Τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, με την κατάρριψη του ρωσικού Σουχόι από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις και τα οικονομικά «αντίμετρα» που εξαπέλυσε η Μόσχα μπορεί να εξέπληξαν πολλούς. Αποτελούν όμως το επιστέγασμα δύο εκ διαμέτρου διαφορετικών πολιτικών στην ευρύτερη περιοχή και την επιβεβαίωση μιαςπροαναγγελθείσας -ουσιαστικά- ρήξης ανάμεσα στην Άγκυρα και τη Μόσχα. Παρά την αναδίπλωση στην οποία προέβη την Πέμπτη οΤαγίπ Ερντογάν, τονίζοντας πως αν η Τουρκία γνώριζε ότι το αεροσκάφος ήταν ρωσικό η αντίδραση θα ήταν διαφορετική, η ρωσική πίεση προς την Άγκυρα αναμένεται να ενταθεί και να επεκταθεί την επόμενη περίοδο, καθώς ο Βλαντιμίρ Πούτιν φαίνεται να θεωρεί πως ο τούρκος πρόεδρος αποτελεί πλέον τον «αδύναμο κρίκο» στη μάχη κατά της διεθνούς τρομοκρατίας.
Από την αγάπη στην καχυποψία
Οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις έχουν μια μακρά αλλά όχι ιδιαίτερα «φιλική» ιστορία. «Η Ρωσία έχει μια χρόνια αντιπαλότητα -ήδη πριν τη Σοβιετική Ένωση- με την τουρκική τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία. Υπάρχει μια αίσθηση ότι οι ρώσοι δεν μπορούν να εμπιστευτούν τους τούρκους, μια αίσθηση που είναι θεμελιωμένη σε πολιτιστικά στερεότυπα», αναφέρει ο Mark Galeotti, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
Η άνοδος του Ερντογάν στην εξουσία ωστόσο σηματοδότησε αυτό που θα μπορούσε να αποκαλέσει κανείς «χρυσή εποχή» των ρωσοτουρκικών σχέσεων. Η επικοινωνία και η συνεργασία των δύο χωρών ενισχύθηκε σημαντικά για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος ήταν οι πολύ καλές διαπροσωπικές σχέσεις που είχε ο Ερντογάν με τον Πούτιν. Ο δεύτερος, περισσότερο υλικός και σαφώς πιο σημαντικός, ήταν μια σειρά από οικονομικές δραστηριότητες μεταξύ των δύο χωρών, μεταξύ αυτών η συνεργασία στους τομείς της ενέργειας και του τουρισμού.
Η «χρυσή περίοδος» των ρωσοτουρκικών σχέσεων ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο από την κοινή στάση που διατήρησαν οι δύο χώρες στην πολιτική τους στη Μέση Ανατολή και κυρίως τη Συρία από τα μέσα του 2000. Η Συρία είναι ένας από τους μακροβιότερους συμμάχους των Ρώσων στη Μέση Ανατολή, ενώ περί τα μέσα του 2000 ο Ερντογάν ευνόησε την άνοδο του Άσαντ στη χώρα, σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει εμπορικούς δρόμους προς τον περσικό κόλπο. Οι σχέσεις Τουρκίας-Συρίας πέρασαν μια περίοδο άνθισης και συνεργασίας σε μια σειρά από οικονομικούς τομείς, ωστόσο ηΑραβική Άνοιξη που ξέσπασε το 2011 έμελλε να αλλάξει τα πάντα. Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει τις αναταραχές, ο Άσαντ άρχισε να προσεγγίζει και πάλι το Ιράν, ενώ αθέτησε μια σειρά από υποσχέσεις του προς την Άγκυρα. Με την έναρξη του εμφυλίου στη Συρία, η Τουρκία τάχθηκε κατά του καθεστώτος Άσαντ, ενώ σύμφωνα με τις ρωσικές αναφορές ενίσχυσε αντάρτικες ομάδες που δρούσαν εναντίον του Άσαντ, μεταξύ αυτών και ομάδες που φέρονται να διατηρούν σχέσεις με το ISIS. Μόσχα και Άγκυρα κατέληξαν να υποστηρίζουν διαφορετικές πλευρές στον συριακό εμφύλιο.
Μέχρι πριν από μερικούς μήνες, η αντιπαλότητα των συμφερόντων παρέμενε καλά κρυμμένη πίσω από τα κλειστά γραφεία του Κρεμλίνου αλλά και του επίχρυσου προεδρικού παλατιού του Ερντογάν στην Άγκυρα. Η απόφαση της Μόσχας να εμπλακεί ανοιχτά στην μάχη κατά του ISIS επιχειρώντας στα εδάφη της Συρίας άλλαξε ωστόσο ολοκληρωτικά τα δεδομένα.
Τι συμβαίνει στα συρο-τουρκικά σύνορα
Η Τουρκία δεν είδε ποτέ με καλό μάτι την ρωσική εμπλοκή στη Συρία. Οι κινήσεις της στρατιωτικής μηχανής του Πούτιν ανησύχησαν αρχικά την τουρκική ηγεσία καθώς θεωρήθηκε πως οι ανακατατάξεις στην περιοχή μπορεί να ευνοήσουν τις αυτονομιστικές τάσεις τωνκούρδων στη Συρία, οι οποίοι είχαν ήδη εμπλακεί στη μάχη κατά της τρομοκρατίας, σημειώνοντας σημαντικές νίκες στο Κομπάνι κατά του ISIS.
