Το σχέδιο «Καλλικράτης» για την αυτοδιοίκηση

Ομιλία Γιάννη Ραγκούση για την νέα αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της αποκεντρωμένης Διοίκησης , «Πρόγραμμα Καλλικράτης», στο Υπουργικό Συμβούλιο

Κυριακή 10 Ιανουαρίου 2010

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

όπως ανέφερε ο πρωθυπουργός, η Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης εντάσσεται στο συνολικό σχεδιασμό των πρωτοβουλιών μας για ένα αξιόπιστο και λειτουργικό κράτος στην υπηρεσία του πολίτη.

Για ένα κράτος που θεμελιώνεται:

Στην αξιοκρατία, όπως κατοχυρώνει χωρίς καμιά εξαίρεση ο νόμος των προσλήψεων, και

Στην απόλυτη διαφάνεια, όπως υποχρεωτικά θεσπίζεται με τη νομοθετική πρωτοβουλία για την ανάρτηση όλων των διοικητικών πράξεων στο διαδίκτυο.

Ένα κράτος που ανακτά την εμπιστοσύνη των πολιτών και πείθει ότι μπορεί να διαχειριστεί έντιμα και αποτελεσματικά τα χρήματα του ελληνικού λαού και να διευκολύνει την παραγωγή και τη δίκαιη διανομή του πλούτου.

Η Νέα Αρχιτεκτονική είναι μια πρωτόγνωρη Δομική αλλαγή, η απαρχή των μεγάλων αλλαγών του 2010.

Αφορά τα 2 επίπεδα Αυτοδιοίκησης και το επίπεδο της Αποκεντρωμένης Κρατικής Διοίκησης επίπεδα τα οποία πρώτη φορά προσεγγίζονται συνολικά και ενιαία.

Νέα Αρχιτεκτονική σημαίνει σχέδιο και μελέτη,  σημαίνει στέρεη δόμηση, σημαίνει κανόνες λειτουργίας και επικοινωνίας σε τελική ανάλυση, συνεπάγεται τη δημιουργία ενός νέου θεσμικού πολιτισμού.

Η Νέα Αρχιτεκτονική είναι μια Δομική αλλαγή σύμφωνη με τις προγραμματικές μας δεσμεύσεις.

Μια Δομική αλλαγή στην οποία συνεισέφερε επιτροπή υψηλού επιστημονικού κύρους την οποία θέλω να ευχαριστήσω για την συμβολή της.

Στην επεξεργασία που πραγματοποιήσαμε ως Υπουργείο αξιοποιήσαμε τις επεξεργασιες του Ι.Τ.Α καθώς και τις αποφάσεις της ΕΝΑΕ και της ΚΕΔΚΕ τους οποίους επίσης θέλω να ευχαριστήσω.

Λυπάμαι για το γεγονός ότι δεν μπορώ να κάνω το ίδιο και για την προηγούμενη κυβέρνηση καθώς δεν είχε προχωρήσει σε καμία απολύτως επεξεργασία για αυτό το θέμα.

Κυρίες και κύριοι,

Αυτό που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα είναι μια δύσκολη δημοσιονομική κατάσταση από τη μία και ένα αναπτυξιακό πρόβλημα από την άλλη. Ταυτόχρονα είναι αντιμέτωπη με μια απαξίωση του κράτους πρόνοιας, του πολιτικού συστήματος, μια γενικότερη κρίση θεσμών.

Η απάντηση στην πολύπλευρη κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα μπορεί να δοθεί μόνο μέσα από δομικές αλλαγές για τη ριζική ανασύνταξη του κράτους.

Για αυτό η Νέα Αρχιτεκτονική δεν αποτελεί μια αλλαγή που σχεδιάστηκε με τη λογική συμβιβαστικών διευθετήσεων ή προσωρινών λύσεων.

Ο σχεδιασμός της Νέας Αρχιτεκτονικής έγινε με το βλέμμα προσηλωμένο στο τι έχει ανάγκη η χώρα και ο πολίτης.

Είναι μια δομική αλλαγή με μόνιμο χαρακτήρα.

Γιατί είναι μια διαρθρωτική αλλαγή μόνιμου χαρακτήρα που συμβάλει στη Δημοσιονομική σταθερότητα της χώρας αλλά ταυτόχρονα απελευθερώνει αναπτυξιακές δυνάμεις.

Κυρίες και κύριοι

Σήμερα θέτουμε το πολιτικό πλαίσιο της Νέας Αρχιτεκτονικής σε διαβούλευση με όλους τους πολίτες, με όλους τους φορείς, με όλες τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις.

Ξεκινούμε δηλαδή με το περιεχόμενο της Νέας Αρχιτεκτονικής, τα θεμελιώδη ζητήματα, την ουσία αυτής της Δομικής αλλαγής, τις κεντρικές της επιλογές.

Τα ζητήματα χωροθέτησης σε όλα τα επίπεδα θα ακολουθήσουν στη δεύτερη και τελευταία φάση της διαβούλευσης.

Ξεκαθαρίζουμε ότι είναι απόφασή μας τα κριτήρια, όπως αυτά θα οριστικοποιηθούν από τη διαβούλευση, να εφαρμοστούν ενιαία, χωρίς παρεκκλίσεις και εξαιρέσεις. Ομοειδείς Δήμοι θα αντιμετωπιστούν με ίδια πληθυσμιακά, κοινωνικά, οικονομικά, γεωγραφικά, λειτουργικά, χωροταξικά κριτήρια.

Η Νέα Αρχιτεκτονική θεμελιώνει μια νέα, εξορθολογισμένη δομή του κράτους:

- Γίνεται το θεσμικό όχημα για την αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου της χώρας, προσανατολίζοντας τις κρατικές δομές και λειτουργίες στις ανάγκες της πράσινης ανάπτυξης,

- Αποσκοπεί στην εξοικονόμηση πόρων των φορολογούμενων πολιτών μέσω του περιορισμού του αριθμού των ΟΤΑ και των νομικών τους προσώπων.

- Περιέχει σαφή και συνολική οριοθέτηση αρμοδιοτήτων και προβλέπει ολοκληρωμένη άσκηση δημοσίων πολιτικών σε κάθε επίπεδο. Για να είναι ξεκάθαρο σε κάθε πολίτη, για κάθε ανάγκη του, ποιος είναι αρμόδιος, τι πρέπει να κάνει, και να εξυπηρετείται σε ένα επίπεδο: είτε στο Δήμο, είτε στην Περιφέρεια είτε στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση.

- Οργανώνει την άσκηση της εξουσίας με όρους διεύρυνσης της συμμετοχής του πολίτη και εμβάθυνσης της δημοκρατίας, περιορισμού των εκλογικών δαπανών, αλλά και ανάδειξης του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών, των κοινωνικών οργανώσεων και του εθελοντισμού,

- Αξιοποιεί τα νέα εργαλεία και τις νέες μεθόδους της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης

- Ενσωματώνει τις αρχές της διαφάνειας, της ανοιχτής διακυβέρνησης, της αξιολόγησης και της λογοδοσίας στη διοικητική λειτουργία αλλά και της αξιοκρατίας στην πρόσληψη του προσωπικού

- Ενισχύει την υπόσταση των ζωντανών κυττάρων της τοπικής κοινωνίας: του χωριού στην περιφέρεια και της γειτονιάς στην πόλη. Οι υπηρεσίες πηγαίνουν κοντά στον πολίτη, και αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην ενίσχυση των Τοπικών Συμβουλίων.

Για την συνολική αυτή παρέμβαση ήταν απαραίτητο ένα νέο όνομα.

Κι αυτό επειδή δεν προχωρούμε μόνο σε συνενώσεις, αλλά σε ριζικές δομικές αλλαγές στη λειτουργία της αυτοδιοίκησης.

Επειδή δεν μένουμε μόνο στους δήμους, αλλά ταυτόχρονα θεμελιώνουμε την περιφερειακή αυτοδιοίκηση.

Αλλά και επειδή, πέραν της αυτοδιοίκησης προχωρούμε στην θεμελίωση της Γενικής Διοίκησης ως ενότητας της κρατικής αποκεντρωμένης διοίκησης.

Όλα αυτά, συναντώνται σε έναν στόχο: να οικοδομήσουμε για τη χώρα και τους πολίτες ένα καλύτερο κράτος.

Αυτός ο στόχος, ένα καλό κράτος από τη μία, η λογική της Νέας Αρχιτεκτονικής από την άλλη, μας οδήγησε στη σύνδεση του συνολικού αυτού σχεδίου με το όνομα μιας εμβληματικής μορφής της αρχιτεκτονικής, του «Καλλικράτη».

Που, όπως γνωρίζετε, δεν θεωρείται μόνο ένας εκ των δύο αρχιτεκτόνων του Παρθενώνα, αλλά και των Μακρών Τειχών, που ένωσαν Αθήνα και Πειραιά.

Η διοικητική δομή που θεμελιώνουμε με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» είναι απλή, ευδιάκριτη και στέρεη.

Θεμελιώνουμε τη δευτεροβάθμια περιφερειακή αυτοδιοίκηση.

Στη θέση των 76 Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου που σήμερα αποτελούν τις Νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις δημιουργούνται αιρετές περιφέρειες σε αριθμό ανάλογο των 13 κρατικών σημερινών περιφερειών

Προχωρούμε στην θεσμική, λειτουργική αλλά και ηθική επαναθεμελίωση των Δήμων.

Σύμφωνα με μία γενική προσέγγιση εφαρμογής των κριτηρίων που προτείνουμε από τους 1034 ΟΤΑ θεμελιώνονται λιγότεροι από 370 ισχυροί και αποτελεσματικοί Δήμοι.

Ταυτόχρονα από τα περίπου 6.000 Νομικά Πρόσωπα και Δημοτικές Επιχειρήσεις των Δήμων, προχωρούμε σε λιγότερα από 2000, καταργούνται δηλαδή περίπου 4000 Νομικά Πρόσωπα και Δημοτικές Επιχειρήσεις των Δήμων.

Τέλος προχωρούμε στη θεμελίωση έως 7 Γενικών Διοικήσεων που αντικαθιστούν τις 13 σημερινές κρατικές περιφέρειες ως τις αποκεντρωμένες κρατικές οντότητες την ύπαρξη των οποίων επιβάλει το Σύνταγμα.

Ξεκινούμε από το επίπεδο της δευτεροβάθμιας αυτοδιοίκησης

- Προχωρούμε στη θεμελίωση της αιρετής περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Εισάγεται έτσι ο θεσμός του αιρετού περιφερειάρχη, καθιερώνεται ο θεσμός του Αντιπεριφερειάρχη, θεματικού και τοπικού, η Περιφερειακή Εκτελεστική Επιτροπή.

Η περιφερειακή αυτοδιοίκηση:

Καθίσταται το θεσμικό όχημα της πράσινης ανάπτυξης και αναλαμβάνει τον ενιαίο στρατηγικό αναπτυξιακό σχεδιασμό της περιφέρειας, η οποία πρέπει να βασίζεται στη συμμετοχή του πολίτη, και τη διαχείριση των ΠΕΠ του ΕΣΠΑ.

Επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση όλων των περιφερειακών προβλημάτων, π.χ. τη διαχείριση ζητημάτων, όπως του περιφερειακού σχεδιασμού για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων.

Ειδικά στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη αντιμετωπίζονται με ειδικές ρυθμίσεις τα ζητήματα Μητροπολιτικού χαρακτήρα.

Στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης επαναθεμελιώνουμε ισχυρούς, αποτελεσματικούς Δήμους στην υπηρεσία του πολίτη

Η επείγουσα ανάγκη αυτής της δομικής αλλαγής, προκύπτει ανάγλυφα από ορισμένα αδιαμφισβήτητα, και πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα:

1. Μόνο 213 Δήμοι από 1034 απέκτησαν την πιστοποίηση ότι έχουν τη διαχειριστική επάρκεια για την υλοποίηση έργων του ΕΣΠΑ ,

2. Το 44%, δηλαδή 500 Δήμοι της χώρας, λειτουργούν το πολύ με ένα μηχανικό, 250 Δήμοι δεν έχουν ούτε ένα οικονομολόγο να εργάζεται σε αυτούς, ενώ 500 Δήμοι έχουν 1-2 οικονομολόγους. Δεν συζητούμε για την απουσία νομικών που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ορθή και νομότυπη λειτουργία τους.

Στην Αττική των 4 εκατομμυρίων  και τη Θεσσαλονίκη του 1 εκατομμυρίου επιβιώνουν ακόμα 20 κοινότητες καθώς και αρκετοί μικροί και αδύναμοι Δήμοι.

Υπάρχει ειδική πρόβλεψη για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Νησιωτικών και Ορεινών περιοχών. Οι νησιωτικοί Δήμοι της χώρας αποτελούν αυτή τη στιγμή το 25% των σημερινών. Η ιδιαιτερότητά τους προκύπτει όχι μόνο από τη γεωγραφική τους ασυνέχεια αλλά και από τη μεγάλη περιοδική αυξομείωση του πληθυσμού τους.

Γενική αρχή διασφαλίζουμε ότι δεν θα υπάρξει περιοχή, γειτονιά, χωριό η οποία δεν θα απολαμβάνει τους πόρους που απορρέουν από τις ανάγκες. Θεσμοθετούμε την υποχρεωτική κατανομή των πόρων βάση ξεκάθαρων γεωγραφικών, πληθυσμιακών, οικονομικών κριτηρίων.

Στο επίπεδο της αποκεντρωμένης κρατικής διοίκησης οι Γενικές Διοικήσεις διατηρούν όσες αρμοδιότητες προβλέπονται ρητά στο Σύνταγμα ότι δεν μπορούν να παραχωρηθούν στην Αυτοδιοίκηση αλλά και ευαίσθητες αρμοδιότητες όπως της Μετανάστευσης.

Κυρίες και κύριοι,

Ένα ακόμα ζήτημα κρίσιμης σημασίας:

Οι ΟΤΑ κατηγορούνται συχνά, άλλες φορές δικαιολογημένα άλλες φορές όχι, ως εστίες διαφθοράς.

Αλλάζει συνολικά ο τρόπος ελέγχου.

Στόχος να διασφαλίσει την απόλυτη διαφάνεια, τη βεβαιότητα στον πολίτη ότι η διαχείριση των πόρων του γίνεται έντιμα.

Ταυτόχρονα απαλλάσσεται η αυτοδιοίκηση από περιττούς ελέγχους που προκαλούν εν τέλει γραφειοκρατικά βάρη στη λειτουργία τους.

Θεσπίζεται η υποχρεωτική ανάρτηση στο διαδίκτυο όλων των διοικητικών αποφάσεων και πράξεων αυτοδιοικητικών οργάνων και οργάνων διοίκησης φορέων, οι οποίες δεν θα ισχύουν εάν δεν έχουν δημοσιευθεί.

Καθιερώνουμε Ειδική Αυτοτελή Υπηρεσία Εποπτείας των Ο.Τ.Α.

Καθιερώνουμε τον προληπτικό έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου σε όλους τους ΟΤΑ, τους Δήμους και τις Περιφέρειες. Κάθε δαπάνη θα ελέγχεται προληπτικά πριν από την εκτέλεσή της.

Τίθενται προϋποθέσεις, όρια και περιορισμοί στη δυνατότητα των Δήμων να συνάπτουν δάνεια καθώς και διαδικασίες ελέγχου στο δανεισμό.

Εφαρμόζεται  σε όλους τους Δήμους το διπλογραφικό σύστημα με στόχο την εφαρμογή αναλυτικής λογιστικής.

Κυρίες και κύριοι,

Με τη Νέα Αρχιτεκτονική, η μεταφορά και ανακατανομή αρμοδιοτήτων στην αυτοδιοίκηση, αυτονόητο είναι ότι συνοδεύεται από το αντίστοιχο ανθρώπινο δυναμικό και τους αναγκαίους πόρους.

