες που πλήττουν την όποια μορφή της «ακεραιότητάς» μας.

Οφείλουμε να αλλάξουμε στερεότυπα και δογματισμούς. Να ανατρέψουμε ιδεοληψίες και ρατσισμούς. Να κατακτήσουμε την αυτογνωσία μας. Να δούμε απλά και μόνο την πραγματικότητα. Να μην θεωρούμε ότι δεν μας αφορά ένα ζήτημα, που είναι τόσο οφθαλμοφανές. Να εγκαταλείψουμε τους διαχωρισμούς. Να μην σκεφτούμε όλα αυτά μόνο, όταν οι διαχωρισμοί και οι διακρίσεις φτάσουν μέσα στο δικό μας σπιτικό.

«Η ένταξη και κυρίως η συμπερίληψη δεν είναι ιδιωτική υπόθεση, αλλά προσπάθεια ολόκληρης της κοινωνίας. Η ένταξη είναι μια διαδικασία ανοιχτή, από την οποία ωφελούνται όλοι. Προϋποθέτει σκληρή δουλειά και απαιτεί διαρκή επανεξέταση των προσωπικών προσδοκιών. Είναι μια μεγάλη εμπειρία για όλους». (L. Toth, Η εμπειρία των γονέων στην πρακτική της ένταξης).

Ως χώρα έχουμε μείνει πολύ πίσω από τις αντίστοιχες πολιτικές στις άλλες χώρες της Ευρώπης. Ακόμα η κύρια προσπάθειά μας είναι στην Ειδική Αγωγή (στον διαχωρισμό), που αναπαράγεται γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο, και όχι στην Συμπερίληψη που θέτει εξ αρχής την κοινωνική, την παιδαγωγική και την επιστημονική διάσταση – την απόλυτα σωστή αντιμετώπιση του όλου προβλήματος.

Η εκπαίδευση μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά σε αυτό το μείζον ζήτημα. Αλλά για να συμβεί αυτό υπάρχει μια βασική προϋπόθεση. Να μη μιλήσουμε καθόλου για Ειδική Αγωγή. Αλλά να μεταρρυθμίσουμε γενικά την εκπαίδευση με όλες εκείνες τις εκπαιδευτικές πολιτικές της διαφοροποίησης, έτσι ώστε να αλλάξει άρδην το παραδοσιακό μοντέλο του σχολείου.

Όταν όμως αντί για προοδευτικές μεταρρυθμίσεις έχουμε αντιμεταρρυθμίσεις και ένταση των ανισοτήτων στην εκπαίδευσης, τότε απομακρυνόμαστε από μια αγωγή ανθρωπιστική και δημοκρατική. Και αυτό είναι μείζον κοινωνικό και όχι μόνο εκπαιδευτικό πρόβλημα.

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 261 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια