Ã. ÐáðáíäñÝïõ: ÌåôÜ ôï ìíçìüíéï ôé;
Βασßλης Φουρτοýνης, δÜσκαλος
ÐáñáóêåõÞ 21 Öåâñïõáñßïõ 2014
Δεν θα Þταν υπερβολÞ να ποýμε üτι η ομιλßα που Ýκανε ο Γιþργος ΠαπανδρÝου στο Σýλλογο ΕλλÞνων Αποφοßτων του Harvard ΠÝμπτη 20 Φεβρουαρßου στις 20.30 στην Αßγλη Ζαππεßου εßχε ιστορικü χαρακτÞρα καθþς ο πρþην πρωθυπουργüς παρουσßασε μια ολοκληρωμÝνη αφÞγηση για τα üσα συνÝβησαν στη χþρα πριν, κατÜ τη διÜρκεια και μετÜ απü την πρωθυπουργßα. Για το λüγο αυτü τη δημοσιεýμε παρακÜτω ολüκληρη με δικÝς μας επισημÜνσεις.
Η ομιλßα του Γιþργου ΠαπανδρÝου Σýλλογο ΕλλÞνων Αποφοßτων του Harvard
Εßναι για μÝνα ιδιαßτερη χαρÜ να βρßσκομαι απüψε μαζß σας. ¼πως ιδιαßτερη Þταν η χαρÜ μου να ξαναβρεθþ στο ΧÜρβαρντ πρüσφατα – στο Kennedy School of Government – για να πραγματοποιÞσω μια σειρÜ διαλÝξεων με νÝους φοιτητÝς απü üλο τον κüσμο. ΟρισμÝνοι, μßλησαν απαξιωτικÜ ακüμη και για αυτü. Το προσπερνþ. Και προχωρþ. Εßναι πολλÜ αυτÜ που Ýχω να πω σÞμερα.
Η φωτιÜ στην γειτονιÜ
Και στο Harvard, αλλÜ και παντοý üπου γυρßζω ανÜ τον κüσμο, πολλοß προσπαθοýν να καταλÜβουν τι Ýγινε στην ΕλλÜδα.
Γιατß μια τüσο μικρÞ οικονομßα παραλßγο να δημιουργÞσει Ýνα νÝο παγκüσμιο κρÜχ.
¸νας καθηγητÞς οικονομικþν και φßλος μου στο ΧÜρβαρντ, ο Ρßτσαρντ ΠÜρκερ, περιγρÜφει την κρßση στην ΕλλÜδα ως την φωτιÜ στην κουζßνα του σπιτιοý.
Ενþ υπÞρχε, üπως σωστÜ λÝει, φωτιÜ στο σπßτι, δηλαδÞ στην Ευρþπη, αλλÜ και μεγαλýτερη φωτιÜ στην γειτονιÜ, δηλαδÞ στο παγκüσμιο χρηματοπιστωτικü σýστημα.
ΘÝλω λοιπüν να αναφερθþ στην φýση των κρßσεων αυτþν.
Πριν απü καιρü βρÝθηκα στη ΚορÝα, üπου συναντÞθηκα με επισÞμους, με πολιτικοýς και ακαδημαïκοýς της περιοχÞς. ΣυζητÞσαμε το μÝλλον της Ασßας – την Üνοδο της Κßνας και της Ινδßας.
Τρßα απλÜ συμπερÜσματα:
Πρþτον, βιþνουμε τον επαναπροσδιορισμü της παγκüσμιας ισχýος – με κερδισμÝνη την Ασßα.
Δεýτερον, την διÜχυση της οικονομικÞς και πολιτικÞς δýναμης απü τον Ýναν πüλο, της ΑμερικÞς, σε πολλοýς παγκüσμιους παßκτες.
Και τρßτον, την ßδια στιγμÞ εντεßνεται, βαθαßνει, η μεταξý μας οικονομικÞ αλληλεξÜρτηση.
ΑυτÜ θÝτουν μια σειρÜ προκλÞσεων:
Η αλληλεξÜρτησÞ μας θα μποροýσε να εßναι αφετηρßα για μια πιο συλλογικÞ δýναμη στην αντιμετþπιση των μεγÜλων οικουμενικþν ζητημÜτων, απü της εξÜλειψης της φτþχειας, του αναλφαβητισμοý, μÝχρι και την κλιματικÞ αλλαγÞ.
Απü την Üλλη, αυτÞ η αλληλεξÜρτηση, μας δÝνει μεταξý μας με τρüπο που μπορεß να δημιουργεß «πανδημßες» – μια ασθÝνεια, Ýνα πρüβλημα σε Ýνα σημεßο της γης, να μετατραπεß – και με ιλιγγιþδη ταχýτητα – σε συστημικü πρüβλημα παγκοσμßως.
Πρüσφατο παρÜδειγμα, η αλλαγÞ πολιτικÞς της FED που επηρÝασε Üμεσα τις αναδυüμενες οικονομßες.
Πιο απειλητικü παρÜδειγμα Þταν βÝβαια αυτü της Lehman Bros Þ ακüμα της ΕλλÜδας.
Κρßσεις που üταν μεßνουν ανεξÝλεγκτες Ýχουν ανυπολüγιστες συνÝπειες.
Τßθεται ευθÝως για την ανθρωπüτητα το ερþτημα:
«Πþς προστατεýουμε τον πολßτη απü κρßσεις Þ παρüμοια σοκ; – Πþς διαχειριζüμαστε απü κοινοý τον πλανÞτη μας;»
Δεν εßναι απλÞ η απÜντηση – ειδικÜ üταν αναλογιστοýμε μια παραδοξüτητα Þ καλýτερα, μια αντßφαση:
Η οικονομßα μαζß με την τεχνολογßα – ειδικÜ τις επικοινωνßας – παγκοσμιοποιεßται. Απü την Üλλη πλευρÜ, οι θεσμοß μας, οι θεσμοß διακυβÝρνησης και αποφÜσεων, οι δημοκρατικοß μας θεσμοß, παραμÝνουν κατÜ βÜση εθνικοß Þ και τοπικοß.
Το αποτÝλεσμα ποιο εßναι: οι μεν «θνητοß», οι περισσüτεροι πολßτες στον πλανÞτη μας, ακολουθοýν κατÜ βÜση τις νüρμες, τους κανüνες, τους νüμους της κÜθε κοινωνßας, ενþ το κεφÜλαιο, εßναι ελεýθερο, εκτüς ελÝγχου και εýκολα κινεßται σε κÜθε γωνιÜ της γης, πÝρα απü εθνικοýς περιορισμοýς, ουσιαστικÜ üπου βρει τις καλýτερες συνθÞκες για κÝρδος.
Τον προηγοýμενο αιþνα και ιδιαßτερα απü τις δυνÜμεις που ονομÜστηκαν σοσιαλδημοκρατικÝς στις αναπτυγμÝνες οικονομßες, δημιουργÞθηκε το λεγüμενο «κοινωνικü συμβüλαιο».
¹ταν μια μορφÞ εξανθρωπισμοý του καπιταλισμοý.
Μια συμφωνßα μεταξý κοινωνικþν εταßρων -εργοδοτþν, εργαζομÝνων και του κρÜτους – να υπÜρξουν μεν κÝρδη για το κεφÜλαιο, αλλÜ παρÜλληλα να εγγυηθοýν βασικÜ κοινωνικÜ αγαθÜ – παιδεßα, υγεßα, συντÜξεις, βασικοýς μισθοýς, εργασßα, στÝγη κλπ.
ΣÞμερα, απü την στιγμÞ που το κεφÜλαιο μπορεß να εγκαταλεßψει μια χþρα, αυτü το κοινωνικü συμβüλαιο, υπονομεýτηκε.
Εφüσον μπορεß να κρυφτεß σε φορολογικοýς παραδεßσους, αφαιροýνται, κλÝβονται, ζωτικÞς σημασßας κονδýλια απü τις κοινωνßες μας. Για την ανÜπτυξη, την παιδεßα, την πρüνοια – ακüμα και για την αντιμετþπιση του χρÝους.
Οι αναπτυγμÝνες κοινωνßες, πιÝζονται απü τις αγορÝς να υιοθετÞσουν μοντÝλα οικονομικÞς ανÜπτυξης, παρüμοια με αυτÜ των αναδυüμενων αγορþν, üπου δεν υπÜρχουν συλλογικÝς διαπραγματεýσεις, προδιαγραφÝς συνθηκþν εργασßας, συστÞματα πρüνοιας Þ προστασßας του περιβÜλλοντος – που κοστßζουν.
¸χουμε το φαινüμενο της λεγüμενης κοýρσας – ανταγωνισμοý προς τον πÜτο.
Παρüτι οι αναδυüμενες χþρες Ýχουν βελτιþσει κÜπως τις συνθÞκες διαβßωσης των πληθυσμþν τους, εντοýτοις Ýχει αυξηθεß κατακüρυφα και παντοý η ανισüτητα.
ΤερÜστιος πλοýτος συγκεντρþνεται σε χÝρια λßγων.
Η OXFAM, πρüσφατα, αποκÜλυψε üτι, 85 οικογÝνειες Ýχουν τüσο πλοýτο üσο το 50% του πληθυσμοý της γης που Ýχει εισüδημα κÜτω του μÝσου üρου.
Οι αρχαßοι προγονοß μας επινüησαν τη Δημοκρατßα ως σýστημα που θα αποδομοýσε την συγκÝντρωση της εξουσßας σε χÝρια λßγων.
ΣÞμερα, λοιπüν, αυτÞ η συγκÝντρωση πλοýτου αποδομεß τις δημοκρατßες μας.
Τα ανεξÝλεγκτα lobby, η διαφθορÜ δημüσιων προσþπων – απü πολιτικοýς μÝχρι την δικαιοσýνη, ο Ýλεγχος των ΜΜΕ, Ýχουν αιχμαλωτßσει τους δημοκρατικοýς μας θεσμοýς.
ΑυτÞ η πορεßα εßναι βιþσιμη;
¼χι. Δεν συμβÜλει στην ορθολογικÞ διαχεßριση των πüρων του πλανÞτη, των κρßσεων, υπÝρ του κοινοý καλοý.
Οýτε για τις αναπτυγμÝνες χþρες, οýτε για τις αναδυüμενες οικονομßες.
Ενþ εßναι σε μεγÜλο βαθμü ο λüγος που ο πολßτης εßναι αποξενωμÝνος απü την πολιτικÞ που φαντÜζει ανÞμπορη.
Τι μπορεß να κÜνει για αυτü μßα χþρα üπως η ΕλλÜδα;
Να θÝσει ευθÝως üλα αυτÜ τα ζητÞματα.
Αποτελοýν θÝματα ζωτικÞς σημασßας για μας.
Να μιλÞσει για αυτü που ονομÜζω εξανθρωπισμü της παγκοσμιοποßησης.
Ως Πρωθυπουργüς Ýθεσα το ζÞτημα των φορολογικþν παραδεßσων στις Συνüδους ΚορυφÞς, þστε να ζητηθεß απü τους G20 ρýθμιση και διαφÜνεια.
Το ßδιο Ýκανα με την Πρωθυπουργü της Ελβετßας, μßα απü τις πολλÝς χþρες üπου «κρýβονται» κεφÜλαια.
ΑνÝλαβα πρωτοβουλßα και υπογρÜψαμε κοινÞ δÞλωση – Ýκκληση με τους Sarkozy, Merkel, Juncker, Baroso, Van Rompuy, για ρýθμιση των ζητημÜτων των CDS και των οßκων αξιολüγησης, την οποßα και μετÝφερα στον ΜπÜρακ ΟμπÜμα το 2010.
ΠÜλεψα, πÜλεψε και η ευρωομÜδα μας, για τον φüρο επß των χρηματιστηριακþν συναλλαγþν. ΚÜτι που εν μÝρει προχωρÜ.
Μια δßκαιη φορολογßα που Ýστελνε σÞμα στο παγκüσμιο κεφÜλαιο, üτι Ýχουν και αυτοß υποχρεþσεις.
Δεν μπορεß να ιδιωτικοποιοýνται κÝρδη και να κοινωνικοποιοýνται ζημιÝς.
ΑυτÜ λÝω και σÞμερα.
ΑλλÜ σÞμερα, προς το τÝλος του μνημονßου, η ΕλλÜδα πρÝπει να ακουστεß πιο δυνατÜ.
Ο Ελληνικüς λαüς Ýχει κÜνει τερÜστιες θυσßες.
Για αυτü Ýχουμε το ηθικü δικαßωμα – θα Ýλεγα και υποχρÝωση – να μιλÞσουμε καθαρÜ στην διεθνÞ κοινüτητα.
ΚÜθε τι που μπορεß να βελτιþσει τις συνθÞκες για την ομαλÞ ανÜκαμψη εßναι προς üφελüς μας.
ΒÝβαια, προνομιακü πεδßο – για να ακουστεß η φωνÞ μας – παραμÝνει η ΕΕ, η Ευρþπη.
ΑλλÜ ποιÜ Ευρþπη;
Η Ευρþπη που κατανοεß την δýναμÞ της, που στÝκεται ενωμÝνη και θÝτει στüχο τον εξανθρωπισμü και τον εκδημοκρατισμü της παγκüσμιας οικονομßας.
Μπορεß; ¼ταν θÝλει ναι, μπορεß. ¸να παρÜδειγμα.
¼ταν η ΕλλÜδα εßχε την Προεδρßα της ΕΕ, το 2003, Þμουν επικεφαλÞς των ΥΠΕΞ της Ευρþπης. Με τον κ. Σημßτη, συμμετεßχαμε στην συνÜντηση ΚορυφÞς ΕΕ – ΗΠΑ. Το ΙρÜκ Þταν τüτε πρþτο θÝμα στην διεθνÞ ατζÝντα.
Το πρþτο θÝμα üμως που μας Ýθεσε ο Bush, δεν αφοροýσε τον πüλεμο.
ΖÞτησε να αλλÜξει η νομοθεσßα απαγüρευσης των GMO, των γενετικÜ τροποποιημÝνων οργανισμþν, στην ΕΕ, þστε να μποροýν να πουλοýν οι μεγÜλες αμερικανικÝς πολυεθνικÝς στην δικÞ μας αγορÜ. ΒρεθÞκαμε απÝναντι. Δεν συμφωνÞσαμε. Και εßχαμε τη δýναμη üλης της ΕΕ να μας στηρßζει.
Αν στεκüμαστε ενωμÝνοι στην ΕΕ, μποροýμε να καθορßσουμε κανüνες, να προστατεýσουμε βασικÜ δικαιþματα, αλλÜ και αξßες, με τις οποßες Ýχει ταυτιστεß το Ευρωπαúκü οικοδüμημα – αναφÝρω για παρÜδειγμα, δημοκρατικÜ δικαιþματα, προστασßα προσωπικþν δεδομÝνων, κοινωνικÞ συνοχÞ, περιβαλλοντικοß νüμοι.
Η Ευρþπη εßναι Ýνας μικρüκοσμος των διεθνþν εξελßξεων.
Καλεßται üμως να επιλÝξει: εßτε να παρασυρθεß – να υποταχθεß σε αυτÝς, εßτε να οδηγÞσει την παγκοσμιοποßηση προς μια πιο δημοκρατικÞ και ανθρþπινη κατεýθυνση.
Ας πÜρουμε üμως, Ýνα παρÜδειγμα αντßδρασης της Ευρþπης. Την αντßδρασÞς της απÝναντι στην ελληνικÞ κρßση.
Παρüτι καταφÝραμε να φτιÜξουμε μηχανισμü στÞριξης – απü το πουθενÜ και σε χρüνο ρεκüρ – με σκληρÝς διαπραγματεýσεις – σημειþνω üτι, ακüμη και την προηγοýμενη της απüφασης, δεν εßχε υπÜρξει συμφωνßα,
παρüτι η ΕλλÜδα δεν χρεοκüπησε και δεν Ýζησε το 2010 μßα εθνικÞ τραγωδßα βßαιης χρεοκοπßας,
παρüτι πÞραμε το μεγαλýτερο στην παγκüσμια ιστορßα δÜνειο, απü τους φορολογοýμενους των Üλλων χωρþν – μελþν,
παρüτι καταφÝραμε να γßνει το μεγαλýτερο κοýρεμα χρÝους που Ýγινε ποτÝ, χρÝος που αλλιþς θα επωμιζüταν ο Ýλληνας φορολογοýμενος, ευθÝως λÝω üτι, ο τρüπος που αντιμετωπßστηκε η κρßση, υπονüμευσε τον πυρÞνα των ευρωπαúκþν αξιþν αντß να τις προστατεýσει. Υπονüμευσε Ýτσι τις αξßες αυτÝς και διεθνþς.
Ο οικονομολüγος Dani Rodrik το Ýθεσε σωστÜ. Σημεßωσε πως υπÜρχουν δýο αφηγÞσεις:
Η πρþτη λÝει: «αυτοß φταßνε».
Οι περιφερειακÝς χþρες της ΕΕ, δηλαδÞ. Εμεßς, οι λεγüμενοι «PIIGS» παραφερθÞκαμε. ΔανειστÞκαμε πολý, ιδιωτικÜ και δημüσια, εßχαμε Üκαμπτες εργασιακÝς σχÝσεις και χαμηλÞ παραγωγικüτητα.
ΥπÜρχει και μßα δεýτερη που λÝει: «εßναι συλλογικü μας σφÜλμα».
¸χουμε μßα ατελÞ νομισματικÞ Ýνωση. ¸λλειψη τραπεζικÞς Ýνωσης. Δεν Ýχουμε κοινÝς δημοσιονομικÝς και οικονομικÝς πολιτικÝς.
¸χουμε Ýνα κοινü νüμισμα αλλÜ πολλαπλÝς αγορÝς ομολüγων με διαφορετικÜ επιτüκια, απουσßα κοινÞς Ýννομης τÜξης για την αντιμετþπιση του χρÝους και των χρεοκοπιþν.
Και αυτÝς οι αδυναμßες εßχαν ως αποτÝλεσμα την διασπορÜ της κρßσης.
Μια «πανδημßα» στην Ευρωζþνη.
Απü την πλευρÜ μου, πÜντα Ýλεγα: Η ΕλλÜδα Ýχει πρüβλημα, αλλÜ η ΕλλÜδα δεν εßναι το πρüβλημα.
¼μως, πριν φτÜσω στα του οßκου μας, επιτρÝψτε μου, Ýχοντας πια την εμπειρßα 4 ετþν διαχεßρισης της κρßσης, να μιλÞσω για τις αδυναμßες της Ευρþπης.
Εßναι þρα να μιλÞσουμε γι’ αυτÝς, γιατß εßναι η þρα των αποφÜσεων στην ΕΕ που θα θεραπεýσουν τα σφÜλματÜ της, πολλÜ απü αυτÜ στην ουσßα πληρþνει Üδικα και ο Ελληνικüς λαüς.
Η ηγεσßα της Ευρþπης υιοθÝτησε και προþθησε την πρþτη αφÞγηση:
«Για üλα φταßει η ΕλλÜδα και η ΠεριφÝρεια». ¹ταν και λÜθος και εýκολη προσÝγγιση. Πßσω απü αυτÞν, μποροýσαν να αποκρýψουν και τις ευθýνες της ΕΕ, η οποßα μÝχρι το 2009 δεν Ýλεγξε, δεν μßλησε, δεν φρÝναρε, δεν αντÝδρασε αποτελεσματικÜ στην ιλιγγιþδη Üνοδο του ελλεßμματος και του χρÝους της χþρας.
Αν εßχαν κÜνει την δουλειÜ τους, δεν θα βρßσκονταν σε τüσο δεινÞ θÝση οι ¸λληνες.
¹ταν και μια βολικÞ αφÞγηση. Η ΕΕ και συγκεκριμÝνες χþρες, μποροýσαν να πουν, δεν Ýχω καμßα ευθýνη.
Δεν χρειÜζεται να αλλÜξω. Δεν χρειÜζεται να δω τα δικÜ μου συστημικÜ προβλÞματα. ¶ρα η ΕλλÜδα, και αργüτερα οι υπüλοιποι «αμαρτωλοß», Ýπρεπε να φορτωθοýν το βÜρος της προσαρμογÞς ουσιαστικÜ μüνοι τους. Και αυτü συνÝβη. ¼σοι εßναι γερμανομαθεßς γνωρßζουν üτι, η λÝξη χρÝος στα ΓερμανικÜ εßναι schuld, και shuldig σημαßνει και «Ýνοχος».
Η δημοσιονομικÞ ευθýνη και προσαρμογÞ, απολýτως απαραßτητη, μετετρÜπη σε αυστηρÞ λιτüτητα. ¸γινε ταυτüχρονα και «συνταγÞ και τιμωρßα για την κακÞ μας συμπεριφορÜ». ΑυτÞ η αφÞγηση προσδιüριζε λÜθος το πρüβλημα και Üρα υπονüμευε τη βιþσιμη λýση του. Γιατß;
Πρþτον, γιατß τα χρÝη και τα ελλεßμματα στην ΕλλÜδα Þταν μüνο η κορυφÞ του παγüβουνου. Το θανÜσιμο μεν σýμπτωμα, αλλÜ üχι το βαθýτερο αßτιο. Το πραγματικü πρüβλημα Þταν αυτü της χρηστÞς, ευνομοýμενης διακυβÝρνησης, Þταν η αποτυχßα των δημοκρατικþν θεσμþν. Αυτü αποτÝλεσε και τον πυρÞνα της πρþτης μου παρÝμβασης στις ΒρυξÝλλες το 2009. Με μεγÜλη καθυστÝρηση, πÝρασαν χρüνια, αρκετοß το κατÜλαβαν.
Δεýτερον, γιατß η σκληρÞ λιτüτητα ως απολýτως κυρßαρχη αντßληψη, Ýβαλε κÜτω απü το χαλß τα δομικÜ προβλÞματα της Ευρωζþνης. ΦανÞκαμε ανÞμποροι να πÜρουμε σοβαρÝς αποφÜσεις, üπως τα ευρωομüλογα. ΔημιουργÞθηκε Ýτσι η εντýπωση πως δεν εμπιστευüμαστε, εμεßς οι ßδιοι, το Ευρωπαúκü project. Και αυτü, συνδÝθηκε με τις συνεχεßς φÞμες για Ýξοδο της ΕλλÜδας απü την Ευρωζþνη, που πολλοß Üφηναν να αιωροýνται αντß να τις «σκοτþσουν». Το αποτÝλεσμα Þταν καταστροφικü για την ελληνικÞ οικονομßα. Η οικονομßα μας απλÜ πÜγωσε, κÜνοντας το πρüγραμμα προσαρμογÞς ακüμα πιο δýσκολο.
Τρßτον, το τραπεζικü σýστημα. 6 χρüνια μετÜ το crash στην Wall Street δεν Ýχουμε ακüμα βÜλει τÜξη στο ευρωπαúκü τραπεζικü σýστημα. Για νιοστÞ φορÜ γßνονται Ýλεγχοι και stress tests στις τρÜπεζες της ΕΕ.
ΑποτÝλεσμα; Ρευστüτητα με το σταγονüμετρο. Ο τρüπος δε που αντιμετωπßστηκε η Κýπρος, καλλιÝργησε περαιτÝρω την διαßρεση μεταξý τραπεζþν της περιφÝρειας – υψηλοý ρßσκου και αυτþν του πυρÞνα της ΕΕ – χαμηλοý ρßσκου, κÜνοντας ακüμα πιο δýσκολη της προσαρμογÞ των οικονομιþν μας. Ενþ και τα χαμηλÜ επιτüκια της ΕΚΤ δεν φτÜνουν στις χþρες υπü προσαρμογÞ λüγω των δομþν της ΕΕ κÜνοντας ακüμα πιο δýσκολο τον ανταγωνισμü μας στην κοινÞ αγορÜ.
ΤÝταρτον, η συνολικÞ οικονομικÞ πολιτικÞ της ΕΕ, η ýφεση, η ευρýτερη πολιτικÞ λιτüτητας στην ΕΕ, Ýχουν κÜνει πολý πιο δýσκολη την προσαρμογÞ μετÜ την κρßση στη Wall Street.
ΥπÞρχε üμως τüτε εναλλακτικÞ πρüταση για την αντιμετþπιση της κρßσης;
Ναι, υπÞρχε. ¹θελε üμως Üλλες ευρωπαúκÝς ηγεσßες.
Στα τÝλη Οκτωβρßου 2009, συμμετεßχα στο πρþτο μου Ευρωπαúκü Συμβοýλιο ως ¸λληνας Πρωθυπουργüς.
Αντικεßμενο της Συνüδου Þταν η διαπραγμÜτευση των θÝσεων της ΕΕ στη ΔιÜσκεψη της ΚοπεγχÜγης για την ΚλιματικÞ ΑλλαγÞ.
Πρüτεινα τüτε πþς η Ευρþπη πρÝπει να γßνει κινητÞρια δýναμη και παρÜδειγμα πρÜσινης ανÜπτυξης.
Αντλþντας ιδιωτικÜ κεφÜλαια απü πρÜσινα ευρωομüλογα και ρυθμßσεις, επενδýοντας στις απαραßτητες πρÜσινες πηγÝς ενÝργειας και τις μεταφορÝς, για μßα πραγματικÞ πρÜσινη οικονομßα. Επενδýοντας επßσης, στο ανθρþπινο κεφÜλαιο, την εκπαßδευση, την Ýρευνα και την καινοτομßα.
Αν θÝλουμε να δοýμε την μεταμνημονιακÞ ΕΕ, υπερασπßζομαι και σÞμερα την πρüταση αυτÞ – κÜτι που διεθνεßς οικονομολüγοι üπως ο Jeff Sachs Þ ο Joe Stiglitz Ýχουν υποστηρßξει. Αυτü θα εßχε τριπλÞ επßδραση:
Πρþτον, η Ευρþπη θα Ýπαιρνε το παγκüσμιο προβÜδισμα στο πιο κρßσιμο πρüβλημα της ανθρωπüτητας, την κλιματικÞ αλλαγÞ.
Δεýτερον, η Ευρþπη θα γινüταν ανταγωνιστικÞ, επενδýοντας στην ποιüτητα παρÜ στην κοýρσα προς τον πÜτο.
Τρßτον, η Ευρþπη θα Ýλυνε το εργασιακü της πρüβλημα και θα προετοßμαζε μια γενιÜ για τις προκλÞσεις του μÝλλοντος. ΕπιπλÝον, θα τραβοýσε προς την Ευρþπη, παγκüσμια κεφÜλαια.
ΥπÜρχει üμως και μßα τÝταρτη συνÝπεια της αφÞγησης που κυριÜρχησε στην αρχÞ της κρßσης:
Η κυρßαρχη αυτÞ αφÞγηση, συναισθηματικÞς ηθικολογßας και αναζÞτησης αποδιοπομπαßων τρÜγων, Ýχει πληγþσει βαριÜ την συνεßδηση των πολιτþν μας.
¸βαλε σε αντιπαρÜθεση λαοýς με λαοýς.
Βüρειους εναντßον νοτßων και τανÜπαλιν.
Και αυτÞ η ρητορικÞ, ενισχýεται απü μια συντηρητικÞ ξενοφοβικÞ και ρατσιστικÞ πολιτικÞ.
Απü πολιτικοýς που καλλιεργοýν τον φüβο αντß της αλληλεγγýης.
Που πολþνουν αντß να ενþνουν.
Ο λαúκισμüς μιας συντηρητικÞς αφÞγησης Ýχει αποπροσανατολßσει την Ευρþπη απü τα πραγματικÜ διακυβεýματα üπως και Ýχει τραυματßσει την ευρωπαúκÞ ιδÝα στα μÜτια και στη συνεßδηση του Ευρωπαßου πολßτη.
Ναι, η αντßδραση της Ευρþπης, κατÜ τη διÜρκεια της κρßσης, χαρακτηρßστηκε περισσüτερο απü φüβο και Üγνοια, εσωστρÝφεια και αμυντικÞ στÜση. Θα μποροýσε, üπως μου Ýλεγε, ο Paul Volcker, η Ευρþπη να λýσει το πρüβλημα Üμεσα. Με μικρüτερες συνÝπειες για üλους.
Σε κÜθε περßπτωση, αν κÜτι σÞμερα Ýχει σημασßα, εßναι να αντιμετωπßζουμε την αλÞθεια χωρßς παρωπßδες.
