Νίκος Τσούλιας*: Η πιο δύσκολη γραφή, η γραφή της ιστορίας (β’ μέρος)

Στις μέρες μας, που η ομογενοποίηση των ποικίλων πολιτισμικών ενοτήτων και της κοινωνικής διαφορετικότητας δοκιμάζεται στο οικονομικό χωνευτήρι του παγκοσμιοποιημένου μοντέλου ανάπτυξης, η Ιστορία γίνεται ακόμα πιο απρόσωπη και πιο μακρινή από τα όνειρα και τα πάθη του πολίτη.
Η ειδησεογραφία, ως ένα πρώτο και πρόχειρο πρόπλασμα της ιστοριογραφίας, εμφανίζει τον άνθρωπο μόνο μέσα από τις ακραίες εκδοχές του, που κατά κανόνα συνδέονται με κάποια μορφή βίας. Η ευκαιριακή ούτως ή άλλως πληροφορία, που καταγράφεται ως εκπεμπόμενη από τον πολίτη, «διεκδικεί» να υφαρπάξει την ουσία των πραγμάτων και να πάρει τον χαρακτήρα μιας βραχύβιας γνώσης που θα εξαφανιστεί από τον καταιγισμό άπειρων παρόμοιων περιστατικών και πέραν τούτου ουδέν.
Η τεχνολογική όψη της μεταμοντέρνας εποχής βάζει τη δική της πινελιά στη θεώρηση της Ιστορίας. Τώρα το ενδιαφέρον εστιάζεται πιο πολύ στα τεχνολογικά ευρήματα και λιγότερο στα κοινωνικά στοιχεία. Η σημειολογία των κομπιούτερς πρώτης, δεύτερης κλπ γενιάς, η τεχνητή νοημοσύνη, η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και η ανάδυση ενός ξεχωριστού λεξιλογίου μέσα στο παραδοσιακό αλφάβητο αιώνων και αιώνων συνεννόησής μας δηλώνουν με αποκαλυπτικό τρόπο τις σύγχρονες τάσεις της ιστορικής καταγραφής.
Είναι αυτονόητο ότι σε όλες τις φάσεις της μακράς διαδρομής του Homo Sapiens η δόμηση της Ιστορίας (ήτοι η απεικόνιση της ανθρώπινης κοινότητας στη συνείδησή μας) γινόταν με περισσή επιμέλεια και με σαφή ιδεολογικό και κοσμοθεωρητικό περιεχόμενο από την κυρίαρχη κοινωνική τάξη με τέτοιο τρόπο ώστε να αναπαράγεται και να ενισχύεται η εξουσία της και οι μηχανισμοί καταστολής της. Ο τρόπος γραφής, δηλαδή, της Ιστορίας είναι βασικό στοιχείο της ίδιας της πάλης των τάξεων και των πολιτικών συγκρούσεων.
Οι απόψεις περί ουδετερότητας της Ιστορίας ως εμφανιζόμενη διαδικασία από ένα μακρινό χρονικά παρατηρητήριο μόνο ως αφελείς μπορούν να χαρακτηριστούν για όσους τις αποδέχονται. Γιατί οι «παραγωγοί» της …ουδέτερης θεώρησης της Ιστορίας γνωρίζουν πολύ καλά τις επιδιώξεις τους.
Τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι οι καλύτεροι προπομποί της ιδεολογικής ενσωμάτωσης του κυρίαρχου τρόπου της ιστορικής καταγραφής στην παιδική και εφηβική βιωματική φάση της ζωής μας. Εδώ η στοιχειοθέτηση και η αξιολόγηση των γεγονότων «διέρχεται» μέσα από διαδικασία επιλογών δήθεν ηρώων ή διασημοτήτων ή «ξεχωριστών» προσώπων και γεγονότων με έντονα το ωραιοποιημένο το όλο σκηνικό τους. Και φυσικά η ιστορική παρουσίαση του «συνηθισμένου» ή του απλού ή του λαϊκού δεν απαιτεί μια επώνυμη αναφορά αλλά την έκθεση της δικής των αντίληψης και θεώρησης των πραγμάτων.
Ωστόσο σήμερα προστίθεται και ένα καινούργιο πρόβλημα, τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα πρώτα στον κόσμο του εικονικού. Εκεί αποκτούν την ιστορική τους όψη και μετά περνούν στη σφαίρα του πραγματικού ως εξω-κοινωνικές (και ως εκ τούτου αντι-ιστορικές) οντότητες με τάσεις μυθοπλασίας και χειραγώγησης του ανθρώπινου παράγοντα. Ανάμεσα στο παραδοσιακό δίπολο “πραγματικό” (φυσικό και κοινωνικό) και στο “φαντασιακό / συμβολικό” υπεισέρχεται το πολλαπλά διαθλασμένο “εικονικό και τεχνολογικό” σύμπαν.
Η παρουσία του πολίτη, αν και φαίνεται να είναι περισσότερο ενεργητική τώρα, εν τούτοις ο ίδιος γίνεται όλο και πιο πολύ καταναλωτής και θεατής των συμβαινόντων. Χάνει δηλαδή διαρκώς και περισσότερο τον ρόλο του ως υποκειμένου της ιστορίας. Αλλοτριώνεται διαρκώς και γίνεται πιο εύκολα χειραγωγήσιμος.
Υπάρχει ελπίδα εκδημοκρατισμού της γραφής της ιστορίας; Ναι, βρίσκεται στο ίδιο πεδίο που γίνονται οι κοινωνικοί αγώνες και η συστηματική προαγωγή της ελευθερίας του πολίτη. Οι πολίτες έχουν δύναμη. Φτάνει να την συνειδητοποιούν και να μάχονται να την χρησιμοποιούν. Όλες οι εξουσίες στηρίχτηκαν και στηρίζονται στις αδυναμίες των πολιτών και στην παραίτησή τους από τον αγώνα της ζωής, που δεν είναι άλλος από τον αγώνα της χειραφέτησής τους.

(Το α΄ μέρος ΕΔΩ)

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 121 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια