Χωρίς τις γυναίκες δεν είναι δυνατή η πρόοδος
Ομιλία Γ.Α. Παπανδρέου, σε ειδική συνεδρίαση στη Βουλή αφιερωμένη στην Ελληνίδα αγρότισσα
Τετάρτη 05.03.2008
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, η πρωτοβουλία να τιμήσουμε σήμερα, εμείς, τα μέλη του Ελληνικού Κοινοβουλίου, την Ελληνίδα αγρότισσα, είναι καλοδεχούμενη. Θέλω να θυμίσω ότι δεν έχουν περάσει και πολλά χρόνια από τότε που η αγρότισσα ήταν η πλειοψηφία του γυναικείου πληθυσμού στη χώρα μας.
Παρά ταύτα, είναι λίγες οι δικές μας εικόνες γι' αυτό το τεράστιο και δυναμικό κοινωνικό στρώμα. Εγώ θυμάμαι, μικρός ακόμα, περιοδεύοντας είτε με τον πατέρα μου, είτε με τον παππού μου στα χωριά, στην Αχαΐα ή αλλού, ότι η ύπαρξη μιας γυναίκας σε μια πολιτική συγκέντρωση ήταν η ηχηρή εξαίρεση. Σε πολιτική συζήτηση, ποτέ δεν ελάμβανε το λόγο η γυναίκα.
Κλασική εικόνα της αγρότισσας ήταν, ο γεωργός, ο αγρότης στο γαϊδουράκι, με τη γυναίκα από πίσω και, συνήθως, και φορτωμένη. Βεβαίως, αυτός ο γίγας της γυναίκας αγρότισσας που σηκώνει τα βάρη, και της οικογένειας, και του σπιτιού και του χωραφιού, ελάχιστα αναγνωρίστηκε.
Εγώ, την Ελληνίδα αγρότισσα, την συνάντησα και αλλού, όχι μόνο στα χωριά, στην ύπαιθρο, αλλά την συνάντησα και στις πιο σκληρές μεταναστευτικές δουλειές στη Σουηδία, στη Γερμανία, στον Καναδά, όπου και εγώ δούλεψα. Έζησα κοντά της και ξέρω ότι η αγρότισσα, φεύγοντας από το χωριό συνήθως, όταν πιάνει δουλειά, κάνει τις πιο δύσκολες, τις πιο άγριες, σε συνθήκες εργασίας, δουλειές.
Μεγαλώσαμε όμως, επίσης, και με την εικόνα της γυναίκας επαναστάτριας αγρότισσας, ιδιαίτερα στους αγώνες τους εθνικοαπελευθερωτικούς. Εκεί, και πάλι στα δύσκολα. Απ' την Μπουμπουλίνα, μέχρι και την ηρωική πράξη των γυναικών που χόρεψαν τον χορό του Ζαλόγγου.
Τι κρύβεται όμως πίσω, απ' αυτή τη μεγάλη πράξη πατριωτισμού, τον χορό του Ζαλόγγου; Κρύβει αυτή η πράξη και την απίστευτη βία που ασκείται απέναντι στις γυναίκες. Παρακαλώ τους άντρες να ακούσουν, ξέρω ότι δεν τους ενδιαφέρει πάντα το θέμα των γυναικών, ακούστε λοιπόν. Αναφέρομαι ιδιαίτερα σε εσάς, γιατί ξέρω ότι, εσάς, σας ενδιαφέρει.
Κρύβεται, στον χορό του Ζαλόγγου, η απίστευτη βία που ασκείται ενάντια στις γυναίκες, ιδιαίτερα, αλλά όχι μόνο, απ' τους κατακτητές, ή μέσα στο πλαίσιο των πολεμικών συγκρούσεων. Ο χορός του Ζαλόγγου έκρυβε και την σίγουρη γνώση ότι οι αγρότισσες, όταν θα έπεφταν στα χέρια των κατακτητών, θα γινόντουσαν αντικείμενο απίστευτης βίας, αρχικώς βιασμού και μετά θανάτωσης.
Αυτή η πραγματικότητα δεν είναι παρελθόν. Οι ιστορίες βίας απέναντι στις γυναίκες και στα παιδιά τους, κατά τη διάρκεια πολεμικών συγκρούσεων, είναι σήμερα γεγονός σε όλη την υφήλιο, είτε στα Βαλκάνια πρόσφατα, είτε σήμερα στην Αφρική, στο Ιράκ, στη Μέση Ανατολή ή και στην Ασία.
Τόσο άγριες είναι οι σκηνές, τόσο απάνθρωπες οι περιγραφές, για τις επιπτώσεις στις γυναίκες, στο γυναικείο πληθυσμό, από τη βιαιότητα των συγκρούσεων που, πρόσφατα, ο ΟΗΕ αποφάσισε να βγάλει ειδικό ψήφισμα, έκκληση, απευθυνόμενος στις ένοπλες πλευρές των συγκρούσεων, για να περιορίσουν τη βία που ασκούν στη γυναίκα και στα παιδιά, στα αθώα θύματα του πολέμου.
Βεβαίως, η βία δεν περιορίζεται στις εμπόλεμες περιοχές. Όπου υπάρχει ανισότητα, όπου υπάρχει έλλειψη προστασίας, αφού στην πράξη η γυναίκα αντιμετωπίζεται ως το αδύνατο φύλο, γίνεται και το αδύναμο φύλο, αλλά και εύκολο θύμα εκμετάλλευσης και βίας, απ' το σπίτι μέχρι και το εμπόριο λευκής σαρκός.
Αυτή η κοινωνική αδυναμία, αυτή η ανισότητα, εκφράζεται και στο κεντρικό επίπεδο. Ο αναλφαβητισμός ήταν πάντα μεγαλύτερος για την αγρότισσα. Δείγμα της αντίληψης, παλαιότερα, για το εάν η γυναίκα έπρεπε να σπουδάσει, αν έπρεπε να μορφωθεί, αν είχε το δικαίωμα στη μόρφωση. Απέναντι σε αυτό το πρόβλημα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Γεώργιος Παπανδρέου δημιούργησαν, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, τη Διεύθυνση Λαϊκής Επιμόρφωσης, με βασικό στόχο να αντιμετωπίσουν τον αναλφαβητισμό της αγρότισσας.
Θέλω να σας πω και μια δική μου, προσωπική ιστορία: Το 1981, ως βουλευτής, γύρισα όλη την Ελλάδα και είχα την τύχη ν' ασχοληθώ με τη Λαϊκή Επιμόρφωση, ακριβώς για να οργανώσω μαθήματα Λαϊκής Επιμόρφωσης στην ύπαιθρο. Τότε, υπήρχε ακόμα τεράστια αντίσταση των τοπικών κοινωνιών, να μπουν οι γυναίκες σε μια οποιαδήποτε μορφωτική διαδικασία, οι γυναίκες αγρότισσες.
Το μόνο που δεχόταν η τοπική κοινωνία και, ιδιαίτερα οι άντρες, ήταν να κάνουν κοπτική-ραπτική. Ξεκινήσαμε, λοιπόν, σεμινάρια κοπτικής-ραπτικής. Αλλά σ' αυτά, προσθέσαμε την ενημέρωση των γυναικών για τις μεγάλες νομοθετικές αλλαγές που έκανε τότε το ΠΑΣΟΚ, για την ισότητα των φύλων, για τον οικογενειακό προγραμματισμό, βεβαίως, και ευρύτερα για τη δυνατότητα των γυναικών να συμμετάσχουν στις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες.
Να ξέρετε ότι, τότε ακόμα, και απειλητικά τηλέφωνα είχαν κάνει πολλοί αγρότες στο Υπουργείο Παιδείας, για να σταματήσουν αυτές τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
Συνεχίσαμε, όμως, και η συμβολική, αλλά και ουσιαστική αναγνώριση, ήρθε το 1981 για την αγρότισσα, όταν ο Άρειος Πάγος θέσπισε την σύνταξη για την αγρότισσα. Γιατί είναι αλήθεια ότι, οι γυναίκες στην ύπαιθρο, διαδραματίζουν έναν από τους σημαντικότερους ρόλους, ίσως και τον σημαντικότερο ρόλο, στην οικονομική ανάπτυξη. Στην οικονομία της, στην κοινωνική δομή και στη διαμόρφωση του πολιτισμού, της περιφέρειας. Παραγωγικός, οικονομικός και κοινωνικός ρόλος, που δεν εξαντλείται μόνο στην εργασία των γυναικών στην αγροτική παραγωγή, επεκτείνεται κυρίως στην αφανή εργασία της αγρότισσας.
Οι αγρότισσες, όπως είπαμε, αντιμετωπίζουν το βάρος της οικιακής εργασίας, της φροντίδας των παιδιών και των γονέων, της φροντίδας του χωραφιού. Εργάζονται στα χωράφια, και όταν το οικογενειακό εισόδημα δεν είναι αρκετό, είναι υποχρεωμένες να εργάζονται και σε άλλες εποχιακές εργασίες.
Ελάχιστες είναι οι γυναίκες της υπαίθρου, που εργάζονται σε Υπηρεσίες. Αυτή η αφανής εργασία, αν και είναι πραγματική εργασία, συχνά υποτιμάται ή ακόμα και αποσιωπάται. Σε όλο αυτό το φάσμα της φανερής και αφανούς παραγωγής και απασχόλησης, η γυναίκα της υπαίθρου, συχνά, είναι μη αμειβόμενη ή και χαμηλά, άσχημα αμειβόμενη. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο, ποιες εργασίες κάνουν οι άντρες αγρότες και ποιες οι γυναίκες αγρότισσες.
Η ζωή της γυναίκας αγρότισσας κινείται σ' ένα περιβάλλον, που προσδιορίζεται από έναν έντονο κοινωνικό, αλλά και φυλετικό καταμερισμό. Καταμερισμό, που είναι ιστορικά προσδιορισμένος από την ελληνική κοινωνία, που δεν είναι ουδέτερος. Είναι καθαρά ταξικός, γι' αυτό είναι και άδικος.
Οι Ελληνίδες αγρότισσες ζουν σε μια κοινωνία, που εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό πατριαρχική, ιεραρχική, εξουσιαστική. Αντιμετωπίζουν διακρίσεις, από πολύ μικρή ηλικία. Οι Ελληνίδες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου μόλις το 1952. Όμως, μόλις το 1983, επί ΠΑΣΟΚ, απέκτησαν ίσα δικαιώματα με τους άντρες, όσον αφορά στα ατομικά και οικογενειακά δικαιώματα.
Σκεφτείτε ότι, μόνον τότε, ψηφίστηκαν νόμοι, το '82 ως το '85, με τους οποίους οι αγρότισσες απέκτησαν το δικαίωμα, το απλό δικαίωμα, να είναι μέλη των Συνεταιρισμών, να παίρνουν δάνεια από την Αγροτική Τράπεζα, δεν μπορούσαν να πάρουν δάνειο από την Αγροτική Τράπεζα. Να συμμετέχουν, δηλαδή, ισότιμα στη λήψη αποφάσεων στον αγροτικό τομέα. Δικαιώματα που, στο παρελθόν, ήταν αποκλειστικά προνόμια των ανδρών.
Αν και οι αγρότισσες έλαβαν και επιδόματα, μητρότητας και ατομικής σύνταξης, τότε ήταν και είναι πολύ χαμηλά. Ωστόσο, ο ρόλος των γυναικών στην ύπαιθρο μπορεί και πρέπει να ενισχυθεί, ακόμα περισσότερο, σε πολιτικές πια αγροτικής ανάπτυξης. Διότι η επιτυχία τής όποιας στρατηγικής αγροτικής ανάπτυξης, εξαρτάται από την κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, ιδιαίτερα από την ενεργοποίηση των γυναικών, από την συμμετοχή και αξιοποίηση της γυναίκας αγρότισσας σε όλα τα Προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης, όπως το LEADER, τα ΟΠΑΑΧ και πολλά άλλα.
Πολλοί αναλυτές επισημαίνουν τη δυσκολία των γυναικών στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Αυτό δεν συμβαίνει, όμως, στην ύπαιθρο, στις οικονομικές δραστηριότητες στην ύπαιθρο. Οι γυναίκες εκεί, όχι μόνον έχουν πρόσβαση, αλλά έχουν και περισσότερα καθήκοντα, σχεδόν διπλάσιες ώρες εργασίας από τους άνδρες.
Αναφέρθηκα και στον πολλαπλό ρόλο της γυναίκας αγρότισσας στο χωράφι, στην οικογενειακή εκμετάλλευση. Ένα από τ' αρνητικά αποτελέσματα αυτής της υπερ-εργασίας, είναι και η αδυναμία της αγρότισσας, να συμμετέχει ενεργά στην πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή του τόπου. Είναι όμως παρατηρημένο, απ' την άλλη μεριά, ότι οι γυναίκες έχουν ιδιαίτερη έφεση και αποτελεσματικότητα, όταν δουλεύουν συλλογικά, όταν δηλαδή συνεργάζονται και δουλεύουν κοινωνικά.
Παίρνω το παράδειγμα, το οποίο χρησιμοποίησε και ο πρωθυπουργός, απλώς, να του θυμίσω, ότι όλοι αυτοί οι 120-130 Συνεταιρισμοί έγιναν ουσιαστικά επί των ημερών του ΠΑΣΟΚ, ξεκινώντας από το 1980. Αυτές οι πραγματικά αξιοθαύμαστες πρωτοβουλίες των γυναικών έχουν δώσει μία ουσιαστική ώθηση στην επιχειρηματικότητα των γυναικών, στην ανάπτυξη της υπαίθρου και πρέπει να υποστηριχθούν.
Δείχνουν πόση δύναμη διαθέτει η γυναίκα, όταν την απελευθερώσουμε από πολλά επιπλέον βάρη και της δώσουμε τη δυνατότητα να μπει ουσιαστικά μέσα στην οικονομική και αναπτυξιακή ζωή.
Εμείς, θεωρούμε ότι είναι και καθοριστικός ο ρόλος της γυναίκας αγρότισσας, εάν θέλουμε να πάμε σε μία άλλη αγροτική ανάπτυξη, που είναι απαραίτητη για τη χώρα μας, αυτήν που λέμε ανάπτυξη της ποιότητας του προϊόντος, την αγροτική ανάπτυξη με το πράσινο χρώμα, δηλαδή, την οικολογική ανάπτυξη, την ποιοτική ανάπτυξη των προϊόντων, την σύνδεση της αγροτικής ανάπτυξης με υπηρεσίες τουρισμού, υγείας, παιδείας, πολιτισμού, αναπτύσσοντας τη φαντασία, την τόλμη, την επιχειρηματικότητα, μέσα από την ισότιμη γυναικεία δράση και την υποστήριξή τους σ' αυτό τον τομέα.
Το ΠΑΣΟΚ, σήμερα, προτείνει, πολύ συγκεκριμένα, δράσεις και υποστήριξη για την αγρότισσα, μία νέα κοινωνική συμφωνία, με επίκεντρο τη λειτουργία της πραγματικής ισότητας και της ισόρροπης συμμετοχής των δύο φύλων, και στην οικονομία, και στην κοινωνία, και στην πολιτική, και στην προσωπική και οικογενειακή ζωή. Δεσμευόμαστε, δηλαδή, για μία νέα αγροτική πολιτική, που θα την αφορά και στην οποία θα βοηθήσει και η ίδια η αγρότισσα.
Πραγματική στροφή στην περιφερειακή ανάπτυξη, με ενισχύσεις και υποδομές. Υποδομές, που θα στηρίξουν την αγροτική οικογένεια, τους νέους αγρότες και τους γέροντες, που θα στηρίξουν την παιδεία και την υγεία, μέσω της ουσιαστικής αποκέντρωσης αρμοδιοτήτων και πόρων, της αποκέντρωσης στην περιφέρεια.
Πρώτα απ' όλα, το ασφαλιστικό είναι εξαιρετικά σημαντικό για τους αγρότες μας, για την προοπτική του αγροτικού τομέα και αφορά στην αξιοπρέπεια, και του αγρότη, και της αγρότισσας.
Η πολιτική μας είναι ξεκάθαρη. Μετατρέψαμε τον ΟΓΑ σε Ταμείο Κύριας Ασφάλισης, με γενναία χρηματοδότηση τότε από το κράτος. Δημιουργήσαμε την Αγροτική Εστία στον ΟΓΑ, για να παρέχει υπηρεσίες πρόνοιας, αντίστοιχες με αυτές της Εργατικής Εστίας.
Σήμερα, εισηγούμαστε αύξηση της βασικής σύνταξης του αγρότη και της αγρότισσας, ώστε να διαμορφωθεί στα 550 ευρώ για τον μεμονωμένο και στα 950 ευρώ για το ζευγάρι.
Θεωρούμε αναγκαία την σταδιακή εξίσωση των ασφαλιστικών δικαιωμάτων των αγροτών, με εκείνα των ασφαλισμένων των άλλων Ταμείων. Οι αγρότες θα πρέπει να δικαιούνται σύνταξη με 37 χρόνια ασφάλισης, ανεξαρτήτως ορίου ηλικίας. Και οι πραγματικοί αγρότες και αγρότισσες θα πρέπει να παίρνουν σύνταξη σε ηλικία, όχι μεγαλύτερη των 60 ετών, μέσα από την επέκταση του καθεστώτος των βαρέων και ανθυγιεινών στον αγροτικό τομέα.
Γι' αυτό, βεβαίως και διαφωνούμε με την πολιτική της Νέας Δημοκρατίας στο ασφαλιστικό, που καταργεί πρόνοιες για τις γυναίκες, διότι θα πρέπει, ως προϋπόθεση κατάργησης αυτών των προνοιών, να προωθηθούν και να στηριχθούν, πρώτα απ' όλα οικονομικά, τα νέα ζευγάρια, να φτιάξουν οικογένεια, να κάνουν παιδιά, να μπουν στην οικονομική δραστηριότητα, να διπλασιαστούν οι υποδομές βρεφονηπιακών σταθμών, να εγγυηθούμε δημόσια, ποιοτική, δωρεάν και σύγχρονη παιδεία σε όλη την ύπαιθρο, να υπάρξει στήριξη της αγροτικής οικογένειας και του παιδιού σε δύσκολες στιγμές, να υπάρξει δημόσια δωρεάν υγεία 24 ώρες την ημέρα και 7 μέρες την εβδομάδα.
Αυτά αποτελούν δεσμεύσεις του ΠΑΣΟΚ, που προωθεί μία νέα αγροτική πολιτική. Ανάπτυξη στην ύπαιθρο δεν μπορεί να υπάρξει, αν δεν υπάρχουν οι απαραίτητες κοινωνικές υποδομές, αλλά και μία νέα αναπτυξιακή στρατηγική, που θα έχει ως προσανατολισμό την «πράσινη ανάπτυξη», την ποιοτική ανάπτυξη.
Και γι' αυτό, χρειάζεται, επίκεντρό μας να είναι ο άνθρωπος και ειδικά η αγρότισσα, και μια πολιτική, που θα φέρει στην αγρότισσα και την οικογένειά της, σιγουριά, που θα αναβαθμίζει την σύγχρονη Ελληνίδα, την γυναίκα της υπαίθρου, θα κάνει τον ρόλο της πιο ουσιαστικό -διότι είναι και πιο σύνθετος- πιο ανανεωτικό, πιο δυναμικό, πιο δημιουργικό.
Εκτιμάμε, ότι η αγρότισσα θα παίξει καθοριστικό ρόλο για την επαρχία στο δικό μας Πρόγραμμα, στη δική μας προοπτική ανάπτυξης της χώρας, όχι μόνο με τη δουλειά της, αλλά κυρίως με την απόφαση ζωής να είναι αγρότισσα, δηλαδή, η αγρότισσα να επιλέγει να είναι αγρότισσα, όχι να επιλέγει να φεύγει από το χωριό και, όταν εμείς διαμορφώσουμε τις συνθήκες, ώστε η αγρότισσα να λέει, εγώ θέλω να είμαι αγρότισσα, διότι υπάρχουν οι απαραίτητες συνθήκες για μια ποιοτική ζωή, για να φτιάξω οικογένεια, για να μπορώ να δουλέψω επιχειρηματικά, για να έχω ευημερία, τότε, πράγματι, θα έχουμε πετύχει, όχι μόνο για την αγρότισσα, αλλά θα έχουμε πετύχει μία πολύ μεγάλη αλλαγή και στην ανάπτυξη της υπαίθρου.
Και ποτέ μην ξεχνάμε, καμία πρόοδος δεν είναι δυνατή, χωρίς τις γυναίκες. Μας μίλησε ο πρωθυπουργός για ποσοστώσεις, εμείς, το έχουμε κάνει πράξη εδώ και πολλά χρόνια στο ίδιο μας το Κίνημα.
Μ' αυτές τις απλές σκέψεις, ας αποτίσουμε ελάχιστο φόρο τιμής και να δεσμευτούμε στην πράξη, και όχι στα ωραία λόγια, αυτά που πάλι ακούσαμε, ότι θα συμβάλλουμε για την καλυτέρευση της θέσης που κατέχει η αγρότισσα στην κοινωνία.
Σας ευχαριστώ.