ΑυτÞ Þταν και εξακολουθεß να εßναι η Ευρþπη με την οποßα συνομιλοýσαμε τüτε.
Δεν υπÞρχε Üλλος πραγματικüς συνομιλητÞς, παρÜ μüνον στη φαντασßα κÜποιων, üπως αποδεßχτηκε εμπρÜκτως, üχι μüνον απü τις επισκÝψεις μου σε κÜθε γωνßα του πλανÞτη τüτε, αλλÜ και απü τις εξελßξεις που ακολοýθησαν. Με αυτÞν την Ευρþπη, Ýπρεπε να βροýμε λýσεις.
¼μως, μετÜ το μνημüνιο, Þ μετÜ τα μνημüνια στην ΕΕ, εßναι αναγκαßο να αλλÜξει η αφÞγηση για την ¹πειρü μας.
Η ΕλλÜδα στην Προεδρßα της ΕΕ Ýχει μια ευκαιρßα.
Εßναι μεν συμβολικÞ πια σÞμερα. Και πρÝπει να κρατÞσει στÜση ουδÝτερη, πüσο μÜλλον ενüψει και των ευρωεκλογþν. ¼μως, Ýχει κÜθε δικαßωμα, αλλÜ και υποχρÝωση να θÝσει τα ζητÞματα. Να ανοßξει Ýνας διÜλογος. Η ελληνικÞ φωνÞ δικαιωματικÜ μπορεß αλλÜ και υποχρεωτικÜ πρÝπει να ακουστεß δυνατÜ. Για μια διαφορετικÞ Ευρþπη.
Την Ευρþπη της Δημοκρατßας, της προüδου, του δικαßου, της κοινωνικÞς δικαιοσýνης, της αντιμετþπισης των αδικιþν και των ανισοτÞτων.
Πιστεýω βαθιÜ üτι, η πολιτικÞ δεν μπορεß να εßναι φοβικÞ, αλλÜ μια δýναμη φαντασßας για Ýνα καλýτερο αýριο.
ΠροσωπικÜ Ýχω καταθÝσει πολλÝς σκÝψεις – Δεν εßναι οýτε αποκλειστικÝς οýτε μοναδικÝς.
ΠρÝπει να προχωρÞσουμε – αργÞσαμε βÝβαια – στην τραπεζικÞ ¸νωση και στον φüρο επß των χρηματιστηριακþν συναλλαγþν, αλλÜ πρÝπει να τολμÞσουμε και πÜρα πÝρα.
ΠρÝπει να ενþσουμε τις δυνÜμεις μας στην ΕΕ, εÜν θÝλουμε να προστατεýσουμε τις αξßες, την δημοκρατßα, την ευημερßα μας, τους πολßτες σε μια δýσκολη παγκοσμιοποιημÝνη οικονομßα.
¸χω προτεßνει τα Ευρωομüλογο. Και για το χρÝος και για την ανÜπτυξη. ΚÜποιοι τα φοβοýνται λÝγοντας üτι θα αναλÜβουν συλλογικÜ Ýνα οικονομικü ρßσκο ενþ σÞμερα το κουβαλÜει ο καθÝνας μüνος του.
Διαφωνþ. ¸χουμε Þδη ενþσει τις μοßρες μας στην Ε.Ε.
Η εμπειρßα της ΕλλÜδας, της Κýπρου, της Πορτογαλßας, της Ιρλανδßας και της Ισπανßας, αποδεικνýει πως καμßα χþρα δεν εßναι «Üτρωτη» στη νομισματικÞ μας Ýνωση.
Ας ενþσουμε επιτÝλους και üλες τις δυνÜμεις μας.
Το να μετατρÝψουμε Ýνα εθνικü χρÝος σε Ευρωομüλογα, üχι μüνο θα Ýβαζε τÝλος στο Σισýφειο Ýργο της αποπληρωμÞς ενüς τερÜστιου χρÝους, αλλÜ θα διευκüλυνε σημαντικÜ τις δομικÝς μεταρρυθμßσεις σε üλες τις χþρες.
Ευρωομüλογα, δημοσιονομικÞ υπευθυνüτητα και δομικÝς μεταρρυθμßσεις, εßναι η βιþσιμη λýση.
ΠροσθÝτω με την ευκαιρßα, και κοινÝς αναπτυξιακÝς πολιτικÝς, που μαζß με Üλλες προοδευτικÝς επιλογÝς, θα αντιμετωπßσουν τις ανισüτητες μεταξý ΒορÜ και Νüτου, αλλÜ και συνολικüτερα στο εσωτερικü της ΕΕ.
Πρüτεινα επßσης προ Ýτους, σε συνÝδριο στο Βερολßνο Ýνα πρüγραμμα erasmus – εκπαßδευσης/κατÜρτισης, για τους ανÝργους.
Λüγω της βαθýτατης ýφεσης και της ανεργßας, κινδυνεýουμε να χÜσουμε μια ολüκληρη γενιÜ.
ΧρειÜζεται, πÝραν της οικονομßας, να εμβαθýνουμε στις κοινωνικÝς πολιτικÝς.
¸να μßνιμουμ – εγγυημÝνο επßπεδο ζωÞς για üλους.
¸χω επßσης προτεßνει τη θÝσπιση ευρωπαúκÞς ιθαγÝνειας σε μετανÜστες απü τρßτες χþρες μετÜ απü Ýνα χρονικü διÜστημα νüμιμης διαμονÞς τους σε ευρωπαúκü Ýδαφος.
Με δικαιþματα.
¼πως της ψÞφου στις ευρωεκλογÝς και στις δημοτικÝς εκλογÝς.
ΣυνολικÜ χρειÜζεται – üπως αναφÝρει ο φιλüσοφος Jurgen Habermas – να δημιουργηθεß Ýνας «ευρωπαúκüς δÞμος», μια «αγορÜ» με τη σημασßα που εßχε στην αρχαιüτητα, για να συζητηθοýν οι μεγÜλες τομÝς για μια μελλοντικÞ Ευρþπη – μεταμνημονιακÞ.
Η ΕΕ απαιτεßται να γßνει Ýργο πολιτþν, üχι μüνο μιας ελßτ – πÝραν της αναγκαßας οικονομικÞς εμβÜθυνσης.
¸να Ýργο συμμετοχικü.
ΣυμμετοχÞ – Ýννοια κλειδß για το μÝλλον της Ευρþπης και κÜθε κρÜτους – μÝλους της.
¹ταν και Ýνας απü τους κýριους λüγους που πρüτεινα το δημοψÞφισμα.
Μßα πρüταση που üταν ανακοινþθηκε, αποτελοýσε τη μοναδικÞ απÜντηση στη παντελÞ Ýλλειψη πολιτικÞς σωφροσýνης και στην κορýφωση της δημαγωγßας.
Για αυτü και Þταν πολý χαρακτηριστικÝς οι αντιδρÜσεις.
ΠολÝμιοι της συμφωνßας των Βρυξελλþν Üρχισαν να επαινοýν τις αρετÝς της.
Εχθροß του ευρþ Üρχισαν να ανησυχοýν üτι θα γυρßσουμε στη δραχμÞ.
ΚÞρυκες της επανÜστασης κατÜ των αγορþν, κραýγαζαν üτι αναστατþσαμε τις αγορÝς.
ΜεγÜλοι στα λüγια πατριþτες που κατηγοροýσαν εμÜς ως δÞθεν προσκυνημÝνους, Üρχισαν να ρωτÜνε αν πÞραμε πρþτα την Üδεια της ΜÝρκελ.
Στις ΚÜννες, επανÝλαβα την ÜποψÞ μου πως το δημοψÞφισμα Þταν απαραßτητο για την λαúκÞ υποστÞριξη του σκληροý ελληνικοý προγρÜμματος προσαρμογÞς.
Ο Σαρκοζß το Ýβλεπε διαφορετικÜ, “οι αγορÝς θα τρελαθοýν”, εßπε.
Του απÜντησα: “η εμπιστοσýνη των αγορþν δεν θα κρατÞσει αν δεν κερδßσουμε την εμπιστοσýνη των πολιτþν μας”.
Κυρßες και κýριοι, αυτÞ εßναι η καρδιÜ του προβλÞματος στην Ευρþπη σÞμερα.
Ενüς προβλÞματος, απολýτως συνυφασμÝνου και με τα δικÜ μας ιδιαßτερα προβλÞματα, για να αναφερθþ τþρα στην ΕλλÜδα, υπü τον τßτλο: «Η Üρνηση της πραγματικüτητας»
Και το ερþτημα:
ΜετÜ το μνημüνιο, τι;
Χρησιμοποιþ αυτü το προκλητικü ερþτημα, γιατß Ýχουν χτιστεß πολιτικÝς, κüμματα αλλÜ και προσωπικÝς στρατηγικÝς πÜνω στην αντßθεση μνημüνιο – αντιμνημüνιο.
ΑλλÜ σε λßγο – ελπßζω – θα εßμαστε χωρßς μνημüνιο. Και τüτε, üλοι üσοι Ýχτισαν τις τýχες τους επÜνω σε αυτÞ την αντßθεση, τι θα κÜνουν;
Για να θυμηθοýμε τον ΚαβÜφη – τι θα κÜνουμε χωρßς βαρβÜρους;
¹ταν μια κÜποια λýση!
Θα πρÝπει να κοιταχτοýμε κατÜματα τþρα – üχι αýριο – και να ποýμε μερικÝς αλÞθειες.
Το μνημüνιο – üσο και αν πüνεσε, üσο και αν πονÜει – Þταν η μοναδικÞ λýση επιβßωσης, στο συγκεκριμÝνο περιβÜλλον που εßχαμε να αντιμετωπßσουμε. Δεν Þταν αυτοσκοπüς.
Οι περισσüτεροι ρωτÜνε «Γιατß το πÞραμε;» Ενþ θα Ýπρεπε να ρωτÜνε «Γιατß το εßχαμε ανÜγκη;» ¼ταν τελειþσει θα τελειþσουν και τα ψÝμματα – και οι μýθοι. Θα πρÝπει να δοýμε την πραγματικüτητα κατÜφατσα.
Εßπα Þδη üτι, η ΕΕ Ýκανε μεγÜλα σφÜλματα.
Εßναι πολý εýκολο να ψÜχνουμε και εμεßς για αποδιοπομπαßους τρÜγους, αντß να αναζητÞσουμε πραγματικÜ το τι Ýφταιξε που Ýφτασε η ΕλλÜδα στο χεßλος του γκρεμοý.
Και επειδÞ πρÜγματι η ΕΕ Ýχει σÞμερα τις αδυναμßες της – τüσο περισσüτερο χρειÜζεται εμεßς να μην εξαρτüμαστε απü δÜνειες δυνÜμεις Þ αποφÜσεις τρßτων.
ΜετÜ το μνημüνιο τι, λοιπüν;
Το βασικü: να σταματÞσουμε να αρνοýμαστε κÜποιες απλÝς αλÞθειες, επειδÞ κÜποιοι Ýτσι βολεýονται.
Τι ενþνει üλα αυτÜ που ακοýστηκαν και ακοýγονται ενÜντια üχι μüνο σε εμÝνα αλλÜ και στην κυβÝρνησÞ μου για τις επιλογÝς μας τüτε;
Η Üρνηση της πραγματικüτητας.
Η Üρνηση üτι η χþρα μας, το 2009 εßχε πρüβλημα.
Πρüβλημα, που δεν ξεπερνιüταν με 2-3 μÝτρα – εγþ σας λÝω üτι πÞραμε και με το παραπÜνω.
Πρüβλημα, που δεν ξεπερνιüταν ακüμα και αν μας χÜριζαν κÜποιοι δισεκατομμýρια – που δεν μας χÜριζε και δεν χαρßζει σε κανÝναν, κανεßς.
Πρüβλημα, που δεν ξεπερνιüταν ακüμα και αν μποροýσαμε να διαγρÜψουμε üλο το χρÝος – που δεν μποροýσαμε.
Ουδεßς πρüσφερε επßσημα, οýτε και ανεπßσημα, κοýρεμα του χρÝους το 2010. Να τελειþνουν τα αστεßα.
Εκτüς κι αν το κÜναμε μονομερþς. Να αθετοýσαμε τις υποχρεþσεις μας για τα παλιÜ δÜνεια.
Βεβαßως, αν θÝλαμε να αυτοκτονÞσουμε.
Γιατß μετÜ, ποιος θα μας δανειοδοτοýσε για να συνεχßσει να λειτουργεß το κρÜτος;
Πρüβλημα, που δεν ξεπερνιüταν με το να συνεχßσουμε να λÝμε ψÝματα για τα ελλεßμματÜ μας, ψÝματα για την ανεργßα μας, ψÝματα για την ýφεσÞ μας, ψÝματα για üλα τα στατιστικÜ μας στοιχεßα.
Πρüβλημα, που θα γινüταν εθνικÞ τραγωδßα, αν δεν σταματοýσαμε τüτε να φοβüμαστε να δοýμε κατÜματα την αλÞθεια.
Η χþρα, üπως λειτουργοýσε το 2009, εßχε τελειþσει.
¹μασταν Þδη εξαρτημÝνοι! ¼χι το 2010, με το μνημüνιο. Το 2009. Το 2010 απλÜ εßχε Ýρθει η þρα του λογαριασμοý. Αυτü Þταν το πρüβλημα. Γιατß αυτü εßναι κομβικü;
Γιατß, σε üλα τα πρÜγματα, η λýση ενüς προβλÞματος ξεκινÜει απü τη συνειδητοποßηση üτι υπÜρχει πρüβλημα.
Η κρßση που βιþνουμε, δεν εßναι παρÜ το αποτÝλεσμα αυτÞς της στρεβλÞς αντßληψης που κυριÜρχησε και αποτÝλεσε την «ιδεολογßα του πελατειακοý κρÜτους». Τελειþνοντας με το μνημüνιο, θα πρÝπει να Ýχουμε νομοθετÞσει, εφαρμüσει, συνεχßσει Þ Ýστω ξεκινÞσει τις μεγÜλες αλλαγÝς που αναμορφþνουν το Ελληνικü κρÜτος.
¸να κρÜτος, που επÝτρεψε να σπαταλþνται τα χρÞματα του ¸λληνα πολßτη, ο πλοýτος της χþρας, στη σκοτεινÞ διαδρομÞ που το συνÝδεε με τα πÜσης φýσεως μεγÜλα και μικρÜ συμφÝροντα.
Η κρßση αφορÜ στην δυσλειτουργßα του κρÜτους.
Που αντß να υπηρετεß το δημüσιο συμφÝρον, κατÝστη αιχμÜλωτο των πελατειακþν ορÝξεων.
Για να χρησιμοποιÞσω μßα φρÜση που Üκουσα πρüσφατα – Μνημονιακοß εßναι αυτοß που με τις πρÜξεις τους μÝχρι το 2009 ανÜγκασαν αυτÞ τη χþρα να χρειÜζεται Μνημüνιο για να σταθεß στα πüδια της.
Δεν στεναχωριÝμαι για αυτÜ που ακοýω εναντßον μου. Παρüτι λßγοι πολιτικοß θα Ýχουν ακοýσει τüσα.
Γιατß συγκροýστηκα με τις ρßζες του προβλÞματος στη χþρα, ßσως γι’ αυτü τα ακοýω.
Θλßβομαι üμως, γιατß πßσω απü τις απλουστεýσεις, τις ýβρεις και üλες τις θεωρßες συνωμοσßας και τους μýθους, κρýβεται η Üρνηση συνειδητοποßησης της πραγματικüτητας.
Ακüμη χειρüτερα, η προσπÜθεια συγκÜλυψης πραγματικþν προβλημÜτων και κατεστημÝνων καταστÜσεων στη χþρα μας.
Για αυτü δεν θα σταματÞσω να συγκροýομαι με αυτÜ.
Συγκροýστηκα με νοοτροπßες, με συμφÝροντα, κατεστημÝνα.
Εßμαι üμως περÞφανος γιατß Ýδωσα μια σκληρÞ μÜχη. Οýτε και στεναχωριÝμαι που Ýχασα μια μÜχη.
Ο αγþνας για τη Δημοκρατßα, δεν Ýχει ποτÝ τελευταßα μÜχη, εßναι διαρκÞς, εßναι στÜση ζωÞς.
Αυτü ßσως δεν μποροýν να κατανοÞσουν üσοι αναρωτιοýνται αν Ýφυγα Þ αν θα επανÝλθω. Εßμαι πÜντα εδþ.
ΑλλÜ το διακýβευμα δεν αφορÜ εμÝνα. ΑφορÜ το μÝλλον της χþρας. Και για αυτü το μÝλλον, χρειÜζονται βαθιÝς τομÝς.
Γιατß, σας το λÝω ξεκÜθαρα: Αν θεωροýμε üτι, δεν υπÞρχαν βαθýτατα προβλÞματα στην οικονομßα και το κρÜτος, μÝχρι το 2009, τüτε η απÜντηση στο ερþτημα «ΜετÜ το Μνημüνιο, τι;», εßναι απλÞ: ΞανÜ Μνημüνιο.
Γιατß; Γιατß θα Ýχουμε αρνηθεß, τþρα που βρεθÞκαμε στην Üκρη του γκρεμοý και γλυτþσαμε μßα εθνικÞ τραγωδßα την τελευταßα στιγμÞ, θα Ýχουμε αρνηθεß να κÜνουμε την κρßση ευκαιρßα και να αντιμετωπßσουμε την πραγματικÞ ρßζα του κακοý που μας Ýφερε ως εδþ.
¶ρα πρþτο μÝλημÜ μας – συλλογικÜ – να μην αρνηθοýμε αλλÜ να κατανοÞσουμε το πραγματικü πρüβλημα.
Δεýτερον, απαιτεßται να νιþθουμε περÞφανοι ως ¸λληνες. Και πρÝπει να εßμαστε περÞφανοι – ειδικÜ ο Ελληνικüς λαüς, ο πολßτης, για αυτÜ που καταφÝραμε.
ΠαρÜ τις δυσκολßες, τα λÜθη της ΕΕ, ο Ελληνικüς λαüς με τερÜστιες θυσßες, κατÜφερε να μειþσει το Ýλλειμμα σε χρüνο ρεκüρ για τα διεθνÞ δεδομÝνα.
ΠαρÜ τις δυσκολßες, ο ΟΟΣΑ Ýχει αναδεßξει τη χþρα μας μετÜ το 2009 πρþτη σε μεταρρυθμßσεις ανÜμεσα στα μÝλη της.
Και πρÝπει και ο κüπος μας και τα επιτεýγματÜ μας, να αποτελÝσουν βÜση για την ενüτητα του λαοý μας, για να συνεχßσουμε αλλαγÝς, ριζικÝς στη χþρα μας.
¼πως και βÜση διαπραγματεýσεων για την ελÜφρυνση του χρÝους. ΑλλÜ Ýχουμε μπροστÜ μας πολý δουλειÜ. Απαιτεßται να ξαναδημιουργηθεß μια ριζοσπαστικÞ, μεταρρυθμιστικÞ δομÞ.
