Βασίλης Φουρτούνης

Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου 2014

Τον Απρίλιο του 2014, σε μια ομαδική προσπάθεια/κείμενο (http://www.esos.gr/arthra/axiologisi-ekpaideytikon-daskalon-kauhghton-pr...) εκφράσαμε την αγωνία μας για όσα διακυβεύονται στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, από την εισαγωγή και εφαρμογή του ΠΔ152/13, που αφορά την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Κι ενώ όλα τα σημεία και οι προτάσεις εκείνης της κριτικής προσέγγισης παραμένουν σε απόλυτη ισχύ, η εμπειρία της εφαρμογής του ΠΔ152 στην αξιολόγηση των στελεχών έως αυτήν την στιγμή επιβεβαίωσε ήδη κάποιες από τις ανησυχίες μας και πρόσθεσε επιχειρήματα για άμεση επανεξέτασή του ή και αντικατάστασή του με ένα νέο σύστημα που δεν θα συσχετίζει την αξιολόγηση με την προαγωγή, αλλά θα εστιάζει στον διαμορφωτικό του ρόλο και στην βελτιωτική προοπτική και θα συνδέει την αξιολόγηση με ένα ρεαλιστικό και ουσιαστικό σύστημα επιμόρφωσης. Ένα σύστημα αξιολόγησης, το οποίο δεν θα αποπροσανατολίζει το ανθρώπινο δυναμικό με χρονοβόρες διαδικασίες, θα επικεντρώνεται στην τρέχουσα επαγγελματική δυνατότητα του κάθε εκπαιδευτικού και θα συμπορεύεται με την ΑΕΕ και ένα ευρύτερο σύστημα αξιολόγησης του εκπαιδευτικού συστήματος.
Με την πρώτη εφαρμογή του ΠΔ αναδύθηκαν πολλαπλά προβλήματα, τα οποία εντόπισαν και προέβαλαν πολλοί αρθρογράφοι και εκπρόσωποι της ΠΕΣΣ. Οι κοινές τους διαπιστώσεις συνέκλιναν στα εξής: 
1.    Ήταν αιφνιδιαστικός ο τρόπος και ο χρόνος (καλοκαιρινή περίοδος) που ανακοινώθηκε, καθώς και ασφυκτικά τα χρονικά περιθώρια για αξιολογητές και αξιολογούμενους, κυρίως για τους πρώτους. Η σπουδή για την εφαρμογή της αξιολόγησης μάλλον πρέπει να αναζητηθεί στην προχειρότητα, που επιδεικνύει το ΥΠΑΙΘ στον χειρισμό των θεμάτων του, αλλά και στις χρονικές δεσμεύσεις της κυβέρνησης απέναντι στην τρόικα 
2.    Η διαδικασία της επιμόρφωσης των στελεχών εκπαίδευσης, τα οποία θα υλοποιούσαν την αξιολόγηση, ήταν επιφανειακή και δυσανάλογα εσπευσμένη σε σχέση με το ειδικό βάρος του ρόλου, που θα διαδραμάτιζαν, ενώ και οι συνδικαλιστικές κινητοποιήσεις άσκησαν πρόσθετη και ασφυκτική πίεση 
3.    Δεν υπήρξε διάλογος σε καμία φάση της διαδικασίας, ούτε στη προκαταρκτική ούτε στην μετα-αξιολογική μεταξύ των δύο πλευρών (αξιολογητές-αξιολογούμενοι), με συνέπεια να μην είναι σε θέση το σύστημα να προχωρήσει σε βελτιώσεις και παρεμβάσεις, αλλά και να αναζητήσει καλύτερες πρακτικές. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν τηρήθηκαν ούτε τα προσχήματα των τυπικών διαδικασιών, όπως προβλέπονται από το ΠΔ152. Σ΄ αυτό το σημείο επιβεβαιώνεται απόλυτα η κριτική μας για τον κακό σχεδιασμό του ΠΔ152, το οποίο επιφορτίζει κάποια στελέχη με την υποχρέωση να αξιολογήσουν δυσανάλογα μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών ή στελεχών με αποτέλεσμα να καθίστανται ανεφάρμοστες ακόμα και οι θετικές του πρόνοιες 
