Ομιλία Γιώργου Α. Παπανδρέου στην παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Κοτζιά

Δευτέρα 06/04/2009

Κυρίες και κύριοι,

Είναι ιδιαίτερη χαρά που βρίσκομαι εδώ με τόσους φίλους και συναδέλφους και είναι ιδιαίτερη χαρά που βλέπω τον Λεωνίδα Κύρκο εδώ, πάντα προοδευτικό και νέο στις σκέψεις. Ίσως δεν είναι τυχαία η παρουσία του, μιας και ο διάλογος αυτός γίνεται με αφορμή το βιβλίου του Νίκου Κοτζιά, αλλά και με μία διάθεση, απ' ό,τι άκουσα από τον Αλέκο Αλαβάνο, μιας πιο ουσιαστικής προσέγγισης των προοδευτικών δυνάμεων της χώρας, κάτι το οποίο χαιρετίζουμε.

Πιστεύω στις μεγάλες αλλαγές που γίνονται παγκοσμίως, έξω και πέρα απ' τη στενότητα των συνόρων μας. Μπορούμε να σκεφτόμαστε, έχοντας πολύ ευρύτερους ορίζοντες και για την κοινωνία μας, και για την Ευρώπη και, βεβαίως, για όλο τον πλανήτη.

Και πιστεύω πως το γεγονός ότι, πρόσφατα, στη Χιλή, αλλά και στη Νέα Υόρκη, συναντήσαμε μέσα από τη Σοσιαλιστική Διεθνή και πολλές δυνάμεις που δεν είναι ενταγμένες άμεσα σε αυτήν, αλλά είναι ευρύτερες προοδευτικές δυνάμεις, όπως του κόμματος του Λούλα στη Βραζιλία, δείχνει ότι υπάρχουν σημαντικές διεργασίες σε παγκόσμιο επίπεδο για μια νέα παγκοσμιοποίηση.

Είναι χαρά μου που βρίσκομαι εδώ, με αφορμή αυτό το βιβλίο του Νίκου Κοτζιά, και βεβαίως με τον ίδιο το Νίκο Κοτζιά. Ως φίλοι, συνεργάτες τα τελευταία χρόνια, έχουμε και έχω ιδιαίτερα εμπλουτιστεί από τις σκέψεις του γύρω απ' αυτό το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης.

Το ερώτημα το οποίο τίθεται δεν είναι εάν θα υπάρξει παγκοσμιοποίηση, αλλά ποια παγκοσμιοποίηση. Και το μεγάλο στοίχημα είναι ακριβώς αν θα υπάρξει εξανθρωπισμός της παγκοσμιοποίησης, μια παγκοσμιοποίηση που δεν θα είναι των λίγων, δεν θα είναι της ολιγαρχίας, του πλούτου ή της εξουσίας, αλλά θα είναι των πολλών, με επίκεντρο τον άνθρωπο και το περιβάλλον του.

Σε αυτές τις μεγάλες εξελίξεις, όπως και ο Νίκος Κοτζιάς αναπτύσσει στο δικό του βιβλίο για τη Βρετανία - και περιμένω να δω και το επόμενο βιβλίο του για τη Γερμανία, βεβαίως και για την Ελλάδα, που απ' ό,τι ακούω προγραμματίζει, άλλωστε, είχα τη χαρά και το 2003 να παρουσιάσω το πρώτο βιβλίο του για την παγκοσμιοποίηση - η κάθε χώρα αξιολογεί την πορεία της, την ταυτότητά της, το νέο της ρόλο, αν θέλετε, αναζητά μέσα στις μεγάλες αλλαγές ποια είναι η θέση της, η ταυτότητά της.

Έτσι και η Ελλάδα απαιτεί σήμερα απαντήσεις για το ρόλο της, την ταυτότητά της, για το πού πηγαίνει, τι θέλει να εκπροσωπήσει και πώς το ελληνικό κράτος, η ελληνική Πολιτεία θα εκπροσωπήσει καλύτερα τον Έλληνα πολίτη, την Ελληνίδα, μέσα σε αυτό το παγκόσμιο γίγνεσθαι.

Γι' αυτό χρειάζεται να ξεφύγουμε από δογματισμούς - το είπαν και οι προλαλήσαντες. Πρώτα απ' όλα, θέλω να τονίσω ότι το φαινόμενο της αναζήτησης μιας νέας ταυτότητας προκαλεί πολλές φορές και τη δική μας αναδρομή στην ιστορία μας, σε μία νέα θεώρηση των γεγονότων του παρελθόντος, είτε μέσα από νέα στοιχεία, είτε μέσα από μια νέα ματιά η οποία αναπτύσσεται λόγω των εξελίξεων.

Και βεβαίως, αυτό γίνεται και στη χώρα μας, κάτι που καταγράφεται και με τη συζήτηση για τις ευθύνες της Δεξιάς στην υστέρηση της χώρας μας, στην καθυστέρηση του δημοκρατικού εκσυγχρονισμού του κράτους, αλλά και κάτι που φαίνεται επίσης από τη συζήτηση που προκλήθηκε γύρω από τον εμφύλιο, για το πώς θα ήταν διαφορετικό το αποτέλεσμα αν είχε κερδίσει η άλλη πλευρά, μια συζήτηση που ενόχλησε πολλούς, αλλά που δείχνει και κάτι ακόμα.

Δείχνει -και είχαμε και χθες μια ημερίδα για την παιδεία, για την ανάγκη βαθιάς αλλαγής και τομών στην παιδεία στη χώρα μας- την ουσιαστική έλλειψη εκπαίδευσης στο θέμα της ιστορίας της χώρας μας. Διότι ουσιαστικά υπάρχει απουσία γνώσης, υπάρχει ο φόβος μιας αντιπαράθεσης και αντιπαράστασης προσεγγίσεων γύρω απ' την ιστορία μας, το βόλεμα πολλές φορές πίσω από εύκολα συνθήματα, η άγνοια που επιτρέπει να επιβάλλονται εύκολες ρετσέτες, απλοϊκές αφηγήσεις και δόγματα.

Αντί η ιστορία να γίνεται δύναμη ανανέωσης, αυτογνωσίας, μαθαίνοντας απ' τις συγκρούσεις, διδάσκοντας ακόμα την ίδια τη σύγκρουση, γίνεται πολλές φορές στερεότυπη, βαρετή, βάρος στις συνειδήσεις μας. Αντί να απελευθερώνει το πνεύμα, φυλακίζει σε δόγματα και σε φόβο.

Και αυτό έχει σημασία, διότι το βιβλίο του Νίκου Κοτζιά, ακριβώς επειδή προέρχεται και από τη δική του προσωπική πορεία, είναι ένα βιβλίο που φεύγει από τα δόγματα. Και έχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα, διότι σήμερα είναι μια στιγμή αναζήτησης. Σήμερα, θα έλεγα, είναι το πραγματικό τέλος του ψυχρού πολέμου.

Δεν ήταν με το γκρέμισμα του Τείχους του Βερολίνου, ήταν με το γκρέμισμα του δεύτερου τείχους, αυτού που λέγεται «Wall Street», πριν από λίγους μήνες. Γιατί ουσιαστικά κατέρρευσαν δύο δόγματα. Δύο δόγματα που είχαν εγκλωβίσει την πολιτική. Δεν ήταν το τέλος της ιστορίας ή το τέλος της πολιτικής, όπως έλεγε ο Φουκογιάμα. Ήταν το τέλος δύο δογμάτων. Και βεβαίως, αυτό απελευθερώνει την πολιτική, απελευθερώνει τη σκέψη, για να αναζητήσουμε πραγματικές τομές και νέους δρόμους.

Θα ψάξουμε για νέα δόγματα; Αυτό είναι ένα μεγάλο ερωτηματικό, το οποίο θα αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα και η κάθε κοινωνία. Νομίζω ότι όταν εγκλωβίσαμε μεγάλους στοχαστές, όπως τον Μαρξ, σε δογματισμούς, ουσιαστικά τον αφυδατώσαμε και καταστρέψαμε ό,τι δημιουργικό είχε να δώσει στην ανθρωπότητα.

Το ίδιο βεβαίως έγινε και με την αντίληψη για την αγορά. Όταν η αγορά έγινε δόγμα, και όχι υπηρέτης των ανθρώπων, επήλθε η καταστροφή της παγκόσμιας οικονομίας, την οποία ζούμε και σήμερα. Η πρόκληση που έχουμε μπροστά μας είναι, θα ψάξουμε λόγω του φόβου μας νέα δόγματα, νέους θεούς, νέους ηγέτες απολυταρχικούς, νέους φονταμενταλισμούς, νέες εύκολες ρετσέτες;

Πιστεύω ότι αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα της ανθρωπότητας. Αυτό ακριβώς θα πρέπει να αποφύγουμε, διότι αν ψάξουμε για νέους εθνικισμούς, φονταμενταλισμούς ή δόγματα, θα μπούμε σε ένα νέο κύκλο αντιπαραθέσεων και βίας.

Πιστεύω ότι χρειάζεται να αναζητήσουμε κάτι διαφορετικό, όχι νέα δόγματα που δείχνουν τετελεσμένους δρόμους και μονόδρομους, αλλά να αναζητήσουμε, ως επίκεντρο της προσπάθειάς μας, της πολιτικής μας σκέψης και της δράσης μας, μια προοδευτική αντίληψη, που λέει ότι βάζουμε στο επίκεντρο της δικής μας ιδεολογίας κάποιες αξίες. Αξίες, οι οποίες πάντα θα είναι το πλαίσιο από το οποίο θα κριθούμε, θα αλλάζουμε, θα εξελισσόμαστε.

Και οι αξίες αυτές είναι απλές για έναν προοδευτικό. Είναι η αξία που βάζει στο επίκεντρο τον άνθρωπο, δηλαδή την ελευθερία του, την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά, την κοινωνική συνοχή και, βεβαίως, σήμερα, και το περιβάλλον και την «πράσινη ανάπτυξη».

Όμως, αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να εμβαθύνουμε τις δημοκρατίες μας, να δώσουμε πραγματικά ρόλο και λόγο στον άνθρωπο. Και όπως ο Νίκος Κοτζιάς πολύ σωστά αναπτύσσει στο βιβλίο του, βλέπουμε ότι η Δημοκρατία έχει εγκλωβιστεί. Μιλάει για διαδικασίες εσωτερίκευσης, μια αργόσυρτη διαπραγμάτευση με συμφέροντα, που τελικά εγκλωβίζουν και αιχμαλωτίζουν τους δημοκρατικούς μας θεσμούς.

Ακριβώς αυτό ήταν το θέμα και μιας μεγάλης συζήτησης που είχαμε πρόσφατα στην «Επιτροπή Στίγκλιτζ», την οποία έχουμε δημιουργήσει στη Σοσιαλιστική Διεθνή, όπου αναλύσαμε το φαινόμενο της πρόσφατης κατάρρευσης των οικονομιών, πρώτα απ' όλα της Αμερικής, αλλά αργότερα και άλλων χωρών, όχι ως ένα οικονομικό φαινόμενο, αλλά ως ένα πολιτικό φαινόμενο.

Είναι ένα πολιτικό φαινόμενο, διότι ουσιαστικά είχαμε την ανάπτυξη, την ενδυνάμωση μιας ισχυρής ολιγαρχίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Μια ολιγαρχία, που προώθησε την ανισότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, που αιχμαλώτισε τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, αλλά μαζί κατάφερε -λόγω της δύναμης που απέκτησε- να αιχμαλωτίσει και τους ίδιους τους δημοκρατικούς μας θεσμούς.

Μέσα από την ιδεολογία που έβαλε ως προμετωπίδα του νεοφιλελευθερισμού, ουσιαστικά, πίσω από αυτό, δεν ήταν ένα αόρατο χέρι, αλλά ένα πολύ ισχυρό χέρι ενός κατεστημένου, μιας νεοσυντηρητικής αντίληψης που υπάρχει από την Αμερική, μέχρι βεβαίως και στη χώρα μας και, συγκεκριμένα, στους εκπροσώπους αυτής της αντίληψης στην Ελλάδα, που είναι η σημερινή παράταξη που κυβερνά τη χώρα, αυτή της Νέας Δημοκρατίας.

Είναι μια λογική, που κατάφερε να ελέγξει τους δημοκρατικούς θεσμούς, προωθώντας την ανισότητα στην κατανομή του οικονομικού πλούτου, των εισοδημάτων, την οικονομική ανισότητα, αλλά και την άνιση κατανομή της εξουσίας.

