Νίκος Τσούλιας*: Γιατί δεν είχαμε φανταστεί την δυστοπία του κορονοϊού;

Κανένας δεν το είχε φανταστεί. Ίσως γιατί κανένας μας δεν θα μπορούσε. Αλλά υπάρχει ένσταση. Η φαντασία του ανθρώπου δεν έχει σύνορα. Είναι το πιο ελεύθερο στοιχείο που έχει υπάρξει…
Παρόλα αυτά… Αν και η επιστημονική φαντασία έχει επινοήσει και τα ασύλληπτα, έχει “συναντήσει” εξωγήινους και πράσινα ανθρωπάκια, έχει γράψει μυθιστορήματα με Αρειανούς, έχει δημιουργήσει βιοτεχνολογικές υπάρξεις και ψηφιακούς ανθρώπους που κατακτούν το διάστημα, έχει περιγράψει άλλες μορφές ζωής με άλλη χημεία και βιολογία κάπου πολύ μακριά μας, έχει σημειώσει όντα που υπάρχουν ανάμεσά μας αλλά δεν τα αντιλαμβανόμαστε γιατί δεν μπορούμε να δούμε τις πάνω από τέσσερις διαστάσεις, έχει βάλει ήρωες του διαστήματος να κάνουν ταξίδια στο χρόνο, στο μέλλον και στο παρελθόν, έχει ανατρέψει κάθε περιορισμό του ορθολογισμού και της πιο προηγμένης τεχνογνωσίας, τελικά δεν μπόρεσε να το είχε φανταστεί.
Δεν μπόρεσε να φανταστεί ότι θα ζούσαμε εικόνες δυστοπίας, ότι κάτι θα μας εξόριζε από τους τόσους και τόσους παραδείσους που έχουμε δημιουργήσει, ότι θα είμαστε έγκλειστοι κάποιου αόρατου εχθρού, ότι θα βιώναμε σκηνές πανικού και μαζικών θανάτων πέραν των δικών μας πολέμων, ότι οι άνθρωποι θα πεθαίνουν απομονωμένοι σε “κουκούλι”, ότι μαύρα σύννεφα φόβου θα απλώνονταν από άκρη σε άκρη της Γης, ότι ο εχθρός είναι πάντα δίπλα σου, στον άνθρωπο που αναπνέει τον ίδιο αέρα με εσένα…
Δεν θα μπορούσε κανένας από την επιστήμη – την απόλυτα μεγάλη κοσμοθεωρία της σύγχρονης ανθρωπότητας – να το φανταστεί, γιατί όλο το σύμπαν της έρευνας και του στοχασμού της είναι στη συνεχή δημιουργικότητα, στο κτίσιμο όλο και πιο εκτεταμένου και πιο αποτελεσματικού πολιτισμού, στην επινόηση μια διαρκώς πιο νέας και πιο ευρείας προόδου και τελικά στην αέναη ενίσχυση της δύναμης του ανθρώπου.
Δεν θα μπορούσε κανένας μυθιστοριογράφος να επινοήσει σχετικά σχήματα εικονοπλασίας, να βρει δυσεύρετα “κοχύλια” εννοιών και λέξεων σε έναν κόσμο που γεμίζει πληροφορίες και συρρικνώνει τη γνώση και τη σοφία, να ξεφύγει από την παρακμή της σύγχρονης κοινωνίας, που έχει για θεούς της το χρήμα και την εξουσία. Ο Ιούλιος Βερν ζούσε σε πιο δύσκολες εποχές, αλλά η συνείδησή του δεν ήταν τόσο αλλοτριωμένη όσο είναι σήμερα στον κόσμο, η σκέψη του δεν ήταν παγιδευμένη από της τεχνολογίας τα όλο και πιο νέα θαύματα. Ο Τζορτζ Όργουελ είδε το παιχνίδι της εξουσίας και φαντάστηκε το μέγα σύμπαν της χειραγώγησης που θα απλωνόταν πάνω από την ανθρωπότητα, αλλά έμεινε μόνο στο κοινωνικό περιβάλλον…
Εδώ ακριβώς είναι η καρδιά του προβλήματος, η αδυναμία να συλλάβουμε τη σημερινή εικόνα δυστοπίας. Νιώθουμε, σκεπτόμαστε, ενεργούμε με μια ασύνορη αλαζονεία, ότι είμαστε οι απόλυτοι κυρίαρχοι στη Φύση, και το χειρότερο, ότι η Φύση είναι φτιαγμένη για εμάς! Έχουμε μια ανθρωποκεκτρική σύλληψη του κόσμου, αντίληψη που έχει σμιλευτεί από τις απαρχές της ανθρωποποίησής μας, στην πρωτόλεια αποδέσμευση του ανθρώπου από πολλούς περιορισμούς του φυσικού περιβάλλοντος και που τον οδήγησε στη λανθασμένη θεώρηση ότι το φυσικό περιβάλλον – και ό,τι αυτό περιλαμβάνει – είναι υποταγμένο στη δική του θέληση, γιατί αυτός είναι ο σκοπός του εν λόγω περιβάλλοντος. Σε σχέση με τον φόβο απέναντι στη δύναμη της φύσης δεν ενίσχυσε μόνο τη δική του δύναμη αλλά διαμόρφωσε και ένα φαντασιακό σχήμα: τα πάντα είναι δημιουργημένα για την αφεντιά του ανθρώπου.
Αλλά ποτέ δεν έλειψαν από την Ιστορία οι ανορθολογισμοί και οι “μεσαίωνες”, που ξεφυτρώνουν σα μανιτάρια σε φθινοπωρινό δάσος, για να τιθασεύσουν την ελευθερία του ανθρώπου και να τον εξορίσουν από τη λογική και τη γνώση. Μα είναι και η μεγάλη δύναμη, οι θρησκείες, που στηριζόμενες στον πρωτόλειο φόβο του ανθρώπου απέναντι στην ισχύ της φύσης και καλλιεργώντας και ενισχύοντας τις υπαρκτές μεταφυσικές φοβίες του, επινόησαν είτε χαμένους παραδείσους είτε μεταθανάτιους παραδείσους (που τους διαχειρίζονται μόνο αυτές!), για να μπορούν να εδραιώνονται στον πιο βαθύ πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Ένας ιός, ένα μίγμα γενετικού υλικού και πρωτεϊνών, ένα σύμπλεγμα μακρομορίων, που δεν έχει καν τη δυνατότητα να αυτοαναπαραχθεί αν είναι έξω από το κύτταρο, που είναι τόσο ακίνδυνο όσο και ένα μόριο σκόνης, μας απειλεί. Και είναι ο αγώνας που κάνουμε εναντίον του σε όλα τα πεδία επιστήμης, κοινωνίας, πολιτικής: αγώνας απόλυτα σημαντικός.
Αλλά όταν το “κακό” θα έχει φύγει με τις οδυνηρές απώλειες που θα μας έχει φορτώσει, θα μπορέσουμε να στοχαστούμε για τη σχετικότητα της δικής μας ύπαρξης και να αποδεχτούμε ότι η φύση δεν έχει δημιουργηθεί για εμάς; Το μήνυμα έχει δοθεί από την Εξελικτική Θεωρία. Δεν υπάρχει καμιά τελεολογία!

* Ο Νίκος Τσούλιας, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) και νυν Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του Κινήματος Αλλαγής

Πατήστε εδώ και δείτε τα 88 προηγούμενα άρθρα του Νίκου Τσούλια