Νίκος Τσούλιας*: Η «πανούκλα» του Καμύ και η δική μας (Διαφορές)

Ναι υπάρχουν διαφορές στη δική μας …πανούκλα του κορονοϊού και σε εκείνη του Καμύ αλλά είναι πιο ουσιώδεις και πιο πολλές οι ομοιότητές τους, ώστε γεννιούνται  αυθόρμητα απορίες και θαυμασμός: πόσα πράγματα μπορεί να μας διδάξει η λογοτεχνία, πόση ομορφιά αναβρύζει από τον στοχασμό του Γάλλου διανοούμενου! Στο παρόν κείμενο θα μείνουμε μόνο στις διαφορές και θα ακολουθήσει το αντίστοιχο με τις ομοιότητες, στο οποίο θα γίνει και η πιο ουσιαστική θεώρηση.  
Ίσως η πιο σημαντική διαφορά να είναι η γεωγραφική τους αναφορά. Στην Πανούκλα του Καμύ η εξάπλωση της πανδημίας είναι περιορισμένη σε μια πόλη, στο Οράν, η πόλη αποκλείεται από τον έξω κόσμο με πύλες και φρουρούς και έτσι η μικρή επικράτεια βιώνει τον αποκλεισμό και την εξορία γνωρίζοντας ότι έξω από αυτή η πανούκλα είναι άγνωστη και ότι υπάρχει η ελευθερία του ανθρώπου. Τα πρώτα σημάδια της πανούκλας ήταν ορατά στα ποντίκια των σπιτιών τους. Το κακό δεν ήλθε από κάπου μακριά. “Μία από τις πιο σημαντικές συνέπειες από το κλείσιμο των πυλών ήταν στην πραγματικότητα ο ξαφνικός χωρισμός, όπου βρέθηκαν άνθρωποι που δεν είχαν προετοιμαστεί για κάτι τέτοιο”.
Τώρα έχει αλλάξει ο κόσμος. Η παγκοσμιοποίηση και η πολλαπλών μορφών αλληλοσύνδεση και επικοινωνία και  οι μαζικές μετακινήσεις των ανθρώπων με τις συγκοινωνίες και με τις μεταναστεύσεις έχουν κάνει τον Κόσμο μια μεγάλη, ενιαία πολιτεία. Ή, όπως έλεγε πολύ εύστοχα ο Α. Καζαμίας – ένας διανοητής της εκπαίδευσης – «παλιά το χωριό μου ήταν ο κόσμος όλος, τώρα ο κόσμος όλος είναι ένα χωριό». Τώρα όλοι είμαστε μαζί, από την Κίνα και την Αυστραλία μέχρι τη Νορβηγία και τη Βραζιλία.
Η χρονική εξέλιξη της πανδημία στο λογοτέχνημα του Καμύ έχει μόνο μια κορύφωση και μάλιστα στους θερινούς μήνες. «Στην πραγματικότητα, ωστόσο, θα μπορούσε κανείς να πει αυτή τη στιγμή στα μέσα του Αυγούστου (στο αποκορύφωμα της ζέστης), πως η πανούκλα τα είχε όλα σκεπάσει. Δεν υπήρχαν πια ατομικά πεπρωμένα αλλά μια συλλογική υπόθεση, η πανούκλα, και κοινά συναισθήματα για όλους. Το πιο μεγάλο ήταν ο χωρισμός και η εξορία με όλα όσα ο φόβος και  η εξέγερση συνεπάγονταν».
Τώρα ο χειμώνας είναι το πιο εύφορο πεδίο για τον κορονοϊό και το πιο σημαντικό δεν έχουμε μία και μόνο κορύφωση αλλά ήδη μετράμε δύο και εκτιμάται ότι θα υπάρχει τουλάχιστον άλλη μία. Ακόμα, ο βάκιλος της πανούκλας είναι απαράλλαχτος ενώ εμείς τώρα έχουμε αρχίσει να μετράμε τις μεταλλάξεις του SARS – COV 2.   
Άλλο σημείο διαφοράς είναι μια μάλλον γενικευμένη αντίληψη αμφισβήτησης τόσο για τα πραγματικά αίτια της πανδημίας όσο και για την ισχύ της επιστημονικής αντιμετώπισης. Εκεί δεν υπάρχουν αρνητές και ψεκασμένοι. Ακόμα και οι άνθρωποι της εκκλησίας συναινούν στα γενικά μέτρα της ιατρικής. Άραγε, τι να σημαίνει αυτή η διαφορά – ότι αντί να βαδίζουμε σε κοινωνίες με περισσότερο φως συναντάμε σκοτάδια μέσα στο φως;    
Στην Πανούκλα του Καμύ γιορτάστηκε το τέλος της πανδημίας – αν και ο συγγραφέας κατάθεσε μια αντίθετη άποψη διαφοροποιούμενος ως αφηγητής από το αφήγημά του. Στη σημερινή πανδημία του κορονοϊού κανένας μας δεν μπορεί να είναι βέβαιος για το οριστικό τέλος της και απλώς περιμένουμε την ύφεση και τη διαμόρφωση μιας συλλογικής ανοσίας, οι οποίες όμως δεν γνωρίζουμε ότι θα κλείσουν τη σκοτεινή παρένθεση. Σε κάθε περίπτωση, γιορτασμοί δεν πρόκειται να υπάρξουν. Εδώ ο Ριέ, ο βασικός ήρωας και αφηγητής της Πανούκλας, καταθέτει μια έξοχη λογοτεχνική και προφητική άποψη της υπόθεσής μας.
«Ήξερε ωστόσο ότι το χρονικό αυτό δεν μπορούσε να ‘ναι το χρονικό της οριστικής νίκης… Γιατί ήξερε ότι αυτός ο κόσμος που γλεντούσε, αγνοούσε, κι είναι κάτι που μπορούμε να το διαβάσουμε στα βιβλία, ότι ο βάκιλος της πανούκλας δεν πεθαίνει και δεν εξαφανίζεται ποτέ, ότι μπορεί να μένει κοιμισμένος ολόκληρες δεκάδες χρόνια μέσα στα έπιπλα και τα ασπρόρουχα, ότι περιμένει υπομονετικά στα δωμάτια, στα υπόγεια, στα σεντούκια, στα μαντήλια και στα χαρτιά, κι ότι μπορεί να φτάσει κάποτε η μέρα που για τη δυστυχία ή για να γίνει μάθημα στους ανθρώπους, η πανούκλα θα ξυπνήσει τα ποντίκια της και θα τα στείλει να ψοφήσουν σε μια ευτυχισμένη πολιτεία».
Οι ιοί και οι βάκιλοι, οι ιώσεις και οι πανούκλες είναι μέρος της φυσικής πραγματικότητας. Θα έρχονται και θα επανέρχονται. Εκείνο που καλείται να καλλιεργεί ο άνθρωπος είναι αφενός η βαθιά γνώση του κόσμου και η επιστήμη και αφετέρου η κοινωνική και ουμανιστική αλληλεγγύη. 

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 103 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια