Νίκος Τσούλιας*: Εσύ αγαπητό RNA και mRNA…

Εκπληκτικό το ταξίδι της ζωής στον πλανήτη μας – ταξίδι όμορφο, γοητευτικό, ένα θαύμα, το θαύμα των θαυμάτων. Ξεκίνησε από κάποια ταπεινά χημικά μόρια και έφτασε να δημιουργήσει έναν απέραντο πλούτο οργανισμών, άγνωστων σε εμάς στη μέγιστη πλειοψηφία τους, που έχουν αποικίσει κάθε γωνιά της Γης, τον αέρα, την επιφάνειά της, τα βάθη των ωκεανών της, μέσα στο φλοιό της, στους πολικούς πάγους… Ατέλειωτη η ποικιλομορφία των δομών και των λειτουργιών της ζωής.
Δημιούργησε και ένα ον, τον άνθρωπο, που μπορεί να την παρατηρεί, να την μελετά, να στοχάζεται σε αυτή, να παρεμβαίνει πλέον στην εξέλιξή της, να είναι αυτός δημιούργημά της αλλά και συνδημιουργός της! Και ακόμα, να ετοιμάζεται να ξεκινήσει την Οδύσσεια του Διαστήματος. Δεν ξέρουμε αν οι πρώτες μορφές της ζωής – ως χημικά μακρομόρια ή ως σπόροι βακτηρίων – ήλθαν από το Διάστημα, αλλά τώρα ξέρουμε ότι η ζωή θα απλωθεί στη μικρή γωνιά του ηλιακού μας συστήματος και είναι άγνωστη η όλη μετέπειτα πορεία της.
Και όλο αυτό το θαυμαστό Σύμπαν της ζωής ξεκίνησε από κάποια μικρά μόρια. Ναι, το RNA μπορεί να θεωρηθεί το πρώτο σκίρτημα της ζωής. Είναι η πρώτη, η πιο απλή, η πιο ταπεινή δομή, που ανοίγει το πιο σημαντικό κεφάλαιο της ζωής, τη δυνατότητα της αυτοαναπαραγωγής της.
Μπορεί η επιστήμη και οι κοινωνίες μας μέχρι τώρα να ζούσαν και να ζουν στον ρυθμό του DNA, στο δομικό μακρομόριο της ζωής, γιατί σε αυτό είναι γραμμένη η βιολογική μας ταυτότητα, γιατί μας καθορίζει σε σημαντικό βαθμό ως ξεχωριστούς οργανισμούς, γιατί με αυτό αλλάζουμε τα πάντα: τη γενετική, την ιατρική, τη βιομηχανία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την πληροφορική, γιατί είναι το μαγικό ραβδί με το οποίο μεταμορφώνουμε εν ριπή οφθαλμού βιολογικές δομές, ό,τι είναι σμιλεμένο για χιλιάδες και για εκατομμύρια χρόνια εξελικτικής διαδρομής…
Αλλά το DNA είναι δημιούργημα του RNA. Πρώτα υπήρξε ο “RNA – world”. Γιατί αρχικά μόνο το RNA είχε τη δυνατότητα της αυτοαναπαραγωγής και μάλιστα μπορούσε να καταλύει τις χημικές αντιδράσεις – για αυτή τη μοναδική του λειτουργία – μόνο του, χωρίς την παρουσία ενζύμων! Αργότερα το DNA πήρε τη θέση του RNA, ως πιο σταθερό μόριο. Αλλά για όλες τις σχετικές με την αναπαραγωγή λειτουργίες του είχε την ανάγκη ενζύμων (πρωτεϊνών) και όλος ο μηχανισμός έγινε πιο σύνθετος αλλά και πιο καλά προφυλαγμένος από το περιβάλλον.
Και το RNA; Πήρε άλλους ρόλους. Απέκτησε διαφορετικές μορφές. Συνεργεί εφεξής και στον αυτοδιπλασιασμό του DNA αλλά και στη μεταφορά και στην έκφραση της γενετικής πληροφορίας με την παραγωγή πρωτεϊνών. Διαμορφώθηκαν στη συνέχεια κυτταρικές δομές.
Η πολυπλοκότητα των πρώτων μονοκύτταρων οργανισμών (προκαρυωτικών και ευκαρυωτικών) και στη συνέχεια των πολυκύτταρων οργανισμών απελευθερώθηκε και με τη συμβολή και την “καθοδήγηση” του φυσικού περιβάλλοντος άπλωσε τις μορφές της ζωής στο έπακρον. Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν βιοκοινωνίες, ο άνθρωπος, οι πολιτισμοί του, οι κοινωνίες του, η ιστορία του και πάντα δίπλα του η τεχνολογία του.
Και να που στις ημέρες μας, στους δυστοπικούς καιρούς της πανδημίας, το mRNA (messenger RNA / μεταφορέας) γίνεται πεδίο μείζονος επιστημονικού ενδιαφέροντος και ευρείας κοινωνικής και παγκόσμιας αναφοράς. Είναι μόριο ελπίδας ή καταστροφής;
Μπορεί να γίνει εργαλείο θεραπείας ασθενειών μας ή μήπως γίνει όχημα μεταφοράς επιβλαβών μικροοργανισμών στο γενετικό μας υλικό; Οι θεωρίες συνωμοσίας για άλλη μια φορά καιροφυλακτούν. Φυσικά και η επιστήμη κάνει λάθη, έχει κενά και παραλείψεις.
Όμως είναι η πιο φοβερή και η πιο γοητευτική δύναμη, που ανοίγει όλο και πιο ελπιδοφόρους ορίζοντες στον άνθρωπο. Και όπως η ζωή έχει ατέλειωτη επεκτατική δύναμη να δημιουργεί όμορφους κόσμους, έτσι και η γνώση γίνεται όλο και πιο πολλαπλασιαστική και πιο απελευθερωτική δύναμη για τον πολιτισμό μας. Η αντιμετώπιση της πανδημίας σε μεγάλο βαθμό θα κριθεί από τις επιλογές της γνώσης και της επιστήμης αλλά και από τις πολιτικές επιλογές και τις κοινωνικές συμπεριφορές.
Και εσύ αγαπητό RNA (και mRNA) ξαναβρίσκεσαι στο προσκήνιο. Που να το “φανταζόσουν” ότι δισεκατομμύρια χρόνια μετά τον σχηματισμό σου και το ξεκίνημα του ταξιδιού της ζωής, θα ερχόσουν στο προσκήνιο του πιο όμορφου δημιουργήματός της, του ανθρώπου…

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 140 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια