Στην έννοια του πολίτη η ατομική και κοινωνική ευθύνη συνυπάρχουν και δεν διαχωρίζονται. Κανένα άτομο δεν μπορεί να υπάρξει εκτός κοινωνίας. Στις κρίσεις δοκιμάζονται οι ατομικές και κοινωνικές συμπεριφορές, οι οποίες έχουν δομηθεί από πριν. Με τα προβλήματα τους, αλλά και με τις υπερβάσεις τους ανταποκρίνονται χώροι εργασίας, όπως ο υγειονομικός του δημόσιου συστήματος, των σωμάτων ασφάλειας και άμυνας, των εκπαιδευτικών, των ιδιωτικών υπαλλήλων των super-market, των δημοτικών υπαλλήλων καθαριότητας .Δοκιμάζεται όμως και θεσμική λειτουργία του κάθε κράτους.
Η απροσδιόριστη σε χρονική διάρκεια, σε έκταση και σε συνέπειες πανδημία, δημιουργεί κινδύνους, αλλά και ευκαιρίες υπέρβασης παραδοσιακών καταστάσεων και στάσεων σε όλο τον πλανήτη. Τις συνέπειες θα τις δούμε αργότερα και σε όλα τα επίπεδα, οικονομικά, κοινωνικά, τεχνολογικά, πολιτικά.
Δεν θεωρώ πως θα υπάρξει θετικός αναστοχασμός της παγκόσμιας κοινότητας. Αντίθετα εκτιμώ πως θα οξυνθούν οι διεθνείς οικονομικοί και κρατικοί ανταγωνισμοί. Αλλά και εντός των κρατών –εθνών υπάρχει ισχυρή πιθανότητα λαθεμένης ερμηνείας των συνεπειών της κρίσης από την πανδημία. Υπάρχουν δυο ταυτόχρονα κίνδυνοι, του λαϊκισμού, αλλά και του συντηρητισμού. Στη μία περίπτωση υπάρχει η λογική του πολιτικού πλειοδοτισμού σε παροχές-ενισχύσεις και της συνομοσιολογίας. Στην άλλη περίπτωση η πολιτική του σοκ, δηλαδή η επιλογή της εφαρμογής βίαιων πολιτικών που θα θίγουν τον πυρήνα των ατομικών και κοινωνικών κατακτήσεων, όπως αυτές έχουν ορισθεί από τον Ευρωπαϊκό διαφωτισμό και πολιτισμό.
Η ορθή αντιμετώπιση, κατά τη δική μου προσέγγιση, είναι πως τα άμεσα επιβαλλόμενα μέτρα θα πρέπει να συνδέονται με την επόμενη ημέρα για την χώρα μας. Χρειάζεται δηλαδή να υπάρχει στρατηγική η οποία να εξυπηρετείται από τους τακτικούς στόχους και μέτρα, που θα εξασφαλίζουν τη δημοκρατία, την κοινωνική συνοχή και την ανάπτυξη. Η κρίση και η αντιμετώπιση της, για παράδειγμα, αναδεικνύει την ανάγκη δημιουργίας ενός σύγχρονου επιτελικού κράτους, ενός αξιοπρεπούς Συστήματος Υγείας, μιας σύγχρονης και λειτουργικής εκπαίδευσης, ενός ισχυρού αποτρεπτικού και διπλωματικού μηχανισμού, ενός νέου προσανατολισμού των παραγωγικών κατευθύνσεων στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα.
Οι σε περιόδους οικονομικής, οικολογικής ή ενδημικής κρίσεις θα δοκιμασθούν περισσότερο από τις χώρες που έχουν εξασφαλίσει ενδογενή παραγωγή σε κορυφαία αγαθά, από τη διατροφή και τους υδάτινους πόρους, μέχρι τις απαραίτητες βιοχημικές πρώτες ύλες. Και φυσικά θα δοκιμασθούν τα μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης ιδιαίτερα των ισχυρών μονοκλαδικών επιλογών, για παράδειγμα του τουριστικού τομέα και του τομέα υπηρεσιών και θεάματος. Τίθεται το δίλημμα της Κινεζικής σκέψης, της επιλογής μεταξύ του φιδιού ή του σκανζόχοιρου. Του φιδιού, που ναι μεν είναι ισχυρό και επικίνδυνο, αλλά που εύκολα αποκεφαλίζεται, όπως οι μονοκλαδικές οικονομίες, ή του σκαντζόχοιρου που ως μπάλα με αγκάθια αντιστέκεται, όπως οι οικονομίες με μικρές συμπληρωματικές μονάδες, που καλύπτουν όλο τα φάσμα της παραγωγής. Οι νέες τεχνολογίες και η 4 βιομηχανική επανάσταση είναι σίγουρο πως βοηθάει στην δημιουργία νέων δρόμων αντιμετώπισης των σύγχρονων εθνικών και παγκόσμιων οικονομικών προκλήσεων. Χρειάζεται όμως πολιτικό θάρρος και γενναίες αποφάσεις άμεσες και μακροπρόθεσμες, όπως για παράδειγμα αυτές για μια εθνική εκπαιδευτική στρατηγική για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
* Ο Γιάννης Κουμέντος είναι πρώην Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε.
