Ομιλία Γιώργου Α. Παπανδρέου στην ειδική συνεδρίαση της Βουλής για τον εορτασμό της Παγκόσμιας ημέρας της Δημοκρατίας

Δευτέρα, 15 Σεπτεμβρίου 2008

Κύριε Πρόεδρε της Διακοινοβουλευτικής Ένωσης, κ. Καζίνι,

κυρίες και κύριοι συνάδελφοι.

Σε αυτόν εδώ τον τόπο, σε αυτήν εδώ τη χώρα που γέννησε το διάλογο, που φώτισε την υφήλιο με την αξία της Δημοκρατίας, η Δημοκρατία δεν υπήρξε ποτέ αυτονόητη. Η Δημοκρατία στην Ελλάδα κατακτήθηκε. Κατακτήθηκε με αγώνες. Κατακτήθηκε με θυσίες. Με συλλογική πίστη σε μια κοινωνία ανθρωπιάς, ελευθερίας. Κατακτήθηκε ενάντια σε διωγμούς, εκτελέσεις, βασανιστήρια, φυλακίσεις, εξορίες, λογοκρισίες, φακελώματα και νοθείες.

Η Δημοκρατία στον τόπο μας κατακτήθηκε, διότι κάποιοι άνθρωποι πίστεψαν ότι μπορούμε να διαχειριζόμαστε το μέλλον μας χωρίς προστάτες. Ότι μπορούμε να ζούμε σε μια Ελλάδα χωρίς εξαρτήσεις. Σε μια Ελλάδα χωρίς πάτρωνες, σε μια Ελλάδα που αντλεί τη δύναμή της, την αυτοπεποίθησή της και την ελπίδα της από εμάς, τους πολίτες της.

Σήμερα, η Δημοκρατία έχει εδραιωθεί στη συνείδηση των πολιτών και μοιάζει να μην κινδυνεύει. Πράγματι, η Δημοκρατία δεν κινδυνεύει από επίδοξους πραξικοπηματίες. Κινδυνεύει, όμως, από την απαξίωση των θεσμών και τη διολίσθησή της σε μια Δημοκρατία των τύπων, χωρίς ουσία, χωρίς συμμετοχή. Ενώ πίσω από τους τύπους κρύβεται η αυθαιρεσία και ο αυταρχισμός.

Σήμερα, ο κίνδυνος δεν είναι τα τανκς, αλλά η έκπτωση των αξιών και της εφαρμογής του νόμου. Σήμερα, ο κίνδυνος είναι να μετατραπεί η Δημοκρατία, σε μια Δημοκρατία κατ' επίφαση. Και μια σειρά νέων δεδομένων περιθωριοποιούν τον πολίτη, του στερούν τη δύναμη, το δικαίωμα, το λόγο, τη δυνατότητα να ελέγχει την εξουσία και να συμμετέχει στις αποφάσεις.

Η στέρηση αυτών των δικαιωμάτων, και αγανακτούν, και απογοητεύουν, και οδηγούν τον πολίτη στην εσωστρέφεια, πολλές φορές, στην περιθωριοποίηση. Αυτά τα νέα δεδομένα, που υπονομεύουν τους θεσμούς της Δημοκρατίας και προκαλούν τους πολίτες, είναι σήμερα παγκόσμια φαινόμενα. Είναι η συγκέντρωση τεράστιου πλούτου στα χέρια των λίγων και ισχυρών. Ο έλεγχος των μέσων ενημέρωσης από λίγους. Ο τεχνολογικός αναλφαβητισμός. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης στη διαχείριση τεράστιων θεμάτων, όπως της κλιματικής αλλαγής, της ενεργειακής κρίσης, της φτώχειας, της προσφυγιάς και μετανάστευσης, της διάδοσης των όπλων μαζικής καταστροφής, ιδιαίτερα των πυρηνικών όπλων, αλλά και η αδυναμία της ανθρωπότητας, της ηγεσίας της ανθρωπότητας, να αντιμετωπίσει και να λύσει περιφερειακές συγκρούσεις με δίκαιο τρόπο.

Για να αντιδράσουμε επιτυχώς σε όλες αυτές τις προκλήσεις, πρέπει να ξαναδούμε την έννοια της Δημοκρατίας, όπως γίνεται σήμερα αντιληπτή από τον πολίτη.

Δημοκρατία σημαίνει πολιτική και νομική ισότητα. Ότι όλοι είμαστε ίσοι απέναντι στο νόμο. Δημοκρατία σημαίνει κράτος δικαίου. Διάκριση των εξουσιών στην πράξη, όχι στη θεωρία. Το Κοινοβούλιο νομοθετεί, ελέγχει, η κυβέρνηση εκτελεί. Τα δικαστήρια αποδίδουν δικαιοσύνη. Και όλα μαζί, υπηρετούν το κοινό καλό, το δημόσιο συμφέρον, σύμφωνα με το Σύνταγμά μας.

Δημοκρατία σημαίνει ότι το κράτος εγγυάται τα θεμελιώδη δικαιώματά μας. Ότι το κράτος προστατεύει, το κράτος στηρίζει, δίνει ευκαιρίες, δυνατότητες. Δημοκρατία σημαίνει κοινωνική απελευθέρωση. Απελευθέρωση του πολίτη από το καθεστώς ανασφάλειας, από τη φυλακή μιας καθημερινότητας που τον καθηλώνει, τον ταπεινώνει, του αφαιρεί το δικαίωμα της επιλογής, το δικαίωμα και της αμφισβήτησης.

Δημοκρατία σημαίνει διάλογος, σημαίνει παρρησία. Σημαίνει να λες ελεύθερα την άποψή σου, να ψηφίζεις, να δεσμεύεις την εξουσία με την εμπιστοσύνη που της δίνεις. Δημοκρατία σημαίνει να συζητάμε ανοιχτά, θαρραλέα, να καταθέτουμε προτάσεις, να επικροτούμε τη διαφορετική άποψη, να αμφισβητούμε.

Δημοκρατία σημαίνει και ευκαιρίες για ανάπτυξη. Εκεί όπου υπάρχουν ισχυροί θεσμοί, εκεί όπου υπάρχει κράτος δικαίου, εκεί όπου υπάρχουν ευκαιρίες, ανοίγει ο δρόμος για δημιουργία και ανάπτυξη. Ανάπτυξη που μας δίνει εργαλεία, επιλογές. Επιλογές για το πού εργαζόμαστε, πού σπουδάζουμε, πώς ευημερούμε, για να ενημερωνόμαστε και να κρίνουμε ελεύθερα.

Δημοκρατία, φίλες και φίλοι, σημαίνει και ειρήνη. ’σκηση των δημοκρατικών μας δικαιωμάτων, να αντιλαμβανόμαστε τις ανάγκες των άλλων. Να κατανοούμε ότι τίποτα δεν είναι «όλα ή τίποτα», αλλά όλα είναι προϊόν μιας δημοκρατικής διαπραγμάτευσης και λογικής.

Για μας, λοιπόν, η Δημοκρατία είναι οδηγός μας σε μια κοινωνία με αξίες. Μια ανθρώπινη κοινωνία, που σέβεται, αγκαλιάζει και απαντά στις ανάγκες των ανθρώπων, των συμπολιτών μας. Που λειτουργεί με αρχές και κανόνες, που κάνουν τη ζωή μας καλύτερη. Μια ανθρώπινη κοινωνία, με κατανόηση, με στήριξη, με αξιοπρέπεια.

Εμείς πιστεύουμε ότι η Δημοκρατία γεννήθηκε για να υπηρετεί τον άνθρωπο και, όταν δεν υπηρετεί τον άνθρωπο, όταν δεν υπηρετεί τις ανάγκες του, αλλά αντίθετα υπηρετεί συγκεκριμένα συμφέροντα παύει να είναι Δημοκρατία. Μετατρέπεται σε ολιγαρχία, σε πλουτοκρατία, μετατρέπεται σε αυθαιρεσία, σε ασυδοσία, σε αυταρχικότητα. Σε οπισθοδρόμηση σε ατομικισμό.

Για μας, Δημοκρατία σημαίνει κράτος δικαίου, διαφάνεια, λογοδοσία, αξιοκρατία. Βλέπουμε έναν πολίτη ενεργό μέσα στην καθημερινότητά του, στη γειτονιά του, στη δουλειά του, στο σχολειό, παντού. Έναν πολίτη, που μπορεί να προγραμματίσει, να σχεδιάσει, να αξιολογήσει, να αποφασίσει για τις επιλογές του, να θέσει στόχους. Έναν πολίτη, που συμμετέχει ενεργά και επί ίσοις όροις με τους συμπολίτες του. Τον Έλληνα και την Ελληνίδα, πολίτες του κόσμου, επίσης, επί ίσοις όροις.

Εμείς βλέπουμε στη Δημοκρατία μια Πολιτεία με ανθρώπινο πρόσωπο, μια Πολιτεία με ανθρωπιά. Μια Πολιτεία που προστατεύει τα θεμελιώδη δικαιώματα του πολίτη στη γνώση, στην υγεία, στην εργασία, στη σύνταξη, στο καθαρό περιβάλλον, στον πολιτισμό. Που σέβεται τον πολίτη, μια Πολιτεία όπου ο πολίτης μπορεί να βρει το δίκιο του.

Σημαίνει μια Πολιτεία που στηρίζει τον πολίτη, την εξέλιξή του, την ανάπτυξή του. Που δίνει σε όλους δυνατότητες, στη γυναίκα, στους νέους, στο μετανάστη, στον ανειδίκευτο, στον μη προνομιούχο, για μια ζωή καλύτερη.

Εμείς βλέπουμε στη δημοκρατία έναν πολίτη απελευθερωμένο, γεμάτο αυτοπεποίθηση. Απελευθερωμένο από την ανασφάλεια που δημιουργεί η καθημερινότητα, ο φόβος ότι δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί σε υποχρεώσεις και ανάγκες της οικογένειάς του. Απελευθερωμένο και από το βάρος της ανομίας, της αυθαιρεσίας, της γραφειοκρατίας, που δεν τον υπηρετεί, αλλά τον εμποδίζει. Τον εμποδίζει να σκέφτεται και να σχεδιάζει το μέλλον του.

Για μας, Δημοκρατία είναι και το μέσο για την ανάπτυξη που επενδύει, μέσα από μια σύγχρονη ματιά, στους ανθρώπους της. Σημαίνει και συνεργασία, και ειρήνη ανάμεσα στους λαούς.

Μιλώντας για τη Δημοκρατία, ο Αριστοτέλης έλεγε ότι τη θεωρεί ως το καλύτερο των συστημάτων διακυβέρνησης. Το αιτιολογεί, λέγοντας ότι, η κυριαρχία των πολλών, όταν βρίσκονται μαζί και αποφασίζουν συλλογικά, υπερβαίνει κατά πολύ την ποιότητα των αποφάσεων των λίγων.

Σήμερα, καλούμαστε να εδραιώσουμε νέες συλλογικότητες, νέες δυνατότητες συμμετοχής. Να δώσουμε οξυγόνο στους θεσμούς μας. Δεν είμαστε σήμερα μια πόλη της αρχαίας Ελλάδας, αναζητούμε όμως να επαναφέρουμε τις αρχές και τις αξίες αυτές στη σύγχρονη παγκόσμια κοινωνία.

Είναι μια μάχη που πρέπει να κερδηθεί. Διαφορετικά, θα επικρατήσουν στον πλανήτη, στην παγκόσμια κοινωνία μας, ο αυταρχισμός, η αναζήτηση μεσσία, ο φονταμενταλισμός, η θεοκρατία και οι καταστροφικές συγκρούσεις.

Ως δημοκράτες και ως σοσιαλιστές, εμείς πιστεύουμε ακράδαντα πως πρέπει να δώσουμε λόγο και δύναμη στους πολίτες μας. Πρώτον, σε διεθνές επίπεδο, όπου υπάρχει ανάγκη εκδημοκρατισμού του παγκόσμιου συστήματος διακυβέρνησης.

Η Ελλάδα θα έπρεπε να πρωτοστατεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με επίκεντρο την Ευρώπη των πολιτών, αντιμετωπίζοντας το μεγάλο δημοκρατικό έλλειμμα αυτής της Ένωσης, αλλά παίζοντας και ουσιαστικό ρόλο, μέσω της Ευρώπης, προωθώντας την Ευρώπη, για την αναμόρφωση των θεσμών σε παγκόσμιο επίπεδο και, ιδιαίτερα της ενίσχυσης του ΟΗΕ, του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

Δεύτερον, είναι ανάγκη να διασφαλίσουμε την αυτονομία της πολιτικής, των κομμάτων, των θεσμών Δημοκρατίας, για τη γνήσια έκφραση του λαού και των πολιτών. Αυτονομία από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κεφαλαίου και των μέσων ενημέρωσης. Με καθαρές και διαφανείς σχέσεις, με διάκριση των εξουσιών, με διάκριση του ελέγχοντος και του ελεγχόμενου.

Τρίτον. Πρέπει να αποκεντρώσουμε αποφάσεις, ξαναφέρνοντας τον πολίτη στο προσκήνιο, με την αξιοποίηση των τεχνολογιών διαδικτύου, με την εμβάθυνση της συμμετοχής των πολιτών σε όλες τις αποφάσεις που τους αφορούν αλλά, προπάντων, με την πολιτική βούληση για μια ριζική αποκέντρωση ενός συγκεντρωτικού ελληνικού κράτους.

Τέταρτον. Η παιδεία, η σωστή ενημέρωση κάθε πολίτη είναι οξυγόνο για τη Δημοκρατία. Γι/ αυτό, πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στη στήριξη της Κοινωνίας των Πολιτών.

Πέμπτον. Δημοκρατία σημαίνει ισηγορία, ίση πρόσβαση στο δικαίωμα της συμμετοχής. Γι/ αυτό, είναι αναγκαία η ομαλή ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων στις κοινωνίες μας, στη δική μας κοινωνία. Αποτελεί θεμέλιο για μια σύγχρονη Δημοκρατία ανθρωπιάς και αλληλεγγύης.

Και βεβαίως, έκτον, είναι και γι/ αυτό το λόγο απαραίτητη η συστηματική μέριμνα για τον κάθε πολίτη, που βρίσκεται σε πιο αδύναμη θέση, συνταξιούχοι, γυναίκες, άνεργοι, άτομα με αναπηρία, ώστε να ακούγεται η φωνή τους, να διασφαλίζεται η ισότιμη συμμετοχή τους, η δημιουργική τους παρουσία καθημερινά.

Η καθιέρωση, αγαπητοί συνάδελφοι, της 15ης Σεπτεμβρίου από τον ΟΗΕ ως Παγκόσμιας Ημέρας εορτασμού της Δημοκρατίας δεν πρέπει να καταστεί άλλοθι για τους δημοκράτες, αλλά μέρα στοχασμού και κριτικής για την πορεία της.

Η Οικουμενική Διακήρυξη για τη Δημοκρατία, που υιοθετήθηκε το 1997 από τη Διακοινοβουλευτική Ένωση, είναι ένας οδικός χάρτης, οδικός χάρτης για τη Δημοκρατία στον 21ο αιώνα. Δεν έχουμε λόγο και δεν πρέπει να παρεκκλίνουμε, αλλά συνεχώς πρέπει να ελέγχουμε την πορεία της στις λεπτομέρειές της, στην ουσία της.

Πραγματική τιμή στη Δημοκρατία δεν είναι βέβαια να μαζευόμαστε εδώ κάθε χρόνο, για να συζητούμε γι/ αυτήν, ούτε ακόμα η απλή ψήφος στις εκλογικές διαδικασίες. Πραγματική τιμή στη Δημοκρατία είναι να ασκούμε, με πίστη και με σεβασμό, τους γραπτούς νόμους, τους γραπτούς κανόνες, αλλά ακόμα και τους άγραφους νόμους της Δημοκρατίας.

Οι γραπτοί κανόνες υπάρχουν στο Σύνταγμα των Ελλήνων και στα νομοθετήματα του Κοινοβουλίου. Οι άγραφοι νόμοι, από την άλλη, δεν γράφτηκαν ποτέ, διότι δεν καθορίζονται από λέξεις. Περιγράφονται από συμπεριφορές.

’γραφοι δημοκρατικοί νόμοι δεν είναι να διαιρούμε τον λαό σε ομάδες γνωστών ή φάρες κομματικών φίλων, αλλά να ενώνουμε τον λαό πάνω στα κοινά θεμέλια κοινών αρχών και δημοκρατικών θεσμών. Οι άγραφοι νόμοι είναι αυτοί που γεφυρώνουν το χάσμα μεταξύ του τι είναι νόμιμο και τι είναι ηθικό. Την ισχύ του δικαίου, και όχι το δίκαιο του ισχυρού.

Και κατά τον Περικλή, η ποινή για την παραβίασή τους είναι η ντροπή. Ο πολίτης που αποφασίζει να εκπροσωπήσει τον λαό αισθάνεται ντροπή, όταν παραβεί τους άγραφους νόμους της Δημοκρατίας.

Δεν είναι συμβολή στη Δημοκρατία, όταν η ατιμωρησία οργιάζει και η ντροπή είναι ανύπαρκτη. Όταν λείπει η τήρηση και ο σεβασμός των κανόνων αναθεώρησης κορυφαίων νόμων, όπως το Σύνταγμα της χώρας μας.

Μπορούμε να αποκαταστήσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών στην πολιτική διαδικασία. Να τους δώσουμε λόγο, δύναμη, συμμετοχή και αυτοπεποίθηση. Και θα το πετύχουμε, μέσα από την πίστη μας στις δημοκρατικές αξίες. Μέσα από την πίστη μας στη δίκαιη κοινωνία.

Μπορούμε να το πετύχουμε, το έχουμε ανάγκη εμείς, το έχει ανάγκη η Δημοκρατία μας, το έχει ανάγκη η Ελλάδα.

Ευχαριστώ πολύ.