Áò ôá äïýìå üëá áðü ôçí áñ÷Þ
Τρßτη, 17 ΜαÀου 2011
Ôïõ ÐÜó÷ïõ MáíäñáâÝëç
Δεν εßναι δÝκα τα πρÜγματα που πρÝπει να γßνουν για να σωθεß η χþρα. Οýτε καν εκατüν δÝκα. Εßναι χιλιÜδες κι üλα αλληλÝνδετα. Γι’ αυτü οι κουβÝντες δεν καταλÞγουν πουθενÜ. Η συζÞτηση μοιÜζει με φαýλο κýκλο. Ναι: η (μη) λειτουργßα της Δικαιοσýνης εßναι Ýνα απü τα μεγαλýτερα προβλÞματα του τüπου. Για να Ýχουμε üμως αδÝκαστους δικαστÝς πρÝπει να τους αμεßβουμε καλÜ. Για να πληρþνουμε πολλÜ λεφτÜ, πρÝπει η εφορßα να τα μαζεýει. Για να τα μαζεýει πρÝπει οι φοροφυγÜδες να ξÝρουν üτι η Δικαιοσýνη θα τους τιμωρÞσει και συνεπþς θα λειτουργεß. Η Δικαιοσýνη δεν λειτουργεß, λεφτÜ δεν μαζεýονται, Üρα αδιÝξοδο...
ΑδιÝξοδο; Μα δεν λÝμε üτι «η δημοκρατßα δεν Ýχει αδιÝξοδα»; Πþς γßνεται και η δικÞ μας δημοκρατßα σε κÜθε πρüβλημα βρßσκει τοßχο; Πþς γßνεται να μην Ýχουμε λýσει οýτε καν το πρüβλημα των σκουπιδιþν της ΑθÞνας; Πþς γßνεται να Ýχουμε μÜχες στους δρüμους για Ýνα πρüβλημα που αντιμετþπισαν üλες οι δυτικÝς πüλεις και το Ýλυσαν χωρßς μολüτοφ και ΜΑΤ;
ΜÞπως, τελικÜ, εßμαστε Ýνα ΙρÜκ (χωρßς –προς το παρüν, τουλÜχιστον– τις αυτοσχÝδιες βüμβες) üπου η δημοκρατßα δεν ανθεß üσο κι αν την υμνοýμε;
ΜÞπως μÜς πρÝπει τελικÜ Ýνας ανατολßτικου τýπου «αριστοκρατικüς δεσποτισμüς» για να μποροýμε να συμβιþνουμε; Το τελευταßο ακοýγεται σαν νεολογισμüς, αλλÜ εßναι μια Üποψη που συγκεκαλυμμÝνα καλλιεργεßται χρüνια, εßτε διÜ κÜποιας «κυβÝρνησης αρßστων, που θα μÜς βγÜλει απü το τÝλμα», εßτε διÜ της ευχÞς «να υπÜρξει Ýνας Ποýτιν και στην ΕλλÜδα».
Σýγχυση δικαιωμÜτων
Το βασικüτερο πρüβλημα της ΕλλÜδας εßναι üτι δεν Ýχει μÜθει να λýνει προβλÞματα. Δεν Ýχει κατανοÞσει τον δημοκρατικü κανüνα, το μüνο εργαλεßο που Ýχουν οι Üλλες χþρες της Δýσης για να προκüβουν. ΥπÜρχει σýγχυση μεταξý των ατομικþν δικαιωμÜτων και του δικαιþματος της πλειοψηφßας να αποφασßζει. ΥπÜρχει σýγχυση μεταξý της παρÜνομης βßας των πολιτþν και της νüμιμης βßας του κρÜτους· μεταξý του κοινωνικοý συμβολαßου και του κρÜτους πρüνοιας· μεταξý ενημÝρωσης και εξουσßας· μεταξý δικαιωμÜτων και υποχρεþσεων που απορρÝουν απü αυτÜ τα δικαιþματα.
ΥπÜρχει σýγχυση λÝξεων και συνεπþς εννοιþν. Στην ΕλλÜδα κυριαρχεß σε üλα τα επßπεδα του διαλüγου Ýνας χýδην μεταμοντερνισμüς του τýπου «ο αστυνüμος εßναι üργανο, το μπουζοýκι εßναι üργανο, Üρα ο αστυνüμος εßναι μπουζοýκι». Αυτüς διαχÝει τη σýγχυση και δεν αφÞνει τους πολßτες να ξεκαθαρßζουν προτεραιüτητες, λýσεις και το κüστος. Αυτü που επßσης δεν κατανοÞσαμε εßναι üτι δεν υπÜρχουν λýσεις χωρßς κüστος. ΚÜθε λýση Ýχει κÜποιο κüστος, απλþς πρÝπει να βροýμε εκεßνες τις λýσεις üπου το üφελος θα εßναι μεγαλýτερο απü το κüστος.
Παιδεßα και παßδεμα
Η αποσαφÞνιση üλων αυτþν χρειÜζεται παιδεßα· üχι μüνο σχολειÜ αλλÜ παßδεμα, διÜβασμα, ενημÝρωση, προβληματισμü. Ακüμη κι αυτÞ την Ýννοια της παιδεßας δεν την Ýχουμε αποσαφηνßσει. Δεν εßναι μüνο üτι τη θεωροýμε κÜτι σαν αναγκαßο κακü πριν απü την πρüσληψη στο Δημüσιο (εξ ου και ο μοναδικüς στην οικουμÝνη üρος «αδιüριστοι καθηγητÝς») αλλÜ δεν κατανοοýμε üτι η Παιδεßα προûποθÝτει τον παιδεμü. Δεν υπÜρχει αυτü που λÝμε «δημοκρατικÞ παιδεßα». Το διÜβασμα πριν γßνει ευχαρßστηση εßναι καταναγκασμüς. Η σχÝση διδασκüντων - διδασκομÝνων εßναι απü τη φýση της εξουσιαστικÞ. ΚÜποιος μιλÜει και κÜποιοι ακοýν. ¸νας βαθμολογεß και πολλοß βαθμολογοýνται. ΚÜποιος (μεγαλýτερος) αποφασßζει και κÜποιοι (μικρüτεροι) υφßστανται τις αποφÜσεις του.
Γι’ αυτü ας αφÞσουμε πßσω μας τις ανοησßες του ΜÜη (ναι, η ελευθερßα εßναι σημαντικÞ, αλλÜ για να πραγματωθεß απαιτεßται να υπÜρχει η «τυραννßα της πλειοψηφßας») κι ας γυρßσουμε στην αρχÞ. Να ξεσκονßσουμε τα κιτÜπια για το Κοινωνικü Συμβüλαιο, τις πραγματεßες περß διακυβÝρνησης, το «Περß ελευθερßας» του Τζον Στιοýαρτ Μιλ. Να κÜνουμε τη συζÞτηση που πιθανüτατα οι μεγαλοúδεατισμοß του παρελθüντος δεν μÜς επÝτρεψαν να κÜνουμε ως τþρα. Να καταλÜβουμε τι σημαßνει η Ýννοια πολßτης: γιατß σε μια δημοκρατßα εßναι το σημαντικüτερο αξßωμα, αλλÜ και γιατß Ýχει τις περισσüτερες υποχρεþσεις.
ΠρÝπει να κατανοÞσουμε üτι η δημοκρατßα εßναι ιερÞ διüτι εßναι ο μüνος μηχανισμüς που Ýχουμε για να διευθετοýμε αναßμακτα τις κοινωνικÝς και τις προσωπικÝς αντιθÝσεις. Οφεßλουμε να καταλÜβουμε üτι νüμος δεν εßναι το δßκιο κανενüς, αλλÜ η Ýκφραση της πλειοψηφßας. ¼τι τα ατομικÜ δικαιþματα εßναι ιερÜ και απαρÜγραπτα, αλλÜ δεν εßναι üλα τα δικαιþματα ατομικÜ· αλλÜ οýτε και οι επιθυμßες εßναι δικαιþματα. ΠρÝπει να κατανοÞσουμε üτι δεν επιβουλεýεται μüνο το κρÜτος τα δικαιþματÜ μας αλλÜ και οργανωμÝνες ομÜδες που αυτοπροσδιορßζονται ως εκφραστÝς λαοý, χωρßς κανεßς να τους το Ýχει ζητÞσει και χωρßς καμιÜ διαδικασßα νομιμοποßησης.
