Το 2016 θα είναι πιθανώς η πιο σημαντική χρονιά για την προστασία των προσφύγων και τη μετανάστευση στον πλανήτη από το 1949, όταν υπεγράφησαν οι συμβάσεις της Γενεύης οι οποίες θέτουν τις βάσεις του διεθνούς δικαίου για την ανθρωπιστική διαχείριση των θυμάτων πολέμου. Ανάλογα με τις αποφάσεις που θα πάρουμε, είτε θα δημιουργήσουμε πιο ανοιχτές κοινωνίες, βασισμένες σε ευρύτερη διεθνή συνεργασία, είτε θα ενισχύσουμε τις αυταρχικές κυβερνήσεις και τις εθνικιστικές τους ατζέντες. Γι’ αυτό οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε το συγκεκριμένο ζήτημα ως άκρως επείγον και σημαντικό.
Η προσφυγική και μεταναστευτική κρίση στη Μεσόγειο, στην Ασία, στην Αφρική και στην Κεντρική Αμερική έχει προκαλέσει πολύ μεγάλη ανθρώπινη οδύνη. Η σημασία αυτού του γεγονότος δεν μπορεί να υποβαθμιστεί, διότι η αποτυχία του κόσμου να προστατεύσει τους πιο αδύναμους ανθρώπους του αντανακλά μια τρομερή συντριβή της ηθικής της διεθνούς κοινότητας. Διακινδυνεύουμε να χάσουμε τη συλλογική μας γνώση ως προς το γιατί το πολυπολικό σύστημα και η διεθνής συνεργασία έχουν σημασία. Όταν αρνούμαστε να προστατεύσουμε εκείνους που αντιμετωπίζουν διώξεις, όχι μόνο τους βάζουμε σε κίνδυνο αλλά υπονομεύουμε τις αρχές της αστικής ελευθερίας και θέτουμε σε κίνδυνο και τη δική μας ελευθερία. Το 2015 έγινε εμφανές το πόσο κακό ήταν το σύστημα προστασίας των προσφύγων. Κάθε πρόσφυγας που με γενναιότητα διέσχισε τη Μεσόγειο μας έδειχνε ότι κάτι δεν πάει καλά με τις χώρες εισόδου.
Καταστροφικό το μήνυμα από την ΕΕ
Πώς περιμέναμε από την Ιορδανία, τον Λίβανο και την Τουρκία να σηκώσουν το βάρος, φιλοξενώντας 5 εκατομμύρια πρόσφυγες με ελάχιστη υποστήριξη από τον υπόλοιπο κόσμο; Χρειάζονται πάνω από 3.000 δολάρια τον χρόνο για να υποστηριχθεί επαρκώς ένας πρόσφυγας. Η διεθνής κοινότητα προσέφερε μόλις ένα μέρος αυτών των χρημάτων. Έπειτα, σε μια πανικόβλητη προσπάθεια να αποτρέψει νέες αφίξεις, η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) έθεσε σε κίνδυνο την παράδοσή της στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στις βασικές αρχές του δικαίου του ασύλου. Το μήνυμα που αυτό στέλνει στις χώρες της πρώτης γραμμής μπορεί να είναι καταστροφικό. Στην παραπλανημένη άποψη ότι προστασία της εθνικής κυριαρχίας σημαίνει να δρα κανείς μονομερώς, κυβερνήσεις απέρριψαν τη διεθνή προσέγγιση στη μετανάστευση. Αλλά όπως τα γεγονότα στη Μεσόγειο καταδεικνύουν, αυτό γυρνάει μπούμερανγκ.
Οδηγεί σε ψευδές αίσθημα εθνικής κυριαρχίας, υπονομεύει τις δημοκρατικές κυβερνήσεις και ενισχύει τους παράνομους διακινητές και τους αυταρχικούς λαϊκιστές. Αυτό πρέπει να σταματήσει. Μια συστημική παγκόσμια κρίση απαιτεί συστημική παγκόσμια απάντηση. Αντί να προσπαθούμε να βρούμε πού θα ρίξουμε το βάρος, πρέπει να μοιραστούμε το βάρος. Ο πιο έξυπνος τρόπος για να προστατεύσουμε την εθνική κυριαρχία είναι να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες στην προσπάθειά τους να φθάσουν σε ασφαλές μέρος, καθώς και να μεγιστοποιήσουμε τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους για να «χτίσουν» παραγωγικές ζωές.
Στόχος: πλήρης και ταχεία ενσωμάτωση
Για να γίνει αυτό, απαιτούνται τα εξής:
- Πρώτον, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την πολιτική συγκυρία που συνοδεύει την προσφυγική κρίση για να αποσπάσουμε δεσμεύσεις για συγκεκριμένες βελτιώσεις στο διεθνές σύστημα προστασίας των προσφύγων.
- Δεύτερον, η ενίσχυση του διεθνούς συστήματος προστασίας των προσφύγων απαιτεί από εμάς να αναθεωρήσουμε την ιδέα που έχουμε για την ευθύνη μας απέναντι στους πρόσφυγες. Δεν μπορούμε πια να τους αντιμετωπίζουμε ως βαρίδια σε μόνιμους καταυλισμούς. Αντίθετα, πρέπει να τους βοηθήσουμε να γίνουν ενεργά μέλη των κοινοτήτων μας. Το μοντέλο μας πρέπει να βασίζεται στην πλήρη ενσωμάτωση των προσφύγων, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, στην αγορά εργασίας και στα σχολεία.
- Τρίτον, δεν πρέπει ποτέ να έχουμε τα παιδιά σε κέντρα κράτησης.
- Και τέλος, τέταρτον, τα Ηνωμένα Έθνη πρέπει να αναπτύξουν καλύτερα αντανακλαστικά στη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης και να δώσουν στους πρόσφυγες μια πιο ισχυρή φωνή στον κόσμο.
Η κατάσταση πάρα πολλών ανθρώπων θα βελτιωθεί ή θα χειροτερεύσει ανάλογα με το πώς θα χειριστούμε αυτή την ευκαιρία.
*Ο κ. Peter Sutherland είναι ειδικός εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ κ. Μπαν Κι Μουν για τη Μετανάστευση.
