Ζούμε σε εποχές διαρκούς παραγωγής γνώσης, σε εποχές εξειδικεύσεων επί εξειδικεύσεων στη γνώση, σε εποχές συνεχούς επαγγελματικού καταμερισμού, σε εποχές όπου ο καθένας μας για να έχει προοπτική στη καριέρα του θα πρέπει να κατέχει ένα γνωσιακό / επαγγελματικό πεδίο πολύ καλά και για να μπορεί να συμβεί αυτό πρέπει να έχει κάνει ειδικές σπουδές και ειδικές επιμορφώσεις.
Ωστόσο όλος αυτός ο επιμερισμός της γνώσης και της επαγγελματικής δραστηριότητας ικανοποιεί μεν συγκυριακά τον τομέα της οικονομίας και της αγοράς εργασίας, αλλά αφήνει ανοιχτά πολλά ζητήματα. Η συνεχής εξειδίκευση οδηγεί νομοτελειακά στην αποξένωση του ανθρώπου τόσο από τον κοινωνικό του ρόλο όσο και από το πνευματικό του είδωλο. Υπάρχει μια εμπορευματική υποκουλτούρα που καθορίζει σχεδόν όλη τη ζωή μας. «Σήμερα βρισκόμαστε κάτω από την κυριαρχία των τεχνικοεργατικών αποδοτικών γνώσεων, που ψάχνουν για δύναμη και κέρδος» (Hans-Michael Elzer, Ο άνθρωπος και η μόρφωσή του).
Ο άνθρωπος μαθαίνει όλο και περισσότερα για όλο και ένα πιο στενό πεδίο του επιστητού, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ερμηνεύει ούτε καν τις γειτονικές προς τα δικό αντικείμενο περιοχές – πόσο μάλλον προς ένα ευρύ πεδίο γνώσης – και να μετασχηματίζεται έτσι η προσωπικότητά του σε ένα επαγγελματικό προφίλ, αφού ο λόγος του γίνεται όλο και πιο εργαλειακός, όλο και πιο στενά χρησιμοθηρικός.
Συχνά στις αναλύσεις η εξειδίκευση θεωρείται αναγκαία ή αναπόφευκτη και σε κάθε περίπτωση δεδομένη για τη μόρφωσή μας και για την άσκηση του επαγγέλματός μας. Αλλά ό,τι θεωρείται συχνά αυτονόητο και πρόδηλο κρύβει πολλές αθέατες όψεις, γιατί η προφάνεια των συμπερασμάτων καλύπτει διλήμματα και προβληματισμούς. Αυτή η αυτονόητη τάση της διαρκούς εξειδίκευσης έχει αρχίσει εδώ και καιρό να αμφισβητείται.
Όμως, για να έχει πραγματικό νόημα η ίδια η εξειδίκευση σε οποιονδήποτε τομέα της γνώσης δεν μπορεί παρά να εδράζεται σε μια ισχυρή Γενική Παιδεία. Γιατί η Γενική Παιδεία είναι αυτή που θα ανοίξει τις δυνατότητες για την διαρκή προαγωγή της μορφωτικής κουλτούρας του ανθρώπου, γιατί διαμορφώνει το ερμηνευτικό πλαίσιο κατανόησης του κόσμου και του εαυτού μας, γιατί δίνει επιπλέον τη δυνατότητα εμβάθυνσης σε ένα επιμέρους γνωστικό αντικείμενο.
Πολύ εύστοχα ο Μ. Κασσωτάκης αναδεικνύει το ρόλο της. «Προϋπόθεση για να μπορέσει η σημερινή εκπαίδευση να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της εποχής μας είναι η παροχή στα άτομα στέρεης γενικής παιδείας». Βασική αποστολή της Γενικής Παιδείας είναι η ανάπτυξη της προσωπικότητας και της κριτικής σκέψης του μαθητή, έτσι ώστε να διαμορφωθούν κοινωνίες ενεργών πολιτών και όχι ιδιωτών και καταναλωτών.
Η σημερινή κρίση συνδέεται με την αγοραία εκδοχή εκπαιδευτικής διαμόρφωσης των αυριανών ανθρώπων, συνδέεται με τη γενική τάση εμπορευματικοποίησης των σημερινών κοινωνιών, συνδέεται με την αναπαραγωγή της κρατούσας τάξης πραγμάτων. Γι’ αυτό πρέπει να αμφισβητηθεί το όλο σύστημα που στηρίζει και εδραιώνει τον καπιταλιστικό τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας. Οι προοδευτικές κοινωνικές δυνάμεις οφείλουν πρώτα απ’ όλα να προσδιορίσουν τις βασικές μορφωτικές στοχεύσεις τους, να καθορίσουν τα κύρια στοιχεία του ουμανιστικού και δημοκρατικού σχολείου χωρίς την υποταγή τους στα δήθεν ελκυστικά κελεύσματα της αγοράς εργασίας για την αντιμετώπιση της ανεργίας.
Ας δούμε και μια ιδιαίτερη επισήμανση από έναν διανοούμενό μας, τον Α. Ελεφάντη. «Η γενική παιδεία είναι το κοινό ταμείο του πολιτισμού μας από το οποίο ο οιοσδήποτε πρέπει να έχει τη δυνατότητα να εκταμιεύει τα αγαθά της αποθησαυρισμένης ευαισθησίας και της συσσωρευμένης γνώσης και να μπορεί να γίνεται κοινωνός της ανθρώπινης δημιουργίας και της ανθρώπινης περιπέτειας».
* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής
Πατήστε εδώ και δείτε τα 215 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια
