του Ευτύχη Βαρδουλάκη από το lifo.gr

Παρασκευή 27 Δεκεμβρίου 2013

Δεν υπάρχει χώρα στην Ευρώπη που να ευδοκιμεί τόσο πολύ το εμπόριο μιζέριας και ο δημόσιος λόγος να διακατέχεται από τόσο αρνητισμό όσο εδώ. Εκπομπές με αποκλειστικό περιεχόμενο την έκφραση της λαϊκής οργής, «αποκαλυπτικά» σάιτ και «μαχητικοί» δημοσιογράφοι, πολιτικές συζητήσεις απίστευτης οξύτητας, κόμματα ή πολιτικά στελέχη που μιλάνε για «προδότες», «κοινωνικούς δολοφόνους», «ηθικούς αυτουργούς» σε θανάτους, διχαστικά πολιτικά συνθήματα, κ.α., συνιστούν ένα πλαίσιο δημόσιου διαλόγου που σε τίποτα δεν θυμίζει δημοκρατική ευρωπαϊκή χώρα.

Και δίπλα σε όλα αυτά, τα social media, τα οποία εκ της φύσεως τους αποτελούν το πιο «επιθετικό» και «γκρινιάρικο» μέσο που έχουμε γνωρίσει ως τώρα, να λειτουργούν πολλαπλασιαστικά ως προς την προβολή του πρωτογενούς (πολιτικού) προϊόντος. Ένα μέσο του οποίου η κατάχρηση – όπως έχουν δείξει πολλές έρευνες – δημιουργεί εμμονές που σταδιακά επικαθορίζουν το σύνολο της συμπεριφοράς.

Θα αντιτάξει κάποιος, ευλόγως, ότι η πραγματικότητα είναι αυτή που καθορίζει το ύφος του διαλόγου. Αν οι πολίτες περνάνε άσχημα, αρνητική θα είναι η ατζέντα. Εν μέρει σωστό. Εν μέρει όμως. Μεταξύ του χαζοχαρούμενου κολαούζου και του εμμονικού-εμπαθούς επικριτή, υπάρχουν αμέτρητες ενδιάμεσες πολιτικές στάσεις. Σε μια κοινωνία που πλήττεται πράγματι δεν μπορείς να περιμένεις από όσους πλήττονται να αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα με στωικότητα βουδιστή μοναχού. Όμως μπορείς να απαιτείς από τους πολιτικούς ταγούς, να ασχολούνται με την υπέρβαση της κρίσης και να μην λειτουργούν μόνο ως «μεγάφωνα» της αγανάκτησης. Εξάλλου πολλοί εξ’ αυτών δεν είναι καν πληττόμενοι, αλλά απλώς επενδύουν πολιτικά στην κρίση.

Το εμπόριο μιζέριας στην χώρα μας έχει βαθιές ρίζες και αποτυπώνεται σε πολλούς τομείς για λόγους που δεν είναι του παρόντος να αναλύσουμε. Όμως στην κατάσταση που είναι σήμερα η Ελλάδα, ο συνεχής αρνητισμός αποτελεί μέρος του προβλήματος. Αναπαράγει μια παθογενή εσωστρέφεια και κάνει ακόμα δυσκολότερη την υπέρβασή της. Αποδυναμώνει δημιουργικές δυνάμεις και θετικά εγχειρήματα. Κρατά το δημόσιο διάλογο προσκολλημένο σε σκιαμαχίες, πέραν των πραγματικών αναγκών της κοινωνίας.

Οι Ιρλανδοί μπήκαν στο μνημόνιο μετά από εμάς (με μικρότερα προβλήματα, είναι η αλήθεια) και κατάφεραν ήδη να βγουν από αυτό. Εμείς ακόμα συζητάμε αν καλώς ή κακώς μπήκαμε, αν θα κάνουμε εξεταστική για το πώς μπήκαμε, αν έπρεπε να το ψηφίσουμε με 151 ή 180, αν ο ΓΑΠ ανετράπη ή «αυτοκτόνησε», αν ο Σαμαράς καλώς ή κακώς πέρασε την αντιμνημονιακή του φάση, κ.α. Και έχουμε δεχθεί την απολίτικη, αδόκιμη και παραφύσει διαίρεση του πολιτικού μας τοπίου σε «μνημονιακό» και «αντιμνημονιακό» μέτωπο παρά τις αδυναμίες και τερατώδεις εσωτερικές αντιφάσεις του όρου. Η συζήτηση για την πολιτική διαδικασία έχει κατισχύσει εκείνης για την πολιτική ουσία που σχετίζεται με το πώς θα βγούμε από την κρίση.

Ας δούμε λίγο το παράδειγμα της Κύπρου.

Πριν από 10 μήνες – όπως θα θυμόμαστε – η Κύπρος δέχτηκε το μεγαλύτερο οικονομικό πλήγμα μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Το τραπεζικό της σύστημα κατέρρευσε και για τη διάσωσή του η τρόικα επέβαλε κούρεμα των καταθέσεων από ένα ύψος και πάνω, αυστηρά μέτρα λιτότητας και συνεχή επιτήρηση. Το σοκ για την Κύπρο, η οποία από το Καλοκαίρι του 2012 βρισκόταν ήδη σε μνημόνιο, ήταν τρομακτικό, καθότι η οικονομία της σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται στον χρηματοπιστωτικό τομέα.

Η αντίδραση ωστόσο της κυπριακής κοινωνίας ήταν εντυπωσιακή. Τις πρώτες μέρες ανοίγματος των τραπεζών, όταν όλοι φοβόντουσαν επεισόδια στις τράπεζες λόγω bank run, η αντίδραση των πολιτών ήταν υποδειγματικά ψύχραιμη. Ο πολιτικό κόσμος «μαλλιοτραβήχτηκε» για 1-2 μήνες και μετά κοίταξε μπροστά. Η αντιπολίτευση κάνει κριτική, δεν αποφεύγει τους (αναπόφευκτους) λαϊκίστικους πειρασμούς, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είδαμε ούτε ακρότητες, ούτε ακραίο διχαστικό λόγο, ούτε εξαλλοσύνες (εξάλλου έχει κι η κυπριακή αντιπολίτευση λερωμένη τη φωλιά της...). Τα συνδικάτα και η κοινή γνώμη αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα και δεν λειτουργούν ως πολιορκητικοί μηχανισμοί διεκδίκησης προσόδων που δεν υπάρχουν. Ούτε εξτρεμιστικές ομάδες αναπτύχθηκαν, ούτε νεοναζιστικά κόμματα ήρθαν στο προσκήνιο. Η βαθιά επιχειρηματική «κουλτούρα» και η οικονομική συγκρότηση που διαθέτουν οι Κύπριοι βοήθησε οι συζητήσεις να γίνονται επί της ουσίας, χωρίς υπερβολική οξύτητα, τσιτάτα και περιττές αερολογίες.

Τα αποτελέσματα μετά από 9 μήνες είναι αποκαλυπτικά. Η ύφεση που αρχικά προβλέπονταν στο 9% περιορίζεται στο 7%. Υπάρχει απόλυτη επίτευξη δημοσιονομικών στόχων και μάλιστα τα φορολογικά έσοδα είναι κατά τι περισσότερα από τα προβλεπόμενα. Και οι 3 δόσεις έχουν εκταμιευτεί με θετικές αξιολογήσεις από την τρόικα. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα κατάφερε να κρατηθεί ζωντανό (με προβλήματα, φυσικά, αλλά ζωντανό), ενώ τον μήνα Οκτώβριο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από την αρχή της κρίσης μικρή αύξηση των ξένων καταθέσεων. Ασφαλώς τα πράγματα είναι ακόμα πολύ δύσκολα. Η Κύπρος για πρώτη φορά στην ιστορία της έχει υψηλή ανεργία. Η έλλειψη ρευστότητας έχει πλήξει τις μικρές επιχειρήσεις. Ενώ κάποιοι ανησυχούν μήπως οι συνέπειες που απεφεύχθησαν φέτος απλώς μετατέθηκαν για του χρόνου. Η γενική αίσθηση πάντως είναι ότι, έως τώρα τουλάχιστον, αντιμετώπιση της κρίσης είναι κατά τι καλύτερη από ό,τι φοβόντουσαν.

Θα ρωτήσει κάποιος εύλογα: αυτά τα θετικά βήματα είναι αποτέλεσμα του πολιτικού και κοινωνικού κλίματος; Ασφαλώς. Δεν είναι μόνο αυτού, είναι ΚΑΙ αυτού. Μια κοινωνία σε κρίση ΔΕΝ έχει την πολυτέλεια να πολιτικολογεί διαρκώς αντί να δρα. Να αποσυντίθεται αντί να λειτουργεί συντεταγμένα. Να αλληλοεξοντώνεται σε πολιτικό και ηθικό επίπεδο αντί να διαθέτει ένα μίνιμουμ συναίσθησης κοινής πορείας. Σε μία χώρα σε κρίση, το εμπόριο μιζέριας αποτελεί περιττή πολυτέλεια.

Πριν από ένα χρόνο, ο Λούλα, ο αριστερός πρώην πρόεδρος της Βραζιλίας, ένας πραγματικός statesman, είχε δηλώσει: «Το μήνυμα που θα ήθελα να στείλω στον ελληνικό λαό είναι ότι αυτή τη στιγμή της κρίσης πρέπει να είναι ψύχραιμοι, να έχουν μεγάλη θέληση και να αναζητήσουν λύσεις. Να μη γίνονται πολλά σχόλια για την κρίση, αλλά να συζητούν ποιες είναι οι λύσεις».

Σε μία χώρα που το εμπόριο μιζέριας αποτελεί διαβατήριο ανέλιξης, αυτή η προτροπή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη.