Αν μια έννοια στο πεδίο της πολιτικής και της κοινωνίας κυριαρχεί στην ιστορία και στη σημερινή πραγματικότητα του Δυτικού τουλάχιστον πολιτισμού, είναι η Δημοκρατία! Μια φοβερή επινόηση της αρχαίας Αθήνας γι’ αυτό το πολίτευμα συνδέθηκε με έναν ολόκληρο πολιτιστικό μετασχηματισμό: με την ανάδυση και την εδραίωση του ορθολογισμού, με την έννοια της αγοράς και του πολίτη, με το θεσμό του θεάτρου, με την έκρηξη της τέχνης και του πνεύματος.
Η Δύση διαχωρίζεται οριστικά από την Ανατολή των αυταρχικών και θεοκρατικών καθεστώτων. Η δύναμη και το μεγαλείο της αντιπαράθεσης ιδεών και κατ’ επέκταση η καλλιέργεια του πνεύματος και της ελευθερίας σε αντιπαράθεση με τη στόμωση της σκέψης και με το δογματισμό θα δώσουν στη δημοκρατία μια πηγή διαρκούς εξέλιξης και προόδου.
Η δημοκρατία θα κατακτήσει ένα φοβερό στοιχείο. Όσο περισσότερο καλλιεργείται τόσο περισσότερο αποκαλύπτει και εκδηλώνει τις χάρες της και τα πλεονεκτήματά της. Ο πλουραλισμός των απόψεων, η ποικιλομορφία των κοινωνικών τάσεων, ο πλούτος των ιδεών και των θεωριών γίνονται το γοητευτικό οικοσύστημά της, μέσα στο οποίο “ανθίζουν όλα τα λουλούδια” και επωάζεται ένα πάντα πιο προοδευτικό μέλλον.
Σε κάθε αναβαθμό της ιστορικής εξέλιξης η δημοκρατία προβάλλοντας την ελευθερία του πνεύματος και την χειραφέτηση και την αυτοπραγμάτωση των πολιτών δίνει πνοή για κοινωνικούς μετασχηματισμούς, για άνοδο όλο και πιο ευρέων κοινωνικών στρωμάτων στη γραφή της ιστορίας.
Στις σύνθετες και πολυάριθμες κοινωνίες της νεωτερικότητας δεν μπορεί να ανθοφορήσει η ιδέα της Αγοράς και της άμεσης δημοκρατίας της αρχαίας Αθήνας αλλά αναπτύσσονται: η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, το Κοινοβούλιο αλλά και οι ποικίλοι πολιτικοί και κοινωνικοί θεσμοί (κόμματα, συμπολίτευση και αντιπολίτευση, κοινωνικοί φορείς, αυτοδιοίκηση, συνδικαλισμός κλπ), που έχουν ως σκοπό την κριτική και την αποδυνάμωση της κρατικής εξουσίας, για να μην αποκτήσει ισχυρή επιρροή, για να μην διαμορφώσει ισχυρό σκηνικό αυταρχισμού.
Το έθνος – κράτος, που αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της σύγχρονης ιστορίας, έθεσε τις βάσεις του σε μορφή της δημοκρατίας αίροντας οριστικά τις αυτοκρατορίες και τον αυταρχισμό τους.
Σήμερα με την έκρηξη της γνώσης και της πληροφορίας, με τη συνεχή ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και του ψηφιόκοσμου και με την επέκταση της παγκοσμιοποίησης τίθενται νέα προβλήματα στη δημοκρατία.
«Μας κατατρύχει η ιδέα ότι ο κόσμος μας έχει γίνει ευάλωτος στην κατάρρευση, επειδή τα πάντα είναι αλληλένδετα. Αν καταρρεύσει ένα πράγμα, θα καταρρεύσουν όλα. Τα παγκόσμια συστήματα της οικονομίας, της ενέργειας, των επικοινωνιών, των συγκοινωνιών και της υγείας συνδέονται με τρόπο που κανένας δεν ελέγχει και κανένας δεν κατανοεί πλήρως. Τέτοιας κλίμακας πολυπλοκότητα είναι εύθραυστη, γιατί μπορεί ένα σοκ να διαδοθεί στο σύστημα χωρίς να προλάβει κανείς να αντιδράσει…
Ο Φόρστερ πίστευε ότι τα ανθρώπινα όντα θα έπρεπε μόνο “να συνδέονται”, όχι να διασυνδέονται. Η αλληλοσύνδεση των πάντων συνιστά απώλεια αίσθηση προοπτικής και τρομερό κίνδυνο… Βρισκόμαστε στο έλεος των πραγμάτων που μας συνδέουν, γιατί δεν έχουμε τρόπο επαφής με τον κόσμο χωρίς τη διαμεσολάβησή τους» (D. Runciman, Έτσι τελειώνει η δημοκρατία;).
Εχθροί της δημοκρατίας είναι πολλοί με πιο βασικούς τη δικτατορία και τη δημαγωγία. Και αν η πρώτη εκδηλώνεται ως φανερός εχθρός της – αν και όχι πάντα – η δεύτερη είναι γέννημα της ίδιας της δημοκρατίας μέσα από την ανορθολογική ρητορική του λαϊκισμού.
Πολλά καθεστώτα αυτοαναγορεύονται ως δημοκρατικά ακόμα και όταν πλήττουν την καρδιά της ελευθερίας, την ελευθερία του Λόγου. Χρησιμοποιούν κατ’ επίφαση την έννοια της δημοκρατίας για να διαμορφώσουν ανελεύθερα καθεστώτα, όπως γίνεται στην Τουρκία, στη Ρωσία, στην Κίνα κλπ.
Εμβληματική διακήρυξη της Δημοκρατίας είναι ο «Επιτάφιος του Περικλή», στον οποίο μεταξύ άλλων σημειώνεται. «Και καλείται μεν το πολίτευμά μας δημοκρατία, λόγω του ότι η κυβέρνησις του κράτους ευρίσκεται όχι εις χείρας των ολίγων, αλλά των πολλών. Αλλά δια μεν των νόμων ασφαλίζεται εις όλους ισότης δικαιοσύνης δια τα ιδιωτικά των συμφέροντα, ενώ υπό την έποψιν της κοινής εκτιμήσεως, έκαστος πολίτης προτιμάται εις τα δημόσια αξιώματα, όχι διότι ανήκει εις ωρισμένην κοινωνικήν τάξιν, αλλά δια την προσωπικήν του αξίαν, εφόσον διακρίνεται εις κάποιον κλάδον».
Η δημοκρατία δεν είναι μόνο πολιτικό σύστημα αλλά και η καλύτερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης και ο πιο αξιοπρεπής τρόπος ζωής. Είναι το φως για κάθε πτυχή της ιστορίας.
* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής
Πατήστε εδώ και δείτε τα 105 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια
