Η Τουρκία μπορεί τελικά να ενέκρινε την ένταξη της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, αλλά προς το παρόν δεν υποχωρεί για τη Σουηδία. Είναι ένα ακόμα δείγμα ότι, παρά τις διαφωνίες, Άγκυρα και Δύση έχουν εγκλωβιστεί σε μια σχέση αμοιβαίας σκοπιμότητας.
Η ανυποχώρητη στάση της Τουρκίας στην κύρωση ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ είναι η τελευταία σε μια σειρά ενεργειών που έχουν κάνει τους συμμάχους της στρατιωτικής συμμαχίας να γκρινιάζουν και να αγανακτούν.
Το 2017, η Τουρκία προέβη στην αμφιλεγόμενη απόφαση να αγοράσει ένα ρωσικό πυραυλικό σύστημα. Επίσης, έχει επανειλημμένα επιτεθεί στην κουρδική πολιτοφυλακή, την οποία είχαν υποστηρίξει οι ΗΠΑ στη Συρία.
Μέχρι σήμερα, ο ηγέτης της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, εξακολουθεί να συνομιλεί τακτικά με τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Επιπλέον, μέχρι την περασμένη Πέμπτη η Τουρκία εμπόδιζε και τη Φινλανδία να ενταχθεί στη συμμαχία.
Ιδιωτικά, ορισμένοι αξιωματούχοι διαφωνούν με την παρεμποδιστική προσέγγιση της Τουρκίας, την εξωτερική πολιτική της που εναγκαλίζεται με τη Ρωσία και τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση. Σε μια συμβολική κίνηση, ο Λευκός Οίκος δεν προσκάλεσε Τούρκους αξιωματούχους στη Σύνοδο Κορυφής για τη Δημοκρατία. Ορισμένοι παρατηρητές αναρωτιούνται ανοιχτά πώς η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952, αποτελεί ακόμη μέλος της αμυντικής συμμαχίας της Δύσης.
Ωστόσο, αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ και σύμμαχοι δεν έχουν εκδηλώσει καμία επιθυμία να ασχοληθούν με το θέμα. Επιμένουν ότι το ΝΑΤΟ και η Τουρκία έχουν εγκλωβιστεί σε έναν «αμοιβαία βολικό γάμο», και οι σύμμαχοι, όπως έκαναν εδώ και χρόνια, πρέπει απλώς να βρουν έναν τρόπο για να τον κάνουν να λειτουργήσει.
Η Τουρκία διαθέτει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ. Συμβάλλει ενεργά στις αποστολές και τις επιχειρήσεις της συμμαχίας -κάτι που δεν ισχύει απόλυτα για όλα τα μέλη. Και το πιο κρίσιμο, βρίσκεται σε κορυφαία γεωπολιτική θέση, μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου, ελέγχοντας ποιος διέρχεται. Ακόμη, οι δεσμοί της Τουρκίας με τη Ρωσία θα μπορούσαν να την καταστήσουν χρήσιμο συνομιλητή σε πιθανές ειρηνευτικές συνομιλίες με την Ουκρανία.
«Η Τουρκία είναι ένας σημαντικός σύμμαχος του ΝΑΤΟ για πολλούς λόγους» είπε ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, σε συνέντευξή του στο Politico, σημειώνοντας αναλυτικά τους λόγους: η γεωγραφική θέση, η μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους, η υποστήριξη της Ουκρανίας, η διατήρηση της ροής των σιτηρών στον κόσμο.
«Έκλεισαν τα στενά του Βοσπόρου για τα πλοία, κάτι που μείωσε τις δυνατότητες της Ρωσίας να ενισχύσει την παρουσία της στη Μαύρη Θάλασσα και γύρω από την Κριμαία», πρόσθεσε ο Στόλτενμπεργκ.
Με άλλα λόγια, το ΝΑΤΟ χρειάζεται την Τουρκία, παρά τους «πονοκεφάλους» που προκαλεί. Και είναι πρόθυμο να κάνει συμβιβασμούς και να υποβαθμίσει τις διαφωνίες του για να την κρατήσει στη συμμαχία, καταδεικνύοντας την αξία που αποδίδει στην αρμονία εν μέσω ενός κόσμου που αποσταθεροποιείται.
Η Τουρκία, από την πλευρά της, θέλει επίσης να μείνει στη συμμαχία, παρόλο που φέρεται συχνά σαν «κατεργάρης». Χρειάζεται τις προστατευτικές διαβεβαιώσεις του ΝΑΤΟ, καθώς αντιμετωπίζει απειλές από χώρες όπως το Ιράν, αλλά ακόμη και από τη Ρωσία.
«Η Τουρκία παρέχει ένα μαξιλάρι ασφαλείας στο ΝΑΤΟ», δήλωσε ο Sinan Ülgen, ανώτερος συνεργάτης στο Carnegie Europe. «Και σίγουρα», είπε, «το ΝΑΤΟ παρέχει μια ομπρέλα ασφαλείας στην Τουρκία».
Ένας Ευρωπαίος διπλωμάτης ήταν ακόμη πιο ωμός: «Φυσικά η Τουρκία χρειάζεται το ΝΑΤΟ», είπε ο διπλωμάτης. Αλλά, πρόσθεσε ο διπλωμάτης, είναι επίσης «ο ελέφαντας στο δωμάτιο».
Η εξισορροπητική πράξη της Άγκυρας
Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας την ξεχωρίζει από τους περισσότερους συμμάχους του ΝΑΤΟ.
Η χώρα έχει καταδικάσει τη ρωσική εισβολή και έχει παράσχει βοήθεια στην Ουκρανία, αλλά αρνείται επίσης να επιβάλει κυρώσεις στις βιομηχανίες που τροφοδοτούν τον πόλεμο της Μόσχας. Και από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος, ο Ερντογάν έχει συναντηθεί προσωπικά με τον Πούτιν πολλές φορές – εκτός από τις τακτικές τηλεφωνικές συνομιλίες τους. Κατηγόρησε μάλιστα τη Δύση ότι προκαλεί τη Ρωσία.
Η χώρα «υιοθέτησε μια προσέγγιση εξισορρόπησης των πάντων τόσο ρεαλιστικά προκειμένου να μεγιστοποιήσει τα δικά της συμφέροντα», δήλωσε ένας άλλος ανώτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης, ο οποίος, όπως και άλλοι διπλωμάτες, μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας για να συζητήσει τη δυναμική της εσωτερικής συμμαχίας.
Τούρκοι αξιωματούχοι, ωστόσο, βλέπουν τη χώρα τους ως παράγοντα διευκόλυνσης. Κατά την άποψή τους, η Τουρκία είναι σύμμαχος του ΝΑΤΟ που μπορεί να γεφυρώσει χάσματα, τομέας της πολιτικής στον οποίο οι δυτικές πρωτεύουσες υστερούν.
«Παρά τις έντονες διαφωνίες μας σε ορισμένα ζητήματα, έχουμε ένα λειτουργικό κανάλι επικοινωνίας με τη Ρωσία», είπε ένας Τούρκος αξιωματούχος, ο οποίος μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας, επειδή δεν είχε εξουσιοδότηση να μιλήσει δημόσια.
Η Τουρκία, σημείωσε ο αξιωματούχος, βοήθησε στη διαμεσολάβηση της συμφωνίας μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για εξαγωγή σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Η συμφωνία «απέτρεψε μια νέα επισιτιστική κρίση», τόνισε ο αξιωματούχος, προσθέτοντας ότι η Τουρκία διαδραματίζει επίσης ενεργό ρόλο στις ανταλλαγές κρατουμένων μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Ένας δεύτερος Τούρκος αξιωματούχος επέμεινε ότι «κανείς δεν μπορεί εύλογα να ισχυριστεί ότι είμαστε ακραίοι στη συμμαχία με οποιονδήποτε τρόπο» αλλά είπε ότι «υπάρχουν κάποιοι σύμμαχοι που δεν είναι ευαίσθητοι στις ζωτικές και υπαρξιακές μας ανησυχίες για την ασφάλεια».
Είτε θεωρείται ως ταραξίας είτε ως διευκολυντής, η Τουρκία μπόρεσε να αποβάλει τον ρόλο του αποστάτη στο ΝΑΤΟ, έναν οργανισμό που βασίζεται στη συναίνεση, ακόμη και να κερδίσει παραχωρήσεις και επιρροή.
Το 2010, η συμμαχία διόρισε έναν Τούρκο δημόσιο υπάλληλο ως βοηθό γενικό γραμματέα για αμυντική πολιτική και σχεδιασμό. Τα έγγραφα του ΝΑΤΟ υπογραμμίζουν τακτικά την τρομοκρατική απειλή για τη συμμαχία — ένα νεύμα στις ανησυχίες της Άγκυρας.
Οι περισσότεροι άλλοι σύμμαχοι «δεν θα ήθελαν να απομονωθούν, δεν θα ήθελαν να είναι ο κακός», είπε ο Τζέιμι Σι (Jamie Shea), πρώην ανώτερος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία, ωστόσο, «δεν την πειράζει», πρόσθεσε — «δίνει στην Τουρκία τεράστια δύναμη και τεράστια δύναμη».
Το παιχνίδι της Σουηδίας
Η προθυμία της Άγκυρας να προχωρήσει μόνη της εμφανίζεται τώρα πλήρως καθώς αναστέλλει την προσπάθεια της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.
Η Φινλανδία και η Σουηδία υπέβαλαν αίτηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ τον Μάιο του 2022. Ωστόσο, η Άγκυρα εξέφρασε ανησυχίες σχετικά με την υποστήριξη των χωρών στις κουρδικές ομάδες και τους περιορισμούς στις εξαγωγές όπλων.
Τον Ιούνιο, και οι τρεις υπέγραψαν συμφωνία που δεσμεύει τη Φινλανδία και τη Σουηδία να αυστηροποιήσουν τους αντιτρομοκρατικούς νόμους, να αντιμετωπίσουν τα τουρκικά αιτήματα έκδοσης υπόπτων για τρομοκρατία και να καταπολεμήσουν το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), μια μαχητική ομάδα που έχει πολεμήσει τις τουρκικές αρχές.
Αλλά καθώς οι μήνες περνούσαν και οι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ άρχισαν να επιμένουν ότι οι δύο χώρες είχαν ολοκληρώσει τη συμφωνία, η Τουρκία δεν υποχώρησε — υποστηρίζοντας ότι η πρόοδος ήταν ανεπαρκής.
Οι ειδικοί λένε ότι η καθυστέρηση συνδέεται εν μέρει με την εσωτερική πολιτική — Η Τουρκία θα έχει εκλογές τον Μάιο και οι εντάσεις με τη Στοκχόλμη κλιμακώθηκαν μετά την καύση Κορανίου σε μια διαδήλωση νωρίτερα φέτος. Η Τουρκία επίσης, πρόσθεσαν, πιθανότατα προσπαθεί να πιέσει τις Ηνωμένες Πολιτείες για το θέμα των αεροσκαφών F-16.
Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο Ερντογάν είπε τελικά ότι η χώρα του θα προχωρήσει με την επικύρωση από τη Φινλανδία — αφήνοντας πίσω τη Σουηδία, τουλάχιστον προς το παρόν.
«Η τουρκική ιδέα της διάσπασης της ιδιότητας μέλους και της έγκρισης της Φινλανδίας ήταν πολύ έξυπνη», δήλωσε η Aslı Aydıntaşbaş, επισκέπτης συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings που ειδικεύεται στην τουρκική εσωτερική και εξωτερική πολιτική. «Νομίζω ότι βοήθησε πάρα πολύ την Τουρκία να υποστηρίξει ότι η αντίθεσή της στη Σουηδία δεν γίνεται κατόπιν αιτήματος της Ρωσίας, αλλά έχει να κάνει με τα συμφέροντα και τις απαιτήσεις της ίδιας της Τουρκίας».
Υπάρχει ευρέως διαδεδομένη εικασία εντός του ΝΑΤΟ ότι το τουρκικό κοινοβούλιο θα μπορούσε να υπογράψει την υποψηφιότητα της Σουηδίας μετά τις εκλογές της χώρας. Η Άγκυρα, λένε δυτικοί αξιωματούχοι και ειδικοί, δεν ενδιαφέρεται να σέρνει τα πόδια της για πάντα. Και η Ουγγαρία – η οποία δεν έχει ακόμη εγκρίνει την ένταξη της Σουηδίας – είναι απίθανο να εμποδίσει την ένταξη από μόνη της.
Δημόσια, αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ είχαν τονίσει επί μήνες ότι η Τουρκία έχει εύλογες ανησυχίες, αλλά ότι η Σουηδία και η Φινλανδία έχουν κάνει αυτό που τους αναλογεί και αξίζουν έγκριση. Ιδιαίτερα, ωστόσο, ορισμένοι αξιωματούχοι έχουν εκφράσει ενόχληση — και όχι μόνο για την τουρκική ηγεσία.
«Η πολιτική κατευνασμού του Στόλτενμπεργκ προς τον Ερντογάν απέτυχε», είπε ο πρώτος Ευρωπαίος διπλωμάτης.
Όμως ο αρχηγός του ΝΑΤΟ επιμένει ότι η συμμαχία πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη τις τουρκικές ανησυχίες – και ότι εξακολουθεί να ελπίζει ότι η Σουηδία θα μπορούσε να γίνει μέλος μετά τις προγραμματισμένες εκλογές της Τουρκίας τον Μάιο και πριν από την ετήσια σύνοδο κορυφής της συμμαχίας στις 11 Ιουλίου.
Τούρκοι αξιωματούχοι, εν τω μεταξύ, λένε ότι το ιστορικό τους δείχνει ότι υποστηρίζουν τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ. «Τη στιγμή που θα δούμε τη Σουηδία να εκπληρώνει τις δεσμεύσεις της», είπε ο πρώτος Τούρκος αξιωματούχος, «θα ξεκινήσουμε τη διαδικασία επικύρωσης όπως κάναμε με τη Φινλανδία».
Και υπάρχει η αίσθηση ότι παρά τους ενδοιασμούς για τη συμπεριφορά της Άγκυρας, η τρελή εξωτερική της πολιτική θα μπορούσε να είναι χρήσιμη στην πορεία.
Οι ειρηνευτικές συνομιλίες στην Ουκρανία «δεν είναι στα χαρτιά αυτή τη στιγμή», είπε ο Σι, πρώην ανώτερος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. «Αλλά ξέρετε, όταν επιστρέψουν, ποιος θα παίξει τον διαμεσολαβητή; Θα είναι η Κίνα ή η Τουρκία; Έβαλα τα λεφτά μου στην Τουρκία».
- Διαβάστε αναλυτικά το άρθρο της δημοσιογράφου Lili Bayer του αμερικάνικου περιοδικού Politico με τίτλο «Turkey is the headache NATO needs» στα αγγλικά, πατώντας ΕΔΩ