Όπως είπα, όλα αυτά ισχύουν δυστυχώς στο ακέραιο και στην Ελλάδα. Υπάρχουν όμως άλλοι δρόμοι. Και οι άλλοι δρόμοι είναι, πιστεύω, βαθιά δημοκρατικοί δρόμοι, δρόμοι δημοκρατικής ανατροπής αυτών των δομών, όχι υποταγής σε μια ισχυρή ολιγαρχία του πλούτου ή του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αλλά νέα εργαλεία, που δίνουν οξυγόνο στους δημοκρατικούς μας θεσμούς.

Όπως λέει και ο Νίκος Κοτζιάς, που μιλά στο βιβλίο του για την αποκέντρωση που έκανε η Βρετανία, είναι κάτι το οποίο εμείς απαιτούμε πια. Ένα συγκεντρωτικό κράτος στην Ελλάδα, που αιχμαλωτίζεται από τα συμφέροντα, χρειάζεται να αλλάξει και να γίνει ένα αποκεντρωμένο συμμετοχικό κράτος, αξιοποιώντας νέα εργαλεία, όπως είναι η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, η συμμετοχή του πολίτη, η διαφάνεια και η λογοδοσία, αλλά και η αξιοποίηση της κοινωνίας των πολιτών, των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, των κοινωνικών Οργανώσεων. Ένας ριζοσπαστικός εκδημοκρατισμός, που θα αγγίξει ακόμα και τις ίδιες τις δομές της οικονομίας, από τις τράπεζες μέχρι και τις επιχειρήσεις.

Πρέπει να είμαστε τολμηροί σε αυτές τις αλλαγές.

Η ανθρωπότητα καλείται να αντιμετωπίσει ακριβώς αυτές τις νέες εξελίξεις, μέσα από ένα νέο και δημοκρατικό σχεδιασμό. Διεθνώς έχουμε παρατηρήσει, μέσω της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, από τις αναλύσεις που κάνουμε, ότι δεν μπορούμε πια να χτίσουμε πάνω στα παλιά υλικά. Δεν μπορούμε να περιμένουμε - σε αυτό το νέο κύκλο που, ελπίζουμε, να έρθει σύντομα, της ανάκαμψης της οικονομίας - να χτιστεί αυτή η ανάκαμψη και να φτάσουμε εκεί όπου ήμασταν πριν, στα ίδια δεδομένα, στις ίδιες αντιλήψεις, στις ίδιες πρακτικές, στις ίδιες λογικές ανάπτυξης, στο ίδιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, που προκαλούσε ανισότητα και αδικία.

Χρειάζεται να στηρίξουμε τις αλλαγές πάνω σε νέα δεδομένα, σε νέους θεσμούς, σε νέες πρακτικές, σε νέες αντιλήψεις.

Γι' αυτό και εμείς καλέσαμε το G-20 να αναμορφωθεί, διότι πρώτα απ' όλα δεν είναι αντιπροσωπευτικό σώμα. Μπορεί να είναι ένα σώμα το οποίο εκφράζει σήμερα ένα μεγάλο μέρος των οικονομιών του πλανήτη μας, δεν εκφράζει όμως πάρα πολλές από τις αναπτυσσόμενες χώρες και πάρα πολλές από τις μικρότερες χώρες. Δεν εκφράζει τα πραγματικά συμφέροντα του πλανήτη.

Ένα δεύτερο το οποίο είπαμε, είναι ότι δεν βλέπουμε να απεγκλωβίζονται οι χώρες αυτές - και το βλέπουμε αυτό και μέσα από τις αποφάσεις που λαμβάνουν πολλές από αυτές τις χώρες - από την παλιά αντίληψη των δυνάμεων του ισχυρού τραπεζικού κατεστημένου για ανάγκη τόνωσης της αγοράς, αλλά και ουσιαστικού, σοβαρού ελέγχου των δομών αυτών.

Γι' αυτό ακριβώς, εμείς καταθέσαμε τις δικές μας αρχές, λέγοντας:

1.  Ναι, χρειάζεται μια μεγαλύτερη τόνωση της οικονομίας, για να στηριχθούν άμεσα τα εισοδήματα, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

2.  Να προστατευτεί η κοινωνική συνοχή, μέσα από την προστασία της παιδείας, της υγείας, της πρόνοιας, του ασφαλιστικού συστήματος σε όλο τον πλανήτη μας.

3.  Να επενδύσουμε στο μέλλον, που είναι η επένδυση στην «Πράσινη Ανάπτυξη», η οποία είναι η μόνη βιώσιμη επένδυση.

4.  Να ελέγξουμε δημοκρατικά αυτούς τους θεσμούς του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ουσιαστικά, να μιλήσουμε για μια νέα παγκόσμια διακυβέρνηση, αλλά δημοκρατική διακυβέρνηση.

Αυτό βεβαίως σημαίνει ότι σε πολλές χώρες, σε πολλές περιοχές, θα πρέπει να δούμε έναν πιο άμεσο δημοκρατικό έλεγχο και του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ναι, να φτάσουμε ακόμη και σε εθνικοποιήσεις -αν χρειάζεται- τραπεζών, για να μπορέσουμε πια να ορίζουμε εμείς, οι λαοί, οι πολίτες των χωρών μας, την πορεία της οικονομίας κάθε χώρας.

Επίσης, το σημαντικό που συνάγεται από το βιβλίο του Νίκου Κοτζιά, είναι ότι δεν μπορούμε και δεν πρέπει να ψάξουμε για εξιλαστήρια θύματα, μέσα σε αυτή την παγκοσμιοποίηση. Θύματα σε έθνη, λαούς, φυλές ή θρησκείες.

Πραγματικοί εχθροί είναι αυτοί, ή οι δομές οι οποίες έχουν αναπτυχθεί, που έχουν συγκεντρώσει τεράστιες εξουσίες στα χέρια των λίγων. Θα ήταν τραγικό εάν θεωρούσαμε εχθρούς μας τους πολίτες, που ψάχνουν άσυλο, ή δουλειά στις χώρες μας, τους μετανάστες, τους πρόσφυγες, αυτούς τους ανθρώπους που, πολύ πιθανόν, λόγω της οικονομικής δυσπραγίας, θα γίνουν αντικείμενα ρατσισμού και περιθωριοποίησης.

Γι' αυτό είναι, επίσης, επιτακτική ανάγκη, ο εκδημοκρατισμός των χωρών μας να γίνει και αφορμή για να μπορέσουμε αυτούς τους ανθρώπους να τους ενσωματώσουμε, να τους εντάξουμε ισότιμα στις χώρες μας, στις κοινωνίες μας, για να έχουν κι αυτοί δικαίωμα, να είναι πολίτες της Ελλάδας, πολίτες της Ευρώπης, πολίτες κάθε κοινωνίας.

Και να μπούμε σε μια λογική, όπως αναφέρει και ο Νίκος Κοτζιάς - εκεί όπου παλαιότερα υπήρχε η λογική ότι «Γερμανός είναι όποιος έχει γερμανικό αίμα» - εμείς, να πάμε στην ελληνική λογική, αν θέλετε, στην αρχαιοελληνική λογική του Ισοκράτη, ότι «Έλληνας είναι ο μετέχων της ελληνικής παιδείας».

Μέσα σε αυτή τη δημοκρατική ανανέωση και τη δημοκρατική τομή, η Ευρώπη μπορεί και πρέπει να παίξει ρόλο. Δεν πιστεύω στον αρνητισμό για την Ευρώπη, ή στον παθητικό αρνητισμό. Πρέπει να κάνουμε ισχυρή κριτική, και θα συμφωνήσω σε πολλά, διότι έχω παλέψει και τους τελευταίους μήνες ακριβώς γι' αυτούς τους στόχους. Για μια άλλη ηγεσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Έχουμε καταθέσει την πρόταση να υπάρχει εκλογή του Προέδρου της Επιτροπής από τη βάση των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και νομίζω ότι αυτή είναι μια ισχυρή απάντηση στη λογική των μαγειρεμάτων που γίνονται, είτε για τον Μπαρόζο, είτε για οποιονδήποτε άλλον.

Έχουμε τονίσει κι έχω πει ότι, το Μάαστριχτ σήμερα, το τυπικό Μάαστριχτ, έτσι όπως λειτουργεί, είναι υπονομευτικό της ανάκαμψης. Βέβαια, το θέμα δεν είναι απλώς να πετάξουμε χρήματα- και το συζήτησα και με τον Γερμανό υπουργό Οικονομίας, και με τον Μανουέλ Μπαρόζο, και με πολλούς άλλους στην Ευρωπαϊκή Ένωση- και το οποίο κατανοούν. Χρειάζεται να ρίξουμε λεφτά στην οικονομία, χρειάζεται να επενδύσουμε στην ανάπτυξη, χρειάζεται να επενδύσουμε στο σήμερα και το αύριο.

Αλλά δεν μπορούμε αυτά τα λεφτά να τα ρίξουμε και να τα κάψουμε, διότι ουσιαστικά αυτό κάνει η κυβέρνηση - συμφωνώ με τον Αλέκο Αλαβάνο - όταν χαρίζει φόρους σε εισαγωγείς αυτοκινήτων. Δεν βρίσκεται εκεί το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας. Θα έπρεπε να επενδύσουμε στην παιδεία, θα έπρεπε να επενδύσουμε στο σύστημα της εναλλακτικής ενέργειας, στην «πράσινη ανάπτυξη». Θα έπρεπε να επενδύσουμε στην επανακατάρτιση των εργαζομένων. Θα έπρεπε να επενδύσουμε στην καινοτομία. Θα έπρεπε να επενδύσουμε στην Περιφέρεια. Εκεί ναι, δεν είναι λεφτά πεταμένα. Είναι λεφτά που επενδύονται για ένα καλύτερο αύριο.

Βέβαια, χρειάζονται και τα δύο. Χρειάζεται ο περιορισμός της σπατάλης, η σωστή αξιοποίηση των χρημάτων του Ελληνικού λαού, κάτι που δεν γίνεται από αυτή την κυβέρνηση και, δυστυχώς, βλέπουμε όχι μόνο τη σπατάλη, αλλά πίσω από την σπατάλη, βλέπουμε και την τεράστια διαφθορά. Αυτό τελικά σημαίνει ότι, αντί αυτά τα λεφτά να επενδύονται σοβαρά για τις ανάγκες του Ελληνικού λαού, για τις προτεραιότητες του Ελληνικού λαού, επενδύονται για να βολέψουν κάποια συμφέροντα, κάποιους που μπορούν κάτω από το τραπέζι να δίνουν κάτι στην  κυβερνώσα παράταξη.

Και από την άλλη, χρειάζεται να επενδύσουμε. Χρειάζεται να επενδύσουμε, για να μπορέσει να λειτουργήσει η οικονομία μας, για να μπορέσουμε να γίνουμε και πιο ανταγωνιστικοί και για να αντιμετωπίσουμε το μεγάλο δημόσιο χρέος που έχει η χώρα. Είναι λοιπόν μια χρυσή τομή που πρέπει να κάνει η χώρα μας, αλλά αυτό μπορεί να το κάνει παλεύοντας και μέσα στην Ευρώπη.

Διότι πολλές φορές ακούω, και από τον ίδιο τον πρωθυπουργό, ο οποίος λέει «μα πρέπει να λειτουργήσουμε μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Βεβαίως θα λειτουργήσουμε μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να είναι ένα όχημα, και γι' αυτό παλεύουμε, για μια Ευρωπαϊκή Ένωση που είναι όχημα Δημοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο, όχημα υποστήριξης και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο, όχημα κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής μεταξύ των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όχημα για την «πράσινη ανάπτυξη» της περιοχής μας και του πλανήτη μας.

Όμως, αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται μια κυβέρνηση ενεργητική, που παίρνει πρωτοβουλίες και διευρύνει τα όρια των δυνατοτήτων μας, των διαπραγματεύσεών μας, κάτι το οποίο εμείς, το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, μπορούμε - και το έχουμε αποδείξει - να κάνουμε.

Άρα λοιπόν, ναι, η Ευρώπη μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο. Δεν παίζει σήμερα η Ευρώπη καθοριστικό ρόλο. Γιατί δεν είναι τυχαίο ότι η Ευρώπη σήμερα  συντηρητικοκρατείται, καθώς οι 19 από τις 27 χώρες-μέλη της έχουν κυβερνήσεις συντηρητικών.

Όμως, χρειάζεται και η Ελλάδα να συμμετέχει ουσιαστικά. Κι εδώ νομίζω ότι ο Νίκος Κοτζιάς πολύ σωστά λέει, ότι δεν είναι το τέλος του εθνικού κράτους. Είναι όμως η αλλαγή του ρόλου του εθνικού κράτους. Ένα εθνικό κράτος, που δεν σκέφτεται και δεν λειτουργεί με φόβο και με εσωστρέφεια, με παθητικότητα και κλείνοντας τον εαυτό του σε τοίχους που τελικά δεν υπάρχουν. Αλλά που λειτουργεί με πρωτοβουλία και, ουσιαστικά, ως ένα νέο κύτταρο δημοκρατικής έκφρασης των πολιτών της κάθε χώρας, μέσα σε μια παγκόσμια κοινωνία και οικονομία.

Ναι, το σύγχρονο κράτος πρέπει να είναι ουσιαστικά ένα κράτος που ενδυναμώνει τον πολίτη, που στηρίζει τον πολίτη, που του δημιουργεί όλες τις προϋποθέσεις για να συμμετέχει ενεργά και αποτελεσματικά μέσα σ' αυτή τη νέα παγκόσμια οικονομία και κοινωνία.

Ένα εργαλείο ενίσχυσης της δημοκρατικής έκφρασης των πολιτών για την πιο ενεργή συμμετοχή τους, για την πιο ενεργή δράση τους, αλλά και για την παρουσία του κράτους, του έθνους, της χώρας, στην προσπάθεια εξανθρωπισμού της παγκοσμιοποίησης.

Και σε αυτό, καλούμαστε όλες οι πολιτικές δυνάμεις, οι ευρύτερες προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις, να παίξουμε καθοριστικό ρόλο, να δουλέψουμε μαζί προς αυτό το στόχο.

Γι' αυτό τον στόχο, νομίζω χρειάζεται και κάτι ακόμα. Χρειάζεται, όχι μόνο σχέδιο, αλλά και αυτό που ο Νίκος Κοτζιάς και οι προηγούμενοι ομιλητές ανέφεραν, μια άλλη πολιτική ατμόσφαιρα, που δεν είναι μια πολιτική κουλτούρα -αυτός είναι όρος περιορισμένος. Μια πολιτική ατμόσφαιρα, είναι ένας όρος που επισημαίνει τη διεισδυτικότητα στις διαθέσεις του κόσμου, στις προσδοκίες και τους φόβους που έχει ο κόσμος, οι πολίτες.

Δυστυχώς, στη χώρα μας, υπάρχει διάχυτη η αίσθηση της απαισιοδοξίας, του φόβου, της ανασφάλειας. Σε μια εποχή, όμως, όπου αναζητούνται συμβολισμοί αξιών, νέων αξιών που θα οδηγήσουν τον κόσμο σε μια πιο ανθρώπινη παγκοσμιοποίηση, η Ελλάδα, όσο μικρή και αν είναι - και δεν είναι και τόσο μικρή - μπορεί να παίξει ρόλο. Η Ελλάδα, που έχει τις παραδόσεις της, τους συμβολισμούς της, τους δημοκρατικούς της συμβολισμούς, μπορεί να είναι πράγματι μια Ελλάδα των αξιών.

Μια Ελλάδα των αξιών, που θα έχει πολύ μεγαλύτερη δύναμη, ακριβώς γι' αυτό που εκπροσωπεί στις συνειδήσεις του πλανήτη μας. Θα έχει πολύ μεγαλύτερη δύναμη να διαπραγματευθεί με κύρος για την ειρήνη στην περιοχή, για την προώθηση μιας διαφορετικής κοινωνίας στην Ευρώπη, για την αλλαγή των θεσμών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Είναι λοιπόν μια εποχή όπου πρέπει να αντιστρέψουμε αυτή την απαισιόδοξη ατμόσφαιρα και να την κάνουμε μια ατμόσφαιρα μαχητική, αισιόδοξη, για μια διαφορετική Ελλάδα, για μια Ελλάδα των αξιών, για μια δίκαιη κοινωνία.

Και γι' αυτή την αλλαγή, μας βοηθά ιδιαίτερα και το επιστημονικό έργο του φίλου μας, του Νίκου Κοτζιά, με τη δουλειά που κάνει και με τα βιβλία του, αλλά και ως Πρόεδρος του ΙΣΤΑΜΕ. Τον ευχαριστώ ιδιαίτερα γι' αυτή του την προσφορά.