Μεγαλώνουμε όλοι και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ και πουθενά. Ο ίδιος ο κύκλος τής ζωής επιτάσσει: γέννηση – ενηλικίωση – γήρας – θάνατος. Ιδιαίτερα στα τελευταία στάδια της πορείας, ο άνθρωπος έχει τις δυνατότητες να είναι διαφορετικός. Εάν καταφέρει να συγκεντρώσει τα χρήσιμα της ζωής και να τα μετασχηματίσει σε κουλτούρα, να καλλιεργηθεί και να χειριστεί την όποια γνώση του, για να ερμηνεύσει κατάλληλα αυτό που βλέπει, ακούει, διαβάζει, πληροφορείται…
Θα χρησιμοποιήσω παραδείγματα από την προσωπική μου εμπειρία.
Έχω 74 χρόνια βιωμένης παρατήρησης στα διάφορα επίπεδα. Εκπαίδευση στα τότε σχολεία· ομαδικά παιχνίδια στα οικόπεδα και στα χωμάτινα πεζοδρόμια στις γειτονιές τής Καλλιθέας· διάβασμα εξωσχολικών βιβλίων που μου άνοιξαν τα μάτια προς την κατεύθυνση μιας αριστερής όψης τής ζωής· ξεκίνημα της μουσικής μέσω της κλασικής κιθάρας· επαφή με τον κόσμο σε συναυλίες είτε ως σολίστ, είτε ως τραγουδοποιός· συνθετική δράση· συζητήσεις, διαλέξεις, προφορικός και γραπτός λόγος· συσσωρευμένη εμπειρία ακροάσεων από τη διδασκαλική μου πολύχρονη επαφή, καθώς και την παρακολούθηση αμέτρητων συναυλιών και παραστάσεων.
Ε, όλα αυτά και άλλα πολλά μαζί, υπάρχουν μέσα μου. Στη νόηση, στο αίμα, στα κύτταρα… Πουθενά αλλού. Το ζητούμενο είναι να τα ανασύρουμε στις κατάλληλες στιγμές.
Άκουγα πρόσφατα μια συναυλία με αρκετά βαλς του Σοπέν παιγμένα – ερμηνευμένα από διαφορετικούς πιανίστες. Είναι ρεπερτόριο που αν και το ακούμε πολλά χρόνια παραμένει πάντα γοητευτικό. Ένιωσα να διαφοροποιούμαι αισθητικά από ακροάσεις των ίδιων κομματιών σε άλλες ηλικιακές φάσεις. Αντιλήφθηκα πως σε κάθε περίοδο της ζωής μας φτιάχνουμε κριτήρια και αντιλήψεις με βάση τις εμπειρίες μας. Γι’ αυτό και αναιρούμε κάτι που είχαμε υποστηρίξει στο παρελθόν. Λογικό μου φαίνεται.
Ο χρόνος, αλλάζει τις απόψεις μας σε πάρα πολλά θέματα. Για παράδειγμα, κάποια κινηματογραφικά ή θεατρικά έργα που ξαναβλέπουμε και αλλάζουμε γνώμη, μεμονωμένους καλλιτέχνες τους οποίους μετά από καιρό απορρίπτουμε προτιμώντας άλλους, λόγω του ότι έχουμε κριτήρια διαφορετικά αφού η ασταμάτητη πληροφόρηση ανοίγει καινούργιες σελίδες οι οποίες, συγκριτικά, μάς αλλάζουν τα κριτήρια.
Ακούγοντας λοιπόν τους πιανίστες και τις ερμηνείες τους σε γνωστά και πολυακουσμένα έργα, έλεγχα περισσότερο από παλιά τις ερμηνευτικές επιλογές, τις αποχρώσεις, τις «κρυφές» αντιστικτικές φωνές, τα pianissimo και τα fortissimo, τις ορμητικές εναλλαγές και τα ήρεμα παιξίματα, τα σφιχτά και τα χαλαρά χέρια, τη σύνδεση όλων αυτών με την μουσική σκέψη, η οποία είναι η απαραίτητη ραχοκοκαλιά για την απόδοση του έργου…
Όλες αυτές τις λεπτομέρειες ίσως δεν τις άκουγα σε νεότερη ηλικία. Κάτι μου λέει πως είναι λογικό, όταν ο χρόνος που περνάει προσθέτει περισσότερη γνώση και – ίσως – ευαισθησία.
Λοιπόν; Αυτό σημαίνει πως ο ηλικιωμένος ακούει καλύτερα και με περισσότερη ευαισθησία μόνο και μόνο επειδή ο περισσότερος χρόνος δίνει περισσότερες πληροφορίες;
Βεβαίως δεν θα απαντούσα απριόρι θετικά σε μια τέτοια ερώτηση· όπως προανέφερα, αρκεί να επεξεργάζεσαι και να καλλιεργείς τη γνώση και τις πληροφορίες μέσα στον χρόνο. Από κει και πέρα, όλα είναι ακατάπαυστη δουλειά, σκέψη και ευαισθησία. Να αναρωτιέσαι, να αμφισβητείς, να αμφιβάλλεις και να μην επαφίεσαι ούτε στην ευθυκρισία σου…. Τότε, και μόνο τότε, θα ακούς και θα σκέφτεσαι με γεμάτες τις… μπαταρίες σου.
Και ένα άλλο ερώτημα που προκύπτει: Έχει σχέση η ηλικία με την σωστή ακρόαση; Μπορεί και να έχει, απαντάω εγώ. Εάν αποδεχτούμε πως η εμπειρία των ακροάσεων μάς καθιστά σοφότερους και μας μαθαίνει να ακούμε, τότε οι… κεραίες μας θα είναι αισθητικά ώριμες και προετοιμασμένες για δύσκολες ακροάσεις. Μπορεί τα μέλη του σώματος να μην μπορούν να αναπτύξουν πια δεξιοτεχνικές αρετές και τεχνικές, για το μουσικό όργανο που παίζουν, αλλά το γενικότερο παίξιμο, η ερμηνευτική σκέψη, μπορεί να φτάσει σε υψηλότατα επίπεδα.
Θυμάμαι στη δεκαετία του ’70, όταν στο Μιλάνο όπου κατοικούσα, άκουσα στο κατάμεστο θέατρο της Σκάλας, τον Ισπανό κιθαριστή Andres Segovia όταν ήταν κοντά στα 81 χρόνια του. Με γερασμένα, χοντρά κάπως δάκτυλα, με δυσκίνητο χοντρό σώμα, μειωμένη κατά πολύ όραση, υποβοηθούμενος από δυο ανθρώπους, για να περπατήσει στη σκηνή ώσπου να καθίσει στην καρέκλα, ένας τρίτος του έδωσε την κιθάρα, τον βοήθησαν να τακτοποιήσει τη στάση τού σώματος και τον άφησαν μόνο του, για να ξεκινήσει το ρεσιτάλ του… Η κατάμεστη πλατεία, όπως και οι εξώστες τής Σκάλας, 2.000 άνθρωποι, βυθίστηκαν στην απόλυτη σιωπή και στο σκοτάδι· μόνο ένας προβολέας φώτιζε το κουβαριασμένο σώμα του.
Ήμουν περίεργος να δω τι ήχους θα βγάλει αυτό το γερασμένο σώμα, ο ονομαζόμενος από τότε «θρυλικός μάγος τής κιθάρας». Τα κομμάτια είχαν σαφώς πιο αργούς ρυθμούς, μια ηρεμία δέσποζε στην αίθουσα, καθώς το κοινό ένιωθε πως μέσα από την ερμηνεία των εποχών, των συνθετών και των μουσικών ειδών, ο Μαέστρος κέρδιζε την εμπιστοσύνη μας στα παιξίματά του. Ένιωσα τη γοητεία τού οργάνου στα έμπειρα και δοκιμασμένα χέρια ενός μύστη να απλώνονται και να μας κατακτούν! Ξαφνικά, διαπίστωσα πως δεν είχα καμία αισθητική ανάγκη να ακούσω ταχύτητες και… ζογκλερισμούς. Ήταν η δεκαετία (του ‘70) η οποία είχε αρχίσει να γεννάει νέες τεχνικές και να δημιουργεί κιθαριστές με αυξημένες τεχνικές δεξιότητες και ερμηνείες βασισμένες σε υπερβολικές ταχύτητες. Η Λατινική Αμερική και η κεντρική Ευρώπη παρήγαγαν και ευνοούσαν επαρκώς μια τέτοια αισθητική λογική.
Ο Segovia, με το κιθαριστικό του εκτόπισμα, εκείνη τη στιγμή μάς «δίδασκε» την «άλλη» κιθάρα, η οποία ήταν ένα στέρεο θεμέλιο στο οποίο βασίστηκαν όλα τα μετέπειτα τεχνικά ρεύματα.
Το παράδειγμα το χρησιμοποιώ για να καταδείξω πως η σοφία ενός ογδοντάχρονου κιθαριστή – μουσικού (ή άλλων τεχνών) προκαλεί την προσοχή και τον σεβασμό μας. Μπορούμε να παραδειγματιστούμε και να αντλήσουμε γνώση και ιδέες. Και επειδή η μ ά θ η σ η έχει ως κανόνα να μην ολοκληρώνεται ποτέ, ας συνεχίσουμε να παρατηρούμε ώσπου να κλείσουμε τα μάτια μας οριστικά…
* Ο Νότης Μαυρουδής είναι κιθαριστής – συνθέτης