Οι πόροι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έως τώρα βασίζονταν κυρίως στο φόρο εισοδήματος και τα Τέλη Κυκλοφορίας.

Πλέον προχωράμε στην σύνδεση των πόρων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με το ΦΠΑ.

Είναι μια κρίσιμη απόφαση που ενισχύει ουσιαστικά τα οικονομικά των ΟΤΑ. Ταυτόχρονα όμως καθιστά σύμμαχο την αυτοδιοίκηση, τις δυνάμεις που δραστηριοποιούνται γύρω από αυτή, και τις τοπικές κοινωνίες στη μεγάλη εθνική προσπάθεια της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής.

Επιπλέον:

- σε παράλληλη διαβούλευση με τη φορολογική μεταρρύθμιση, προχωρούμε, στο πλαίσιο των ρυθμίσεων του Συντάγματος, στον εξοπλισμό των δήμων και των περιφερειών με επαρκείς οικονομικούς πόρους,

- ταυτόχρονα, εξορθολογίζεται στη βάση διαφανών, αντικειμενικών και αδιάβλητων κριτηρίων, το σύνολο των χρηματοδοτήσεων της κεντρικής διοίκησης προς την αυτοδιοίκηση. Ήδη για πρώτη φορά το Υπουργείο, στα τέλη Δεκεμβρίου, προχώρησε στην κατανομή των σχετικών κονδυλίων με αντικειμενικά κριτήρια μετά από συνεννόηση με τα θεσμικά όργανα της Αυτοδιοίκησης δείχνοντας την βούληση της κυβέρνησης. Μπαίνει οριστικό τέλος στην πελατειακή κατανομή κονδυλίων με στόχο τη χειραγώγηση της αυτοδιοίκησης και τον εξαναγκασμό της σε σχέσεις υποτέλειας προς την κυβέρνηση.

Για τη μετάβαση στη Νέα Αρχιτεκτονική είναι απαραίτητο ένα επιχειρησιακό πρόγραμμα στήριξης, το οποίο διαρθρώνεται σε 3 πυλώνες:

- Το πρόγραμμα Διοικητική Μεταρρύθμιση, οι πόροι του ΕΣΠΑ που έχει στη διαχείρισή του το Υπουργείο ύψους 650 εκατομμυρίων περίπου, αναθεωρείται για να προσαρμοστεί στις ανάγκες της Νέας Αρχιτεκτονικής.

- Τη χρηματοδότηση του κόστους για την πρόσληψη ειδικού επιστημονικού προσωπικού (μηχανικοί, οικονομολόγοι, νομικοί κτλ) που είναι απαραίτητο για την προβλεπόμενη στελέχωση των υπηρεσιών των ΟΤΑ και το οποίο παραμένει στους Ο.Τ.Α. για τουλάχιστον 10 χρόνια.

- Την καθιέρωση ενός μεγάλου αναπτυξιακού προγράμματος τουλάχιστον ισοδύναμου του σημερινού προγράμματος για την αυτοδιοίκηση.

Κυρίες και κύριοι,

Η Νέα Αρχιτεκτονική έχει στο επίκεντρο τον πολίτη.

Γι αυτό μέτρο για την αξιολόγηση της επιτυχίας της είναι η αναβάθμιση της καθημερινότητάς του.

- Ο δημότης, η κάθε επιχείρηση, ο κάθε επαγγελματίας, σε κάθε επίπεδο αυτοδιοίκησης δικαιούται όχι μόνο να έχει πρόσβαση στη διοίκηση, αλλά και έναν αποτελεσματικό διαμεσολαβητή, όταν ταλαιπωρείται. Για αυτό θεσπίζουμε το Συνήγορο του Δημότη και της Επιχείρησης σε κάθε Δήμο και σε κάθε Περιφέρεια. Ο Συνήγορος είναι πρόσωπο υψηλού κύρους, εκλεγμένος από αυξημένη πλειοψηφία, με ορισμένη θητεία και υπό τον έλεγχο του Συνηγόρου του Πολίτη.

- Αξιοποιούμε τις δυνατότητές της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.

- Για την εξυπηρέτηση του πολίτη ενισχύεται και εκσυγχρονίζεται ο θεσμός των δημοτικών ΚΕΠ, με τη δημιουργία μικρών, αποτελεσματικών «Δημοτικών e - ΚΕΠ», σε κάθε γειτονιά ή χωριό ανάλογα με τις ανάγκες εξυπηρέτησης, με τα οποία παρέχονται οι βασικές υπηρεσίες της δημοτικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης όσο το δυνατόν εγγύτερα στο πολίτη.

- Με την εισαγωγή της έξυπνης «κάρτας του Δημότη», ξεκινά η υλοποίηση της «κάρτας του πολίτη». Με αυτή περνούν οι Δήμοι στην αυτόματη εξυπηρέτηση (π.χ. έκδοση πιστοποιητικών), αλλά και διευκολύνεται η συμμετοχή σε δημοκρατικές διαδικασίες (π.χ. τοπικά δημοψηφίσματα).

- Οι δήμοι εξοπλιζόμενοι με τις απαραίτητες υποδομές (μηχανήματα αυτόματης εξυπηρέτησης - «δημοτικά ΑΤΜ»), που θα εγκατασταθούν στα δημοτικά e - ΚΕΠ θα έχουν τη δυνατότητα αυτόματης εξυπηρέτησης 24 ώρες το 24ώρο, 365 μέρες το χρόνο.

- Ταυτόχρονα αξιοποιούνται νέοι θεσμοί στήριξης του πολίτη, όπως η «διοικητική βοήθεια στο σπίτι» με την οποία μπορεί να εξυπηρετούνται όσοι δημότες το έχουν ανάγκη. Για το σκοπό αυτό εισάγεται ο θεσμός του δημοτικού ανταποκριτή, δηλ. πολυδύναμου υπαλλήλου για την εξυπηρέτηση των κατοίκων με αξιοποίηση και των νέων τεχνολογιών.

- Αναβαθμίζεται ο ρόλος των Τοπικών Συμβουλίων σε πόρους και αρμοδιότητες, για να έχουν οι πολίτες άμεση αποφασιστική συμμετοχή σε ζητήματα που αφορούν την καθημερινότητα σε επίπεδο γειτονιάς και χωριού.

Κυρίες και κύριοι,

Οι πολίτες ζητούν λύσεις που πηγαίνουν κατευθείαν στον πυρήνα του προβλήματος της χώρας και δίνουν προοπτικές ανάπτυξης.

Λύσεις που πείθουν ότι έχουν πάντα στο επίκεντρο τον πολίτη.

Αυτή είναι η εντολή που η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου έλαβε στις 4 Οκτωβρίου, αυτή είναι η πυξίδα μας.

Έχουμε επίγνωση της ευρύτατης συναίνεσης αλλά και της αποφασιστικότητας που απαιτείται σε μια τέτοια δομική αλλαγή.

Δέσμευσή μας είναι να ενσωματώσουμε κάθε συμβολή που εμπλουτίζει, βελτιώνει και αναβαθμίζει τη Νέα Αρχιτεκτονική που προτείνουμε.

Το πρόγραμμα «Καλλικράτης» και το επιχειρησιακό πρόγραμμα στήριξής του θα ψηφιστεί το αργότερο το Μάιο και οι εκλογές της αυτοδιοίκησης της 14^ης Νοεμβρίου 2010 θα γίνουν για τους νέους ισχυρούς δήμους και την περιφερειακή αυτοδιοίκηση.

Η Νέα Αρχιτεκτονική όμως, δεν αφορά τις επόμενες εκλογές αλλά τις επόμενες γενιές. Όλοι οφείλουμε να αναλάβουμε τις ευθύνες μας ώστε, ενώνοντας τις προσπάθειές μας, να φέρουμε σε πέρας κατά το καλύτερο τρόπο αυτό τον εθνικό στόχο.