Χρειάστηκαν 30 χρόνια και το άνοιγμα των αρχείων του Foreign Office για να επιβεβαιωθεί, ακόμη και από τους εχθρούς του, η ιστορική προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου.
Το μακρινό και πολιτικά ομιχλώδες 1978, οι βρετανοί διπλωμάτες τον χαρακτήριζαν "Έλληνα έως την άκρη των δαχτύλων του", πολιτικό με οξύτητα, διορατικότητα, ο οποίος μισούσε τους αμερικανούς. Η άποψη της βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα για τον ηγέτη του ΠΑΣΟΚ ήταν καθαρή σαν τον έναστρο ουρανό.
«Ήταν Έλληνας ως την άκρη των δαχτύλων του» έγραφε στην αναφορά του ο βρετανός τότε πρέσβης στην Αθήνα, Σερ Μπρούκς Ρίτσαρντς συμπληρώνοντας, πως ο Ανδρέας παρότι είχε ζήσει χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, μισούσε τους αμερικανούς.
Οι βρετανοί διπλωμάτες ήταν απόλυτοι στα πιστεύω τους για τον Ανδρέα, γράφοντας στις τότε αναφορές τους: «Το όραμά του είναι για μια Ελλάδα αδέσμευτη, ουδέτερη που θα μπορεί να ζει με τις δικές της δυνατότητες».
Τα εμπιστευτικά αρχεία του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών που αφορούν την περίοδο του 1978 αποδεσμεύτηκαν, όπως συνηθίζεται με τη συμπλήρωση 30 ετών.
Σε αυτά γίνονται αναφορές από βρετανούς διπλωμάτες για το ΠΑΣΟΚ και τη διφορούμενη -όπως χαρακτηρίζεται συγκεκριμένα - προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου. Γίνεται επίσης αναφορά και στις προσπάθειες του Κωνσταντίνου Καραμανλή να προωθήσει την ένταξη της Ελλάδος στην τότε ΕΟΚ.
Είναι όμως σαφές ότι οι βρετανοί διέβλεπαν τη ραγδαία πολιτική άνοδο του ΠΑΣΟΚ και τη λαϊκή του απήχηση.
Γι 'αυτό προσέδωσαν μεγαλύτερο βάρος στις αναφορές τους στην ανερχόμενη πολιτική ελληνική δύναμη και όχι στην τότε κυβέρνηση, που όπως σύντομα αποδείχτηκε, θα αποτελούσε παρελθόν για την ελληνική πολιτική σκηνή.
Ουσιαστικά οι Βρετανοί διπλωμάτες στην Αθήνα, με συχνές αναφορές τους προς το Foreign Office, ενημέρωναν για τις πολιτικές θέσεις του ΠΑΣΟΚ και για την προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου.
Η συνάντηση με τον Βρετανό πρέσβη
Την εποχή εκείνη ο Βρετανός τότε πρέσβης στην Αθήνα, Σερ Μπρούκς Ρίτσαρντς, επεδίωξε και έκλεισε μια συνάντηση με τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Καστρί, όπου συνομίλησαν για μια ώρα.
Ακολούθως, στην εμπιστευτική του αναφορά, γράφει τα ακόλουθα για τον Ανδρέα Παπανδρέου:
«Σε αυτή τη φάση, το κόμμα εξακολουθεί να είναι ο Ανδρέας Παπανδρέου, και ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι η πλέον ευφυής, λαμπρή αλλά και η πλέον διφορούμενη προσωπικότητα στην πολιτική σκηνή της σύγχρονης Ελλάδας. Παρά το γεγονός ότι έχει ζήσει τη μισή ζωή του μέχρι σήμερα στην Αμερική παραμένει Έλληνας μέχρι τα άκρα των δαχτύλων του. Δεν νομίζω ότι μπορεί να θεωρείται σοσιαλιστής. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι όπως ο Θεμιστοκλής, ο οποίος αφού έσωσε την πόλη - κράτος της Αθήνας από τους Πέρσες, αυτομόλησε στον εχθρό ή όπως ο Καραϊσκάκης ο οποίος στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου έλεγε "Όποτε θέλω είμαι άγγελος και όποτε θέλω είμαι διάβολος". Στις αντικοινοτικές θέσεις που έχει ο Ανδρέας Παπανδρέου υπάρχουν περιθώρια για να κάνει διορθώσεις, αλλά η εχθρότητα που έχει εναντίον της Αμερικής και του ΝΑΤΟ είναι θεμελιώδης. Το όραμά του είναι για μια Ελλάδα αδέσμευτη, ουδέτερη που θα μπορεί να ζει με τις δικές της δυνατότητες και με τα πετροδολάρια του Καντάφι».
Ιστορικός πολιτικός διαξιφισμός Καραμανλή- Παπανδρέου στη Βουλή
Ο Σερ Μπρούκς Ρίτσαρντς στη συνάντηση, είχε ρωτήσει τον Ανδρέα Παπανδρέου πώς βλέπει τη μελλοντική διάρθρωση του πολιτικού τοπίου στην Ελλάδα.
Προφητικός ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ απάντησε, ότι δεν βλέπει να έχουν μέλλον τα κόμματα της ΕΔΗΚ και του ΚΚΕ εσωτερικού, αλλά και τα περιφερειακά σοσιαλιστικά κόμματα. Όσο για το ΚΚΕ εξωτερικού προέβλεπε- όπως και συνέβη-ότι δεν θα μπορέσει ποτέ να ξεπεράσει το ποσοστό του 12%.
Εξ'άλλου από ένα άλλο εμπιστευτικό έγγραφο της βρετανικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον αποκαλύπτεται ότι στις αρχές του 1978, τους επισκέφθηκε ο ελληνικής καταγωγής πράκτορας της CIA, Τζορτζ Φιδάς και τους ενημέρωσε για τις πληροφορίες που είχε, αλλά και για τις εκτιμήσεις του σχετικά με τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα.
Ο Τζορτζ Φιδάς είπε στους Βρετανούς επισήμους ότι δύο παράγοντες ανέβασαν τα ποσοστά του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1977: Η απήχηση του Ανδρέα Παπανδρέου στους αγρότες, οι οποίοι ήταν φοβισμένοι με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, διότι είχαν δυσκολίες να πουλούν τα προϊόντα τους και η σχετικά μεγάλη αποχή η οποία ευνόησε τα αριστερά κόμματα.
Ο Καραμανλής
Εκτενείς αναφορές υπάρχουν και για τις προσπάθειες του Κωνσταντίνου Καραμανλή να προωθήσει την ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ. Στο πλαίσιο αυτών των προσπαθειών ο τότε πρωθυπουργός πραγματοποίησε επίσκεψη στο Λονδίνο. Όπως αναφέρεται σε εμπιστευτικό έγγραφο της Downing Street ο Έλληνας πρωθυπουργός ζήτησε από τη βρετανική κυβέρνηση να βοηθήσει στην επίσπευση της ελληνικής ένταξης και να την αποσυνδέσει από τις αιτήσεις της Πορτογαλίας και της Ισπανίας. Σύμφωνα με το εμπιστευτικό έγγραφο η βρετανική πλευρά συμφώνησε στα αιτήματα του Έλληνα πρωθυπουργού.
Το κυπριακό
Στις ελληνοβρετανικές συνομιλίες του Λονδίνου συζητήθηκε και το Κυπριακό. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, επεσήμανε ότι ούτε η ελληνική κυβέρνηση ούτε η κυβέρνηση της Κύπρου θα δεχθούν συμφωνία που θα δίνει στους Τουρκοκυπρίους εδαφικό ποσοστό πάνω από 25%. Για τις σχέσεις δε της Ελλάδας με το ΝΑΤΟ ο Κωνσταντίνος Καραμανλής διευκρίνισε στον Βρετανό πρωθυπουργό Τζέιμς Κάλαχαν ότι η Ελλάδα δεν θα επιστρέψει στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ εάν δεν διευθετηθεί πρώτα το θέμα της Κύπρου.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου στο μικροσκόπιο των Βρετανών
Ο Ανδρέας Παπανδρέου σε φωτογραφία του 1976
Λονδίνο
Αποκαλυπτικές πληροφορίες για το πώς έβλεπαν οι Βρετανοί τον Ανδρέα Παπανδρέου στα τέλη της δεκαετίας του '70 δίνουν τα εμπιστευτικά αρχεία του Φόρεϊν Όφις του έτους 1978 που αποδεσμεύτηκαν στις 30 Δεκεμβρίου, όπως συνηθίζεται με την συμπλήρωση τριάντα χρόνων.
Πολλοί φάκελοι αφορούν την Ελλάδα και κυρίως τις πολιτικές της εξελίξεις, οι οποίες δημιούργησαν νέες πραγματικότητες με το ΠΑΣΟΚ για πρώτη φορά στην θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Οι Βρετανοί διπλωμάτες στην Αθήνα με συχνές αναφορές τους προς το Φόρεϊν Όφις το ενημερώνουν για τις πολιτικές θέσεις του ΠΑΣΟΚ και για την προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο τότε Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα σερ Μπρούκς Ρίτσαρντς επιδιώκει και κλείνει συνάντηση με τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Κάστρι, όπου συνομιλούν για μια ώρα. Ακολούθως, σε εμπιστευτική του αναφορά γράφει για τον Ανδρέα Παπανδρέου:
«Σε αυτή τη φάση το κόμμα εξακολουθεί να είναι ο Ανδρέας Παπανδρέου, και ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι η πλέον ευφυής, λαμπρή αλλά και η πλέον διφορούμενη προσωπικότητα στην πολιτική σκηνή της σύγχρονης Ελλάδας. Παρά το γεγονός ότι έχει ζήσει την μισή ζωή του μέχρι σήμερα στην Αμερική παραμένει Έλληνας μέχρι τα άκρα των δαχτύλων του.
» Δεν νομίζω ότι μπορεί να θεωρείται σοσιαλιστής. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι όπως ο Θεμιστοκλής, ο οποίος αφού έσωσε την πόλη - κράτος της Αθήνας από τους Πέρσες, αυτομόλησε στον εχθρό ή όπως ο Καραϊσκάκης, ο οποίος στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου έλεγε: 'Όποτε θέλω είμαι άγγελος και όποτε θέλω είμαι διάβολος'. Στις αντικοινοτικές θέσεις που έχει ο Ανδρέας Παπανδρέου υπάρχουν περιθώρια για να κάνει διορθώσεις, αλλά η εχθρότητα που έχει εναντίον της Αμερικής και του ΝΑΤΟ είναι θεμελιώδης. Το όραμά του είναι για μια Ελλάδα αδέσμευτη, ουδέτερη που θα μπορεί να ζει με τις δικές της δυνατότητες και με τα πετροδολάρια του Καντάφι».
Ο Βρετανός πρέσβης επισημαίνει επίσης στην αναφορά του ότι στην ερώτησή του προς τον Ανδρέα Παπανδρέου πώς βλέπει την μελλοντική διάρθρωση του πολιτικού τοπίου στην Ελλάδα, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ απάντησε ότι δεν βλέπει να έχουν μέλλον τα κόμματα της ΕΔΗΚ και του ΚΚΕ εσωτερικού, τα περιφερειακά σοσιαλιστικά κόμματα. Για το ΚΚΕ εξωτερικού πρόβλεψε ότι δεν θα μπορέσει ποτέ να ξεπεράσει το ποσοστό του 12%.
Ένα εμπιστευτικό έγγραφο της βρετανικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον αποκαλύπτει ότι στις αρχές του 1978 τους επισκέφθηκε ο ελληνικής καταγωγής πράκτορας της CIA Τζορτζ Φιδάς και τους ενημέρωσε για τις πληροφορίες που είχε και για τις εκτιμήσεις του σχετικά με τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Ο Τζορτζ Φιδάς είπε στους Βρετανούς επισήμους ότι δύο παράγοντες ανέβασαν τα ποσοστά του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1977: Η απήχηση του Ανδρέα Παπανδρέου στους αγρότες, οι οποίοι ήταν φοβισμένοι με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα γιατί είχαν δυσκολίες να πωλούν τα προϊόντα τους και η σχετικά μεγάλη αποχή η οποία ευνόησε τα αριστερά κόμματα.
Τον Ιανουάριο του 1978 ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής πραγματοποίησε επίσκεψη στο Λονδίνο στο πλαίσιο ευρωπαϊκής περιοδείας του για να προωθήσει την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.
Όπως αναφέρεται σε εμπιστευτικό έγγραφο της Downing Street, ο Έλληνας πρωθυπουργός ζήτησε από την βρετανική κυβέρνηση να βοηθήσει στην επίσπευση της ελληνικής ένταξης και να την αποσυνδέσει από τις αιτήσεις της Πορτογαλίας και της Ισπανίας.
Σύμφωνα με το εμπιστευτικό έγγραφο η βρετανική πλευρά συμφώνησε στα αιτήματα του Έλληνα πρωθυπουργού.
Στις ελληνοβρετανικές συνομιλίες του Λονδίνου συζητήθηκε και το Κυπριακό. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής -αναφέρεται στο εμπιστευτικό έγγραφο της Downing Street- επισήμανε ότι ούτε η ελληνική κυβέρνηση ούτε η κυβέρνηση της Κύπρου θα δεχθούν συμφωνία που θα δίνει στους Τουρκοκύπριους εδαφικό ποσοστό πάνω από 25%. Για τις σχέσεις δε της Ελλάδας με το ΝΑΤΟ ο Κωνσταντίνος Καραμανλής διευκρίνισε στον Βρετανό πρωθυπουργό Τζέιμς Κάλαχαν ότι η Ελλάδα δεν θα επιστρέψει στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ εάν δεν διευθετηθεί πρώτα το θέμα της Κύπρου.
Για το Κυπριακό
Σύμφωνα με τα εμπιστευτικά έγγραφα της βρετανικής κυβέρνησης, ο τότε Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Σπύρος Κυπριανού, χωρίς να εγκαταλείψει επίσημα τη Συμφωνία Μακαρίου- Ντενκτάς για λύση διζωνικής-δικοινωτικής ομοσπονδίας, κατηύθυνε την κύρια προσπάθειά του για λύση του Κυπριακού προς τη διεθνοποίηση.
Σε συνομιλίες του στο Λονδίνο τον Ιούνιο του 1978, ο Πρόεδρος Κυπριανού είπε ότι ο Μακάριος του είχε εκμυστηρευθεί, τέσσερις ημέρες πριν από το θάνατό του, ότι έκανε δεύτερες σκέψεις για τη συμφωνία του 1977 που είχε υπογράψει με το Ντενκτάς.
Στα έγγραφα αναφέρεται ακόμη ότι σε συνάντηση με τον Τζέιμς Κάλαχαν ο Πρόεδρος Κυπριανού αναφέρθηκε στις προτάσεις που υπέβαλε κατά την ομιλία του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και αφορούσαν σε αποστρατικοποίηση της Κύπρου, αποστολή στη νήσο αντιπροσωπείας του Συμβουλίου Ασφαλείας υπό την ηγεσία της Γαλλίας και πραγματοποίηση Διεθνούς Διάσκεψης για το Κυπριακό όπως είχε προτείνει η Σοβιετική Ενωση.
Ο Κάλαχαν τάχθηκε εναντίον της διεθνοποίησης, αλλά τόνισε, ότι αυτό είναι θέμα που πρέπει να το κρίνει η Κύπρος και η χώρα του δεν θα παρέμβαλε περιττές δυσκολίες.
Από τα έγγραφα του Φόρεϊν Οφις του 1978 αποκαλύπτεται, επίσης, ότι το 1974, ως αποτέλεσμα αναθεώρησης του αμυντικού προϋπολογισμού της Βρετανίας, ελήφθη κατ' αρχήν απόφαση για αποχώρηση από τις βάσεις στην Κύπρο. Σε άλλο έγγραφο αναφέρεται όμως ότι θέμα εγκατάλειψης των Βάσεων ή μέρους τους δεν είχε συζητηθεί με την κυπριακή κυβέρνηση και όποτε υπήρξε επίσημη συζήτηση, η θέση ήταν ότι η Βρετανία δεν προτίθεται να εγκαταλείψει τις βάσεις.