Η κυβÝρνηση μου, παρÜ το γεγονüς üτι εßχε να αντιμετωπßσει μια πρωτüγνωρη κρßση, δεν δßστασε να αγγßξει τα πραγματικÜ προβλÞματα και τις αιτßες που τα προκαλοýσαν, σε üλα σχεδüν τα μÝτωπα της δημüσιας ζωÞς. Και αυτü, αρχικÜ, με ευρεßα συμμετοχÞ πολιτþν.
Παντοý, κÜναμε μια αρχÞ προς την σωστÞ κατεýθυνση. Με λÜθη και παραλÞψεις, ναι. ΑλλÜ την κÜναμε. ΠαρÜ το üτι, λιτüτητα και αλλαγÝς δεν εßναι εýκολο να πÜνε μαζß. (Schroeder). ΑρχÞ που αν εßχε γßνει λßγα χρüνια πριν το 2009, δεν θα εßχαμε ποτÝ ανÜγκη απü Μνημüνια.
Εßναι αλÞθεια üτι δεν μπορÝσαμε να αλλÜξουμε την ΕλλÜδα üσο εßχαμε δεσμευτεß. Δεν προκÜναμε. Και αυτü το φÝρω βαρÝως μÝσα μου. ΑλλÜ κÜπου εκεß, Ýστω η προσπÜθεια πραγματικÞς αλλαγÞς που Ýγινε στη διετßα μας, σταμÜτησε. Γιατß; Αυτü θÝλουμε μετÜ το μνημüνιο;
ΠÜλι παρüν το πελατειακü σýστημα, Ýστω με λßγο διαφορετικÝς διευθετÞσεις;
ΠÜλι παρüντα τα κατεστημÝνα;
ΠÜλι Üνομες σχÝσεις μεταξý οικονομßας και πολιτικÞς, πÜλι σχÝσεις εξÜρτησης μεταξý πολιτικÞς και επιχειρηματικþν, τραπεζικþν και μιντιακþν συμφερüντων;
ΠÜλι παρüν Ýνα κρÜτος – δυνÜστης;
Μια διοßκηση για εξυπηρετÞσεις;
Μια αυτοδιοßκηση για διευθετÞσεις;
Γιατß üχι μÜχη καθημερινÞ, διαρκÞ, για μια ευνομοýμενη πολιτεßα; Γιατß σταματÞσαμε;
Αν δεν αλλÜξουμε το πολιτικü σýστημα, πως θα κüψουμε τον ομφÜλιο λþρο με το πελατειακü κρÜτος;
Αν δεν ολοκληρþσουμε την αλλαγÞ στο κρÜτος, αν δεν αλλÜξουμε τον τρüπο με τον οποßο ασκεßται η διοßκηση, πρüκειται να αλλÜξει τßποτα σε αυτÞν την χþρα;
Αν δεν ενισχýσουμε δραστικÜ την τοπικÞ αυτοδιοßκηση και τον «ΚαλλικρÜτη», þστε να οικοδομÞσουμε πολιτικÝς ουσιαστικÞς στÞριξης και αλληλεγγýης προς τους πολßτες, þστε να αφÞσουμε πßσω μας τις επιδοματικÝς πολιτικÝς για να προχωρÞσουμε στη δημιουργßα κοινωνικþν δομþν για üλους;
Αν δεν επιβÜλουμε τη διαφÜνεια σε üλες, ανεξαιρÝτως, τις συναλλαγÝς με το κρÜτος, πþς θα πÜψουν να ωφελοýνται οι λßγοι;
Γιατß σταματÞσαμε να ακοýμε για üλα αυτÜ κÜπου το 2012;
Τι κοστßζει η αλλαγÞ;
Πüσο κοστßζει να αλλÜξουμε δομÝς στην εκπαßδευση, þστε να αξιοποιÞσουμε και να επενδýσουμε στους ανθρþπους, την Ýρευνα, την τεχνολογßα, τη γνþση, τον Üνθρωπο και σε Ýνα υψηλü επßπεδο δημüσιας εκπαßδευσης;
Πüσο κοστßζει να αξιοποιÞσουμε σωστüτερα τα κοινοτικÜ κονδýλια στον αγροτικü τομÝα, þστε να εγγυηθοýμε ελληνικÜ προúüντα ποιüτητας, αξßας, την κρητικÞ Þ μεσογειακÞ δßαιτα που αποτελεß brand ανÜ τον κüσμο, προúüντα ανταγωνιστικÜ, με νÝους αγρüτες επιχειρηματßες, αντß να πουλÜμε χýμα το λÜδι μας στους ιταλοýς.
Κοστßζει τßποτα η προκÞρυξη των συχνοτÞτων εκπομπÞς ραδιοτηλεοπτικοý σÞματος;
Πþς θα νιþσει ο εργαζüμενος δημιουργικüς, αν το κρÜτος δεν μπορεß να διασφαλßσει Ýνα σýστημα Πρüνοιας, üχι πελατειακü, αλλÜ που να εγγυÜται Ýνα ελÜχιστο επßπεδο ζωÞς, σιγουριÜ και ασφÜλεια, αν δεν μπορεß να διασφαλßσει τα δικαιþματÜ του;
Πως θα εμπεδωθεß σχÝση εμπιστοσýνης με τους πολßτες, αν δεν επικρατÞσει ευνομßα και κρÜτος δικαßου; Πüσο κοστßζει;
Πüσο κοστßζει να προχωρÞσει η ΕλλÜδα στην αξιοποßηση των φυσικþν της πüρων, της ηλιακÞς, της αιολικÞς, της πρÜσινης ενÝργειας – üπως κÜναμε με την γεωθερμικÞ ενÝργεια στη ΘρÜκη;
Κüστισε τßποτα η υποχρεωτικÞ δημοσßευση üλων των αποφÜσεων της διοßκησης στο διαδßκτυο; Να ξÝρει ο πολßτης πþς και που ξοδεýονται τα χρÞματÜ του, τι αποφÜσεις παßρνουν εκεßνοι που τον υπηρετοýν.
Κüστισε τßποτα η μηχανογρÜφηση üλων των υπηρεσιþν του δημοσßου και της τοπικÞς αυτοδιοßκησης;
Κüστισε τßποτα η ηλεκτρονικÞ συνταγογρÜφηση;
Κοστßζει και πüσο η ηλεκτρονικÞ διακυβÝρνηση;
Πüσο κοστßζει Ýνα φορολογικü σýστημα που θα λειτουργεß, αποδοτικÜ, δßκαια, με διαφÜνεια, καλλιεργþντας üχι τον φüβο αλλÜ την εμπιστοσýνη στον Ýλληνα πολßτη;
Κοστßζει τßποτα Ýνας νÝος εκλογικüς νüμος, που θα επιφÝρει Ýνα γερü χτýπημα στο μαýρο πολιτικü χρÞμα;
Πüσο κοστßζει να αναδιοργανþσουμε την Δικαιοσýνη þστε να λειτουργεß γρÞγορα, ανεπηρÝαστα, με διαφÜνεια; Κοστßζουν τßποτα üλα αυτÜ;
Πüσο κοστßζει να αναδιοργανþσουμε την κρατικÞ γραφειοκρατßα, να χτυπÞσουμε την πολυνομßα, τις αλληλοεπικÜλυψεις αρμοδιοτÞτων, που εμποδßζουν τις επενδýσεις και ταλαιπωροýν τον πολßτη.
Το κüστος, εßναι κüστος πολιτικü
Γιατß δεν τα συζητÜμε üλα αυτÜ;
Γιατß δεν δßνουμε μÜχες μαζß για üλα αυτÜ;
Γιατß δεν διορθþνουμε τα λÜθη και δεν πιÜνουμε το νÞμα να συνεχßσουμε την προσπÜθεια σε üλα αυτÜ, νÞμα που χÜθηκε κÜπου στις εκλογÝς του 2012 – αν üχι στα τÝλη του 2011, ως αποτÝλεσμα της θεωρßας περß κυβÝρνησης «ειδικοý σκοποý»;
¼χι μüνον δεν κοστßζουν üλα αυτÜ, αλλÜ αντιθÝτως, με την πλÞρη εφαρμογÞ τους θα δþσουν ολοκληρωμÝνα θετικÜ αποτελÝσματα και στο οικονομικü πεδßο και στο πεδßο της εμπιστοσýνης με τους πολßτες.
Κεντρικüς πυρÞνας μιας διαφορετικÞς ΕλλÜδας, μετα-μνημονιακÞς, εßναι η αλλαγÞ στο κρÜτος.
Και αυτÞ η αλλαγÞ απαιτεß Üλλες αντιλÞψεις.
Γιατß η κρßση αφορÜ και αντιλÞψεις, νοοτροπßες και τις συμπεριφορÝς ενüς μοντÝλου οικοδομημÝνου να ικανοποιεß üχι üσους πρÝπει, αλλÜ üλους εκεßνους που θα Ýπρεπε να υπηρετοýν τον πολßτη.
Η αλλαγÞ απαιτεß μßα Üλλη πολιτικÞ συμπεριφορÜ.
Αν κÜτι με Ýθλιψε καθþς διαχειριζüμουν την κρßση Þταν το γεγονüς üτι Þμασταν μüνοι.
Μüνοι στην ΕΕ, αλλÜ ακüμα χειρüτερο, μüνος εγþ, μüνη η κυβÝρνηση του ΠΑΣΟΚ, που σÞκωσε το πολιτικü βÜρος της κρßσης.
Καμßα βοÞθεια απü αυτοýς που εßχαν και τις ευθýνες για την δημιουργßα του ελλειμματος, καμßα βοÞθεια απü αυτοýς που ευελπιστοýσαν να πÜρουν μια μÝρα την εξουσßα.
Απüντες απü τη μÜχη για τη σωτηρßα της χþρας, σÞμερα οι μεν κÜνουν üτι δεν θυμοýνται τι Ýλεγαν τüτε και οι δε, διαγωνßζονται μεταξý τους στο ποιος θα κÜνει την καλýτερη προσαρμογÞ μεταξý των εýκολων λüγων του χθες και της σκληρÞς πραγματικüτητας που τους περιμÝνει στη γωνßα.
Και αυτü με Ýθλιψε, γιατß με αυτÞ τους τη στÜση και πλÞρωσε περισσüτερα ο Ελληνικüς λαüς και καθυστερÞσαμε τις μεγÜλες διαρθρωτικÝς αλλαγÝς που θα μποροýσαν Þδη να Ýχουν γßνει.
Και δεν καταφÝραμε να ενþσουμε τις δυνÜμεις μας μπροστÜ σε μßα εθνικÞ προσπÜθεια.
Ακüμα περισσüτερο με Ýθλιψε, διüτι οι αλλαγÝς αυτÝς, που αφοροýν θεσμοýς, νοοτροπßες, αντιλÞψεις, θÝλουν χρüνο. ΘÝλουν συνÝπεια, θÝλουν συνÝχεια.
Δεν θα ολοκληρωθοýν απü Ýνα υπουργü, οýτε απü μια κυβÝρνηση.
Και δεν περßμενα ποτÝ üτι θα συμφωνοýσαμε σε üλα.
Ζητοýσα να συνεργαστοýμε. Ναι, να κÜνουμε μεταξý μας συμβιβασμοýς και να βροýμε λýσεις. ¼χι üμως να συμβιβαστοýμε με τα προβλÞματα της χþρας. ΣÞμερα, με την πüλωση, γßνεται το αντßθετο. Η αντιπαρÜθεση μεταξý μας, αφÞνει Üθικτα τα προβλÞματα.
Με Ýθλιψε ακüμη, üτι μπορÝσαμε να περÜσουμε με την μεγαλýτερη δυνατÞ πλειοψηφßα και συναßνεση στην ΒουλÞ Ýναν νüμο για την παιδεßα – και μüλις Üλλαξε Υπουργüς και ΚυβÝρνηση, το πρþτο νομοσχÝδιο, üχι το δεýτερο, το πρþτο νομοσχÝδιο που Þρθε στη ΒουλÞ Þταν για να τον αλλÜξει, για να ικανοποιÞσει τις πελατειακÝς πιÝσεις κÜποιων ισχυρþν πανεπιστημιακþν.
Συνεργασßα – συναßνεση
Κυρßες και κýριοι,
Οι πολιτικÝς δυνÜμεις δεν εßναι εφικτü, οýτε καν θεμιτü να συμφωνοýν σε üλα.
Μποροýμε üμως να συμφωνÞσουμε στα αυτονüητα.
Μπορεß τα κüμματα να διαφωνοýμε στο ποιοι πρÝπει να πληρþνουν φüρους και πüσο, αλλÜ μποροýμε κÜλλιστα να συμφωνÞσουμε για το πþς θα παταχθεß η φορολογικÞ ανομßα.
Μπορεß τα κüμματα να διαφωνοýμε στο ρüλο που πρÝπει να Ýχει το δημüσιο στην οικονομßα, αλλÜ μποροýμε κÜλλιστα να συμφωνÞσουμε στο üτι πρÝπει να λειτουργεß ηλεκτρονικÜ, με διαφÜνεια και διαýγεια.
Μπορεß τα κüμματα να διαφωνοýμε για το πþς πρÝπει να λειτουργεß η δημüσια υγεßα. Σßγουρα üμως μποροýμε να συμφωνÞσουμε στην ανÜγκη πλÞρους σεβασμοý του κÜθε ευρþ που δαπανÜται εκεß.
ΣυμφωνημÝνο πλαßσιο πÜταξης φοροδιαφυγÞς.
ΟλοκλÞρωση ηλεκτρονικÞς διακυβÝρνησης.
ΟλοκλÞρωση ηλεκτρονικÞς συνταγογρÜφησης.
Πüσο δýσκολο εßναι Ýστω αυτÜ τα τρßα να συμφωνηθοýν με ευρýτατη διακομματικÞ συναßνεση και να ολοκληρωθοýν μÝχρι το τÝλος του Ýτους;
Δεν χρειÜζεται να μας το επιβÜλλει κανεßς.
ΞÝρουμε üτι εßναι ανÜγκη να γßνουν αυτÜ. Ας δεσμευτοýμε εμεßς οι ßδιοι. ΠÝρα απü Μνημüνια. Σας Ýδωσα τρßα παραδεßγματα. ΕπαναλαμβÜνω: Δεν χρειÜζεται και οýτε συμφωνοýμε σε üλα.
Στα αυτονüητα üμως που üλοι συμφωνοýμε, üποια κι αν εßναι αυτÜ, ας προχωρÞσουμε μπροστÜ.
Η χþρα θα αναπνεýσει και ο δρüμος για την οριστικÞ αλλαγÞ της θα ανοßξει διÜπλατα.
Και μαζß, θα αρχßσουν να οικοδομοýνται οι προûποθÝσεις για να εγκαταλεßψουμε οριστικÜ τα σκληρÜ δημοσιονομικÜ μÝτρα που πλÞττουν αδιακρßτως τους πολßτες.
Ας προχωρÞσουμε μüνοι μας στις αλλαγÝς, πÝρα απü τα μνημüνια.
Πιστεýω, üμως, üτι μποροýμε να συμφωνÞσουμε σε πολλÜ περισσüτερα.
¼μως, θεωρþ üτι η αλλαγÞ στο κρÜτος πρÝπει να Ýρθει απü τον λαü.
Και εξηγοýμαι: Πρþτα, το ελληνικü κρÜτος απü τη γÝννηση του, Þταν ξÝνο σþμα για τον Ýλληνα. Οι Βαυαροß επÝβαλαν Ýνα νομοθετικü πλαßσιο.
Εμεßς οι Ýλληνες εßδαμε το κρÜτος και σαν δυνÜστη αλλÜ και σαν πηγÞ πελατειακþν διευθετÞσεων.
Τα κüμματα, Ýβλεπαν την εξουσßα ως ευκαιρßα λαφυραγþγησης. ¸να πλιÜτσικο μετÜ τις εκλογÝς.
Το μοßρασμα της εξουσßας.
Το δε κρÜτος Ýβλεπε τον πολßτη με καχυποψßα.
Θα πÜω ακüμη παραπÝρα. Για να αλλÜξουμε την χþρα πρÝπει η κρßση αυτÞ να γßνει ευκαιρßα.
Προτεßνω να βροýμε Ýναν κοινü αξιακü τüπο.
Μπορεß να μας χωρßζουν πολλÜ, αλλÜ θα πρÝπει να μας ενþσει Ýνας κοινüς αξιακüς τüπος.
¸να πλαßσιο βασικþν αρχþν, πρακτικþν και αντιλÞψεων που θα σεβαστοýμε üλοι.
¼λα τα κüμματα.
ΑρχÝς βασισμÝνες στην διαφÜνεια, τη λογοδοσßα, τη συμμετοχÞ, την προστασßα του περιβÜλλοντος και του πολιτισμοý, τα ανθρþπινα δικαιþματα, τη βιωσιμüτητα της οικονομßας μας.
Αν εßναι να αλλÜξουμε το κρÜτος, απαιτεßται να αισθανθεß ο Ýλληνας üτι εßναι δικü του το κρÜτος.
Κανενüς Üλλου.
Θα πρÝπει να Ýχει το δικαßωμα να το θεσπßσει, αλλÜ και την υποχρεþση να το υπερασπιστεß.
Πιστεýω üτι αυτü μπορεß να γßνει üχι απλÜ με αλλαγÝς στο Σýνταγμα, αλλÜ με μια διαδικασßα που θα καταλÞγει σε σειρÜ δημοψηφισμÜτων.
Να συζητηθοýν üλα τα μεγÜλα θÝματα, απü την παιδεßα μÝχρι το πολιτικü σýστημα, απü την αυτοδιοßκηση μÝχρι την δικαιοσýνη, διεξοδικÜ üλες οι εναλλακτικÝς προτÜσεις.
Αν δεν θÝλουμε λοιπüν, και κανÝνας δεν θÝλει, η απÜντηση στο «ΜετÜ το Μνημüνιο, τι;» να εßναι, αργÜ Þ γρÞγορα, και πÜλι Ýνα νÝο Μνημüνιο, τüτε ας προχωρÞσουμε με δικÞ μας πρωτοβουλßα, με üσο το δυνατüν ευρýτερη διακομματικÞ συναßνεση σε Ýνα Εθνικü Συμβüλαιο που θα κινÞσει τις παραπÜνω διαδικασßες
Με χρονοδιαγρÜμματα και συγκεκριμÝνα μετρÞσιμα αποτελÝσματα.
ΑρκετÜ με τη διχüνοια. ΑρκετÜ διαιρεθÞκαμε.
ΣÞμερα, που ζοýμε ακüμη μßα κορýφωση διακομματικÞς υστερßας, üλοι εναντßον üλων, σÞμερα προτεßνω να καθßσουμε στο τραπÝζι για Ýνα Εθνικü Συμβüλαιο.
Δýσκολο; Δýσκολο.
Μποροýμε; Ναι αν αγαπÜμε αυτüν τον τüπο. Αν δεν θÝλουμε οι θυσßες που Ýγιναν να πÜνε χαμÝνες. «Μποροýμε»
ΚÜποια στιγμÞ, μιλþντας με τον Dean (τον Πρüεδρο) του Kennedy School, τον David Ellwood, τον ρþτησα τι θεωρεß μοναδικü στο ßδρυμα που υπηρετεß.
Μου απÜντησε üτι, στο ΧÜρβαρντ – αλλÜ και σε üλο το πανεπιστημιακü σýστημα της ΑμερικÞς – υπÜρχει μια αντßληψη που θεωρεß üτι εßναι απαραßτητο να διαφυλαχθεß.
Εßναι η αισιοδοξßα üτι μποροýμε να αλλÜξουμε τον κüσμο προς το καλýτερο. Εßναι η πßστη στις δυνÜμεις του ανθρþπου. Στις δυνατüτητες του. Στο «ναι μποροýμε».
Και απü αυτü το «ναι μποροýμε», απορρÝει φυσιολογικÜ η συνεχÞς αναζÞτηση, η ελευθερßα σκÝψης και Ýκφρασης, η διαρκÞς Ýρευνα, üπως και μÜθηση.
Η Ýννοια της αποτυχßας δεν υπÜρχει – εßναι και η αποτυχßα μια εμπειρßα, Ýνα βÞμα μÜθησης για να γßνουμε ακüμα καλýτεροι.
ΜÜλιστα – üσοι εßσαστε επιχειρηματßες – ξÝρετε καλÜ üτι δεν θεωρεßται «þριμος» Ýνας επιχειρηματßας στην ΑμερικÞ εÜν δεν Ýχει αποτýχει μια – δυü φορÝς στις επιχειρηματικÝς του δραστηριüτητες.
H αντßληψη üτι τßποτα δεν εßναι ανυπÝρβλητο, απü την εξεýρεση θεραπεßας για τον καρκßνο μÝχρι την εξÜλειψη της φτþχειας, την αντιμετþπιση της κλιματικÞς αλλαγÞς, Þ την δημιουργßα μιας κοινωνßας πιο δßκαιης και ευτυχισμÝνης, αποτελεß κινητÞρια δýναμη στα ΠανεπιστÞμια αυτÜ.
Οι αρχαßοι και η πολιτικÞ
ºσως να μας φαßνεται ξÝνη αυτÞ η αντßληψη. ΕιδικÜ αυτÞ την εποχÞ. ¼μως, ως Ýλληνες που εßμαστε δεν θα Ýπρεπε. Στον χρüνο που μου δüθηκε μετÜ την πρωθυπουργßα μου, θÝλησα να ψÜξω παραδüσεις. Απευθýνθηκα στους αρχαßους ¸λληνες. ¼χι ως φυγÞ – οýτε για απομüνωση. ΑλλÜ σαν μια Üσκηση αναζÞτησης.
ΕντυπωσιÜστηκα üταν Ýνας ΚαθηγητÞς του Yale, ο Donald Kagan, μου μßλησε για την ανακÜλυψη των αρχαßων προγüνων μας: την ανακÜλυψη της Ýννοιας της πολιτικÞς.
Οι ¸λληνες, μου εßπε, κÜποια στιγμÞ Þρθαν σε ρÞξη με την μοιρολατρεßα.
¸ννοια κυρßαρχη στις κοινωνßες της εποχÞς εκεßνης, απü τους Φαραþ της Αιγýπτου μÝχρι τους βασιλεßς της Περσßας.
Την υποταγÞ στην απολυτüτητα των τυρÜννων, στον εντυπωσιασμü των μÜγων Þ στην εξουσßα των ιερατεßων και των δογμÜτων τους.
Οι ¸λληνες νßκησαν τον φüβο.
Και κατανüησαν üτι μποροýν να φανταστοýν – ακüμα περισσüτερο – να κÜνουν πραγματικüτητα μια διαφορετικÞ κοινωνßα.
¸τσι γεννÞθηκε η Ýννοια του πολßτη και της πολιτικÞς. Ως δýναμη της φαντασßας και της δημιουργßας. ΚÜτι το οποßο μας υπενθυμßζει και Ýνας σýγχρονος ¸λληνας φιλüσοφος: Ο ΚορνÞλιος ΚαστοριÜδης.
Για την δημοκρατικÞ θÝσμιση της κοινωνßας.
Μια καταπληκτικÞ φιλÝλληνας, η Edith Hamilton, εξηγεß με αγÜπη και θαυμασμü üτι για τον λüγο αυτü, δηλαδÞ, την πßστη στις δυνατüτητες του ανθρþπου, αναπτýχθηκαν η φιλοσοφßα, η επιστÞμη, ο διÜλογος, η Üσκηση του σþματος και του πνεýματος, τα παßγνια, οι αγþνες, το θÝατρο και η τÝχνη.
Αυτονüητο δεν εßναι;
Αν εμεßς Ýχουμε την τýχη μας στα χÝρια μας, τüτε üσο καλýτεροι γινüμαστε τüσο οι δυνατüτητÝς μας να θεσπßσουμε, να αλλÜξουμε, να καλυτερεýσουμε την κοινωνßα μας μεγαλþνουν.
ΑυτÞ η πßστη εßναι που κυριαρχεß στα ινστιτοýτα üπου εσεßς σπουδÜσατε.
ΑλλÜ αυτÞ εßναι η δικÞ μας ελληνικÞ παρÜδοση που ενÝπνευσε την ΑναγÝννηση και τελικÜ, μια ολüκληρη πνευματικÞ κοινüτητα ακüμα και σÞμερα. Θα μου πεßτε, και τι Ýγινε; Τι σχÝση Ýχουν üλα αυτÜ με την ΕλλÜδα του σÞμερα;
Αν σÞμερα ρωτÞσουμε Ýναν πολßτη -και üχι μüνο στην ΕλλÜδα- για την «πολιτικÞ», η απÜντησÞ του δεν θα Ýχει καμßα σχÝση με την αρχαιοελληνικÞ Ýννοια üπως σας την περιÝγραψα. Η συνηθισμÝνη αντßδραση, εßναι το λιγüτερο η βαθιÜ απογοÞτευση με την πολιτικÞ. Και επßσης, στη σημερινÞ ΕλλÜδα κυριαρχεß η μοιραλατρεßα. Και μÜλιστα με τρεις εκδοχÝς.
Η πρþτη εκδοχÞ εßναι αυτÞ που λÝει: «ωχ ρε αδελφÝ, εμεßς οι ¸λληνες ποτÝ δεν θα αλλÜξουμε, αυτÞ η χþρα Ýτσι πÜντα θα’ναι».
Απολýτως συμπληρωματικÞ αυτÞς της μοιρολατρικÞς Üποψης, εßναι αυτÞ που ευκολüπιστα ελπßζει σε σωτÞρες: πολιτικοýς, χþρες, δüγματα, θρησκεßες.
Η τρßτη εκδοχÞ εßναι αυτÞ που λÝει: «για üλα φταßει ο Üλλος, ο ξÝνος, ο διπλανüς, ο πολιτικüς, μια Üλλη χþρα, η τρüúκα». ¶ρα, η λýση εßναι απλÞ: «αν φýγει ο «κακüς Üλλος» και μεßνουμε εμεßς οι σωστοß, γνÞσιοι, καθαροß Ýλληνες, üλα θα’ναι καλÜ».
Και οι τρεις εκδοχÝς εντεßνουν την εξÜρτηση της ΕλλÜδας, γιατß ακινητοποιοýν τις δημιουργικÝς δυνÜμεις στην κοινωνßα μας, γιατß περιμÝνουν να σωθοýμε απü δÜνειες δυνÜμεις, και διαιροýν – πολþνουν τους πολßτες σε μια εποχÞ που χρειÜζεται μια συλλογικÞ απÜντηση.
Και οι τρεις αυτÝς αντιλÞψεις αποτÝλεσαν και αποτελοýν εμπüδιο για το ξεπÝρασμα της κρßσης αλλÜ και για την μετα-μνημονιακÞ ΕλλÜδα.
Πατριωτισμüς και παρÜδοση
ΥπÜρχει μια διαφορετικÞ εκδοχÞ. ¸νας νÝος πατριωτισμüς. ¸νας πατριωτισμüς που δεν φοβÜται να μιλÞσει για τις δικÝς μας αδυναμßες, που σπÜει την μοιρολατρεßα και πιστεýει στις δυνατüτητÝς μας. ¸νας πατριωτισμüς που ψýχραιμα αξιολογεß και τα συν αλλÜ και τα πλην Üλλων εθνþν.
Δεν ψÜχνει για Ýξωθεν σωτÞρες οýτε για αποδιοπομπαßους τρÜγους αλλÜ αξιοποιεß ü,τι καλýτερο Ýχουμε εμεßς και τις üποιες καλÝς πρακτικÝς Ýχουν οι εταßροι μας Þ Üλλοι λαοß.
Πατριωτισμüς που δεν καπηλεýεται τα σýμβολÜ μας, αλλÜ υπηρετεß τις αξßες μας.
Πατριωτισμüς που δεν χρησιμοποιεß προς ßδιον üφελος κÜθε τι το ελληνικü, αλλÜ προσφÝρει και δημιουργεß, εργÜζεται για μια διαφορετικÞ ΕλλÜδα.
Αυτü πιστεýω χρειαζüμαστε για την ΕλλÜδα. Και σε αυτÞ την κατεýθυνση καλþ και εσÜς να συνεισφÝρετε.
Η αλλαγÞ, η πρüοδος δεν εßναι ποτÝ υπüθεση ενüς. Εßναι καθÞκον üλων.
Σας ευχαριστþ.