Συμβüλαιο ανταλλαγÞς
Οφεßλουμε επßσης να καταλÜβουμε üτι το κοινωνικü συμβüλαιο εßναι μια ανταλλαγÞ: δþσαμε το μονοπþλιο της βßας στο κρÜτος για να Ýχουμε το δικαßωμα στην ασφÜλεια. ¼τι το δικαßωμα στην ασφÜλεια δεν απειλεßται μüνο απü το κρÜτος και τις οικονομικÝς ελßτ. Απειλεßται και απü οργανωμÝνες ομÜδες που δικαιολογοýν τις βιαιοπραγßες τους με κÜποια μελλοντικÜ και πανýψηλα ιδανικÜ. ¼τι ο λüγος δεν εßναι βßα και η βßα δεν εßναι λüγος. ¼τι ο üρος «συμβολικÞ βßα» εßναι σχÞμα οξýμωρο. ¼τι δικτατορßα και δημοκρατßα δεν εßναι το ßδιο πρÜγμα και üτι το καθÞκον αντßστασης στην πρþτη δεν σημαßνει üτι πρÝπει να κÜνουμε μπÜχαλο την δεýτερη. ¼τι ο δημüσιος χþρος αξßζει προστασßας, üχι μüνο απü τα συμφÝροντα αλλÜ και απü τους πολßτες.
ΑυτÞν τη στιγμÞ ο καρκßνος στη χþρα εßναι καθολικüς. Δεν υπÜρχει τομÝας, οýτε θεσμüς που να μην Ýχει προσβληθεß. Πριν τελευτÞσει η κοινωνßα –η οποßα δεν εßναι μüνο οι Üνθρωποß αλλÜ και οι δεσμοß και οι κανüνες που ενþνουν και κανοναρχοýν τις πρÜξεις των ανθρþπων– πρÝπει να ανακαλýψουμε τον δημοκρατικü κανüνα. Αυτüς Ýχει δικαιþματα, αλλÜ και υποχρεþσεις. ¸χει ασφÜλεια αλλÜ και τιμωρßα για την παραβßαση αυτοý του κανüνα.
Αφοý τα σιγουρÝψουμε üλα αυτÜ, μποροýμε να προχωρÞσουμε στις επιμÝρους παθογÝνειες. Δεν υπÜρχει πρüβλημα που δεν μπορεß να λυθεß. Δεν υπÜρχει πρüβλημα που λýνεται για πÜντα. Δεν υπÜρχει πρüβλημα που λýνεται χωρßς συμβιβασμοýς. Δεν υπÜρχει λýση χωρßς κüστος. Δεν υπÜρχει «πÜρε» χωρßς «δþσε». Και δεν μποροýμε να τα Ýχουμε üλα.
Μüλις κατακτÞσουμε τον δημοκρατικü κανüνα, üχι δÝκα, αλλÜ δÝκα χιλιÜδες προβλÞματα μποροýμε να επιλýσουμε.
Οι περιπÝτειες του εκσυγχρονισμοý
H χþρα Ýζησε Ýνα μεγÜλο διÜστημα με Ýνα παραλÞρημα λαúκιστικÞς υστερßας. Πολλοß επεßσθησαν üτι μπορεß να υπÜρχει πλοýτος χωρßς εργασßα, μπÝρδεψαν την εθνικÞ ανεξαρτησßα με την ανÝξοδη ρητορεßα, κÜποιοι επιχειρηματολüγησαν üτι οι υποδομÝς για την ανÜπτυξη εßτε εßναι κüλπο των καπιταλιστþν για να αυξÞσουν τα κÝρδη τους Þ üτι Þταν για τους κουτüφραγκους· εμεßς, τÝλος πÜντων, δεν τις χρειαζüμασταν. Πολλοß ζοýσαν σε Ýνα παραμυθÝνιο κüσμο. Mε ελπßδες και δρÜκους. Oι αποτυχßες μας ποτÝ δεν εξηγÞθηκαν ως προúüν δικÞς μας αμÝλειας Þ αδιαφορßας, αλλÜ πÜντα Þταν αποτελÝσματα διεργασιþν σκοτεινþν δυνÜμεων με ακüμη πιο σκοτεινÜ κßνητρα. H μüνη εμφανÞς εξÞγηση για τα δεινÜ μας –πÜντα στα πλαßσια του παραμυθιοý– Þταν η ζÞλια. KÜποια αüρατα κÝντρα μας ζÞλευαν και μας υπονüμευαν.
Τα νεοελληνικÜ παραμýθια ανακυκλþθηκαν τüσο πολý που Ýγιναν σκληρÜ δüγματα. O ελληνικüς ανορθολογισμüς Ýγινε κυρßαρχη ιδεολογßα. Oι εχÝφρονες βαφτßστηκαν ενεργοýμενα τρßτων· φυσικÜ «εχθρþν της χþρας».
ΣιγÜ σιγÜ üμως το παραμýθι Ýχασε την εξηγητικÞ του ικανüτητα. Mε üρους εθνικÞς ανεξαρτησßας δεν μποροýσε να γßνει κατανοητü γιατß δεν Ýχουμε εθνικÞ οδü. Mε üρους ιμπεριαλισμοý του κεφαλαßου δεν μποροýσε να εξηγηθεß η χαμηλÞ παραγωγικüτητα στον δημüσιο τομÝα. Tο κατÜ Tüμας Kουν «παρÜδειγμα» που Ýχουμε φτιÜξει για την εξÞγηση της νεοελληνικÞς πραγματικüτητας Ýχει πλÝον εμφανÞ σημÜδια κρßσης. Εßμαστε στη φÜση αλλαγÞς «παραδεßγματος».
Tα σημÜδια αυτÞς της μετÜβασης Þταν εμφανÞ απü τα μÝσα της δεκαετßας του 1990. Oι ¸λληνες Üρχισαν να διαισθÜνονται τη σαπßλα στο Bασßλειο της Δανιμαρκßας. O κ. Σημßτης εξελÝγη το 1996 και το 2000 ως φορÝας ελπßδας για την ορθολογικοποßηση και επαναδυτικοποßηση της χþρας. ¼μως, απÝτυχε. Oι πολυδιÜστατες ισορροπßες που προσπÜθησε να κρατÞσει και με το κüμμα του και με τα ποικßλα συμφÝροντα (τα οποßα κρατοýν δÝσμια τη χþρα) υπονüμευσαν αυτü που προσπÜθησε να ενσαρκþσει ο κ. Σημßτης. Την ελπßδα εκσυγχρονισμοý της ΕλλÜδας.
Η αποτυχßα του εκσυγχρονισμοý φÜνηκε üτι χρειÜστηκαν μüλις πÝντε χρüνια για να ξηλωθεß το οικοδüμημα. Ακüμη και το κορυφαßο επßτευγμÜ του, η Ýνταξη της χþρας στην ΟΝΕ, εßναι σÞμερα υπü αßρεση. Αυτü οφεßλεται στο γεγονüς üτι ο εκσυγχρονισμüς δεν Ýγινε ποτÝ κυρßαρχο αßτημα της χþρας, οýτε καν του ΠΑΣΟΚ. Στηρßχθηκε μεν απü τα μεγÜλα ΜÝσα ΕνημÝρωσης, αλλÜ δεν δουλεýτηκε μÝσα στην κοινωνßα. Δεν Ýγινε κτÞμα της μεγÜλης μÜζας και γι’ αυτü δεν υπÞρξαν κοινωνικÝς αντιστÜσεις στο ξÞλωμα των ελλιπþν –αλλÜ εκσυγχρονιστικþν, οπωσδÞποτε– μÝτρων κατÜ τη διÜρκεια της διακυβÝρνησης απü τη ΝÝα Δημοκρατßα. Δεν υπÞρξε η πολιτικÞ παιδεßα σε βÜθος με αποτÝλεσμα να επαναληφθεß αυτü που Ýγραφε απü το 2002 ο κ. ΓιÜννης Βοýλγαρης: «Η ΕλλÜδα, πιεζüμενη απü την ανÜγκη να μη χÜσει το τρÝνο του εκσυγχρονισμοý, αποδεικνυüταν δεκτικÞ των εκσυγχρονιστικþν τÜσεων που Ýρχονταν απü τη Δýση. Αφομοßωνε üμως τις πιο “εýκολες” επιφανειακÝς και καταναλωτικÝς üψεις του εκσυγχρονισμοý, παρÜ τα “δυσκολüτερα” και απαιτητικüτερα παραγωγικÜ και κοινωνικÜ μοντÝλα...».
ΣÞμερα, η ΕλλÜδα βρßσκεται και πÜλι σε σταυροδρüμι. Ο κßνδυνος της χρεοκοπßας θα την αναγκÜζει να κÜνει εκσυγχρονιστικÜ Üλματα. Αν üμως αυτÜ γßνουν μüνο και μüνο για να μη φýγουμε απü το τρÝνο της Δýσης, αν δεν αλλÜξουμε, πραγματικÜ, παραγωγικü μοντÝλο και τρüπο θεþρησης της κοινωνßας, πÜλι με χρüνια με καιροýς, πÜλι εδþ θα εßμαστε...
ΔιαβÜστε
ΓιÜννης Βοýλγαρης, «Η πρüκληση της ηγεμονßας», εκδ. Πüλις