Αξίζει να σημειωθεί πως η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους από την Τουρκία έλαβε χώρα τέσσερις μόλις ημέρες μετά τις αιτιάσεις που διατύπωσε η Άγκυρα ότι η Μόσχα βομβάρδισε τους Τουρκομάνους στη Β. Συρία, ζητώντας τη σύγκληση του συμβουλίου ασφαλείας του ΟΗΕ για το θέμα. Οι Τουρκομάνοι, ένα τουρκικό φύλο της Συρίας με ιδιαίτερες σχέσεις με την Ανατολική Τουρκία, βρίσκονται σε μια καίρια θέση για τα συμφέροντα της Άγκυρας, στα περίφημα «Όρη των Τουρκομάνων» στη Βορειοδυτική Συρία και ήταν από τις πρώτες ομάδες που δραστηριοποιήθηκαν εναντίον του Άσαντ, μετά την έναρξη του εμφυλίου.
Ακόμη, τις ημέρες που προηγήθηκαν, ο στρατός του Άσαντσημείωνε σημαντικές νίκες στο Βορειοδυτικό μέτωπο, απωθώντας τους Τουρκομάνους προς τα τουρκικά σύνορα, με την έμμεση συμβολή των ρωσικών βομβαρδιστικών που επιχειρούσαν στην περιοχή. Και μπορεί η τουρκική κυβέρνηση να διαμαρτυρήθηκε για τα πλήγματα στους Τουρκομάνους, η περιοχή ωστόσο αποτελεί -σύμφωνα με όσα υποστηρίζουν οι ρώσοι- μια από τις «γκρίζες ζώνες» όπου η τουρκική πλευρά προμηθεύεται σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές ποσότητες πετρελαίου από το Ισλαμικό Κράτος.
Η εκτίμηση της τουρκικής ηγεσίας ήταν πως η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους θα έστελνε ένα μήνυμα, τις συνέπειες του οποίου θα μπορούσε να διαχειριστεί. Ίσως όμως να έκανε λάθος.
Γιατί ο Πούτιν δεν θα σταματήσει να πιέζει την Τουρκία
«Χτυπήστε τους τρομοκράτες στη Συρία πριν έρθουν στη Ρωσία». Αυτό ήταν το σύνθημα με το οποίο η ρωσική κυβέρνηση επιχείρησε να δικαιολογήσει την εμπλοκή της στο συριακό μέτωπο, προβάλλοντας τον κίνδυνο η θρησκευτική ιδεολογία του ISIS να παρεισφρήσει στις περιοχές του ρωσικού Καυκάσου. Μέχρι σήμερα,1.500 ρώσοι πολίτες έχουν στρατολογηθεί στις δυνάμεις του ISIS.
«Το πρόβλημα δεν βρίσκεται μόνο στην τραγωδία που έγινε, το πρόβλημα είναι πολύ βαθύτερο. Βλέπουμε -όχι μόνο εμείς αλλά σας διαβεβαιώ όλος ο κόσμος- ότι η παρούσα ηγεσία της Τουρκίας ακολουθεί εδώ και κάποια χρόνια μια πολιτική εξισλαμισμού της χώρας», σημείωσε ο Πούτιν. Πίσω ωστόσο από τις μεγάλες διακηρύξεις κρύβονται συνήθως και γεωπολιτικά συμφέροντα. Εν προκειμένω, η ρωσική επιδίωξη να μετατραπεί σε περιφερειακή δύναμη στη Μέση Ανατολή, μετά την διάλυση της Συρίας από τον εμφύλιο.
Ο «οικονομικός πόλεμος» που ανακοίνωσε την Πέμπτη η Μόσχα, με πάγωμα μιας σειράς οικονομικών δραστηριοτήτων με την Τουρκία, όπως ο τουρισμός και η ενεργειακή συνεργασία αποτελεί ίσως τη μία μόνο όψη του νομίσματος. Η άλλη όψη σχετίζεται με τη μεταφορά των πυραύλων S-400 στην Λαττάκεια της Συρίας αλλά και τους συνεχιζόμενους αεροπορικούς βομβαρδισμούς σε συριακές περιοχές κοντά στα τουρκο-συριακά σύνορα.
Παρότι -όπως άλλωστε σημειώνουν και οι περισσότεροι αναλυτές- δεν αναμένεται μια άμεση και ευθεία στρατιωτική απάντηση προς την Τουρκία, η Μόσχα αναμένεται να εντείνει τις αεροπορικές επιθέσεις της στα συριακά εδάφη «τουρκικού ενδιαφέροντος», με πρωταρχικό στόχο να ενισχύσει το καθεστώς του Άσαντ.
Την ίδια στιγμή, ο Πούτιν φαίνεται να έχει αποφασίσει ότι ο Ερντογάν αποτελεί τον «αδύναμο κρίκο» στην περίφημη μεγάλη συμμαχία κατά του ISIS που επιδιώκει η Δύση, μετά τη συμφωνία του να συνεργαστεί επιχειρησιακά με τις γαλλικές δυνάμεις στη Συρία. Αξίζει να σημειωθεί πως παρά τη δημόσια στήριξη που έδωσε η Βορειοαντλαντική συμμαχία στην Τουρκία τις προηγούμενες ημέρες, σύμφωνα με πληροφορίες που μετέδωσαν διεθνή μέσα ενημέρωσης, πολλά κράτη-μέλη εξέφρασαν την έντονη ανησυχία τους για τη γενικότερη στάση της Άγκυρας στον πόλεμο κατά του ISIS.
Όπως και να εξελιχθούν τα πράγματα, το περιστατικό με το ρωσικό Σουχόι αποδεικνύει πως ο πόλεμος στη Συρία αποτελεί μια απειλή όχι μόνο για τη Μέση Ανατολή αλλά και για την παγκόσμια σταθερότητα.