4.    Οι αξιολογικές εκθέσεις δεν τεκμηριώνονται επαρκώς ή εξαντλούνται σε μια ανούσια και στερεότυπη αναφορά -«το αποτέλεσμα βασίστηκε στο portfolio, στα επίσημα έγγραφα και στην εμπειρία από τη συνεργασία»- χωρίς να αιτιολογείται η αριθμητική αξιολόγηση και να προτείνονται οι τομείς, που θα επιδέχονταν βελτίωση από τον αξιολογηθέντα. Έτσι καταργείται νομοτελειακά η πεμπτουσία του αξιολογικού συστήματος και νομιμοποιείται μία στρεβλή λογική, η οποία, σε περίπτωση που αγγίξει και την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών της τάξης, τότε το σύστημα αξιολόγησης δεν έχει κανέναν λόγο να υπάρχει γιατί αποστερεί την  εκπαίδευση από  δυνάμεις που δεν περισσεύουν 
5.    Η βαθμολογία στις Περιφερειακές Διευθύνσεις Εκπ/σης εμφάνισε μεγάλες διακυμάνσεις (σε κάποιες ήταν χαρακτηριστικά υψηλή ή σχετικά χαμηλή) ώστε να παρουσιαστεί, ήδη από την πρώτη εφαρμογή, η προοπτική των προβλημάτων που θα δημιουργήσει η σύνδεση της αξιολόγησης με την προαγωγή και την επιλογή στελεχών. Εφόσον δεν σταθμιστούν ή ακόμη και «αποπληθωριστούν» οι βαθμολογίες με βάση τη σχέση  των μέσων όρων των βαθμολογιών των Περιφερειακών Διευθύνσεων με τον Γενικό μέσο όρο, οι εκπαιδευτικοί θα προσέλθουν στις διαδικασίες κρίσεων και προαγωγών με άνισους όρους και προϋποθέσεις. Εάν μάλιστα αυξηθεί η βαρύτητα της αξιολόγησης (όπως φημολογείται) από το 16% (κατά προσέγγιση), που είναι αυτή τη στιγμή με βάση τις προβλέψεις του Ν3848/2010, στο 40% για τις επιλογές στελεχών, τότε θα διευρυνθεί αλλά και θα παγιωθεί η ανισότητα 
6.    Η διαδικασία της αξιολόγησης και τα αποτελέσματά της αντιμετωπίστηκαν είτε πρόχειρα είτε απαξιωτικά από διάφορα στελέχη, τα οποία διατείνονταν ότι η όλη διαδικασία αποτελεί μέρος της απορρόφησης του ΕΣΠΑ, και επομένως καθίσταται  επουσιώδης και τυπική. Ακόμη και αν δεχτεί κανείς ότι οι παραπάνω ισχυρισμοί αληθεύουν ως ένα βαθμό, δεν παύουν να συνιστούν μία διαχειριστική ρητορική από στελέχη, τα οποία αδυνατούν να επωμιστούν την ευθύνη των αποφάσεών τους και να στοιχειοθετήσουν την κρίση τους στους αξιολογηθέντες συναδέλφους τους, ενώ διαχέουν την απαξίωση ενσυνείδητα και για διαφορετικούς λόγους μέχρι τη βάση της εκπαιδευτικής πυραμίδας. Η στάση τους αυτή αποσιωπά και παραγνωρίζει δύο κεφαλαιώδους σημασίας συνέπειες, που απορρέουν από τη διαδικασία της αξιολόγησης και τα αποτελέσματά της: 
6.1. παράγονται διοικητικά αποτελέσματα: οι νόμοι, στους οποίους θα στηριχτεί η διαδικασία των κρίσεων και των προαγωγών στηρίζονται στα αποτελέσματα της αξιολόγησης. Η “κακή” εφαρμογή της, μπορεί να είναι η απαρχή ενστάσεων και προσφυγών σε διοικητικά δικαστήρια 
6.2. οι ουσιαστικές συνέπειες είναι καθοριστικές: όταν είναι “καλή” η κρίση, συμβάλλει στη βελτίωση την ατομική και του εκπαιδευτικού συστήματος, ενώ η “κακή” διαταράσσει το κλίμα και τις συναδελφικές σχέσεις, πλήττει το κύρος και την αξιοπιστία του αξιολογητή και του αξιολογηθέντος, οι οποίοι στερούνται ουσιαστικής νομιμοποίησης ενώπιον των συναδέλφων τους 
7. Θεμελιώνεται μια λογική “εναρμονισμένων” πρακτικών, οι οποίες αποσκοπούν στη δικαίωση του συστήματος για τις επιλογές  προσώπων ως στελεχών. Όλα τα υψηλόβαθμα στελέχη αξιολογήθηκαν ως «εξαίρετα», ενώ  όσο πιο υψηλή θέση κατέχει το στέλεχος, τόσο πιο υψηλή βαθμολογία λαμβάνει, ιδιαιτέρως σε θέσεις με ενισχυμένα πολιτικά χαρακτηριστικά. Και για να αποφευχθούν οι έντονες αντιδράσεις, το σύστημα διέρρευσε ότι με μια αλλαγή του θεσμικού πλαισίου θα διατηρήσουν τις θέσεις τους εκείνοι, που θα κριθούν εξαίρετοι. Αυτό άλλωστε υλοποίησε το ΥΠΑΙΘ με την τροπολογία, που κατέθεσε για τους αξιολογηθέντες Περιφερειακούς Διευθυντές (άσχετα από την τελική τύχη της), ώστε να αξιοποιηθούν ως μόνιμοι σύμβουλοι του ΥΠΑΙΘ και Ελεγκτές. Πρόκειται για την πρώτη Πράξη, που αξιοποιεί τα αποτελέσματα της αξιολόγησης και επιβεβαιώνει ότι «όλα τα ίδια μένουν». 
8. Η ΑΔΙΠΠΔΕ περιχαρακωμένη σε μια τακτική σιωπής, παρότι οι επιστήμονες, που την στελεχώνουν, είναι οι άμεσοι δημιουργοί της πρότασης από την οποία προέκυψε το ΠΔ152, δεν αποτύπωσε τη θέση της σε κανένα στάδιο της διαδικασίας (προ-μετα-αξιολογικό) και δεν έδωσε (ως όφειλε) οδηγίες και κατευθύνσεις απολύτως απαραίτητες κατά την πρώτη εφαρμογή, όταν οι διαδικασίες πραγματώθηκαν με τέτοιο «ακροβατικό» τρόπο. 
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: όλα όσα προαναφέρθηκαν, καταδεικνύουν την αποτυχία (;) της εφαρμογής της συγκεκριμένης αξιολόγησης στο εκπαιδευτικό μας σύστημα (παρά την επίκληση του ελαφρυντικού της πρώτης εφαρμογής). Ήταν βέβαια μια αποτυχία προδιαγεγραμμένη, αφού η αξιολόγηση βασίστηκε σε ένα νομοθέτημα με λάθη στη φιλοσοφία του και στη λογική του, που προσπαθεί να υπαγάγει σε ποσοτικοποίηση ποιοτικές παραμέτρους που δεν επιδέχονται τέτοια αντιμετώπιση, και με νομοτεχνικές ατέλειες και προβλήματα που εμφανίστηκαν με την πρώτη εφαρμογή σε όλη τους την έκταση. Εάν μάλιστα η ίδια πρακτική της πρώτης εφαρμογής διαχυθεί προς τα «κάτω», θα πολλαπλασιάσει την αποτυχία του ΠΔ152, ενώ θα απαξιώσει συνολικά την έννοια της αξιολόγησης, και θα αφήσει δυσεπούλωτες «πληγές» στο εκπαιδευτικό σώμα και στο ελληνικό σχολείο. Διαταραχή του κλίματος και των σχέσεων, απογοήτευση και πτώση ηθικού, απώλεια του κύρους των στελεχών και της ουσιαστικής νομιμοποίησής τους μπροστά στα στελέχη της “πρώτης γραμμής και στους εκπαιδευτικούς της τάξης. 
Η Πολιτεία και οι θεσμικοί φορείς οφείλουν άμεσα να λάβουν μέτρα σε δύο κατευθύνσεις: (έτσι ώστε η αξιολόγηση να κινηθεί προς την κατεύθυνση της ουσιαστικής αποτύπωσης και αναβάθμισης του εκπαιδευτικού έργου) 
Πρώτη κατεύθυνση και αναγκαιότητα οι θεσμικές αλλαγές. Προτεραιότητες η υλοποίηση της εθνικής στρατηγικής για την επιμόρφωση, για την οποία υπάρχουν προτάσεις, και η αποδέσμευση της αξιολόγησης από το σύστημα προαγωγών. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να προάγονται χωρίς ποσόστωση και 
α. ακώλυτα μέχρι τον βαθμό  Β, αν κρίνονται τουλάχιστον «επαρκείς», 
β. με αυξημένες προϋποθέσεις (π.χ. τουλάχιστον «πολύ καλοί») από τον Β΄ στον Α΄ βαθμό. Τα στελέχη, που κατά τη διάρκεια της θητείας τους θα κρίνονται «ελλιπή», να απαλλάσσονται άμεσα από τα καθήκοντά τους, ως στελέχη. 
Η άλλη αναγκαιότητα είναι να ενεργοποιηθεί άμεσα η ΑΔΙΠΠΔΕ και όλοι οι φορείς, που την πλαισιώνουν, για να παράσχουν τέτοιες οδηγίες ώστε να βοηθούν τα στελέχη της εκπαίδευσης, που ασκούν την αξιολόγηση. 
Προς αυτήν την κατεύθυνση αναπτύξαμε μια προσπάθεια να διασφαλίσουμε όρους και προϋποθέσεις, για την αντιμετώπιση του θέματος με ευθύνη και σοβαρότητα (όπως του αρμόζει, αφού, παρά τη διαφωνία μας, αποτελεί θεσμική υποχρέωση), ώστε: 
α) να διαμορφώνεται μια, κατά το δυνατόν, σαφής εικόνα του κάθε αξιολογούμενου 
β) να σχηματοποιούνται έγκυρες προτάσεις για βελτίωση στην σωστή κατεύθυνση 
γ) να στοιχειοθετείται  η βαθμολογία   
δ) να τεκμηριώνεται η διαφάνεια και 
ε) να αντιμετωπίζονται όλοι ισότιμα.
Σχεδιάσαμε και προτείνουμε ένα εύχρηστο εργαλείο, που κάθε αξιολογητής και αξιολογούμενος μπορεί να βρει και να αξιοποιήσει στις παρακάτω ιστοσελίδες: http://users.sch.gr/gkelesidis/ και  http://e-symvoulos.mysch.gr/ 
Το εργαλείο δεν  επιδιώκει να αντικειμενικοποιήσει ή περιορίσει την κρίση –άλλωστε αυτό θα ήταν αδύνατο-, αλλά να τη διασαφηνίσει  και να την παραμετροποιήσει, να προσφέρει προοπτική θεώρησης και θέασης των δεδομένων από την ίδια οπτική. 
Η λογική της πρότασης βασίζεται στην ανάλυση των προβλέψεων του ΠΔ152/13, του καθηκοντολογίου, του θεσμικού πλαισίου της ΑΕΕ και όλων των θεσμικών ρυθμίσεων, που διέπουν τη λειτουργία των στελεχών και στη συστηματοποίηση επιμέρους δεικτών που ταυτόχρονα αποτελούν μονάδες αιτιολόγησης της κρίσης και διαμόρφωσης βελτιωτικών προτάσεων. 
Βασίζεται επίσης σε συνδυασμούς δεδομένων που αφορούν την επιστημονική και επαγγελματική ανάπτυξη, ώστε για τα ίδια προσόντα να παράγεται σταθερά ίδιο αποτέλεσμα. Μ’ αυτούς τους τρόπους δημιουργείται μία σχετικά αντικειμενική και άρα κοινή και σταθερή βάση, επάνω στην οποία θα στηρίζεται η τελική αξιολογική κρίση για κάθε αξιολογούμενο. Στο βαθμό που υιοθετηθεί από μεγάλο αριθμό συναδέλφων, θα μπορούσε να υποστηρίξει μία ενιαία αντίληψη και κοινή στάση, που θα σχετικοποιούσε τις αποκλίσεις της πρώτης εφαρμογής. Είναι βέβαια απαραίτητο, πέρα από την πρώτη καταγραφή μέσω του εργαλείου, ο ανθρώπινος παράγοντας να επεξεργαστεί περαιτέρω τα πληροφοριακά δεδομένα που παράγει το αυτοματοποιημένο μέρος, ώστε να αποτυπωθούν στην τελική ποιοτική και αριθμητική αξιολόγηση και όλα τα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά του κάθε εκπαιδευτικού, τα οποία δεν  είναι δυνατόν να ληφθούν υπόψη από ένα εργαλείο γενικής χρήσης. 
Όμως η πιο καίρια συνεισφορά του φιλοδοξούμε να είναι ότι, τεκμηριώνοντας μια πιο διάφανη και ισότιμη βαθμολογική αποτίμηση, θα αμβλύνει τις παρενέργειες, που προκύπτουν από την αριθμητική βαθμολογία, και θα προκρίνει και θα επιτρέψει ουσιαστικές συζητήσεις μεταξύ αξιολογητών και αξιολογούμενων σχετικά με βελτιωτικές παρεμβάσεις. 
Το εργαλείο είναι ένα «βιβλίο» του Microsoft Excel, κάθε φύλλο του οποίου αποτελεί μια καρτέλα αξιολόγησης για κάθε κατηγορία αξιολόγησης. Κάθε δείκτης αναλύθηκε σε επιμέρους ερωτήσεις που αναδεικνύονται τόσο από τις απαιτήσεις του ΠΔ όσο και από το καθηκοντολόγιο των διευθυντών. Έτσι καθίσταται ευκολότερο να αναζητηθούν συγκεκριμένα στοιχεία σε κάθε δείκτη. Για να δημιουργηθεί ο βαθμός υπάρχει αναδυόμενο μενού σε κάθε ερώτηση διερεύνησης. Ανάλογα με το συνολικό βαθμό δημιουργείται αυτόματα μια πρόταση που τεκμηριώνει τη βαθμολόγηση. Ο βαθμός κάθε δείκτη συνυπολογίζεται στην τελική βαθμολογία της κατηγορίας που αυτόματα περνά στην αρχική καρτέλα με τα ατομικά στοιχεία του αξιολογούμενου. Παράλληλα δημιουργείται αυτόματα μια «πρόταση» για την έκθεση κάθε κατηγορίας. Η έκθεση αυτή μπορεί να αντιγραφεί, να εξειδικευτεί ανάλογα με τον αξιολογούμενο και να επικολληθεί στο πλαίσιο κειμένου της πλατφόρμας. 
Το εργαλείο σ’ αυτήν τη φάση αποτελεί μια beta έκδοση μόνο για τις κατηγορίες Ια, Ιβ, ΙΙβ και Vα και β, έτσι ώστε να καλύπτει τις ανάγκες αξιολόγησης των στελεχών που κλήθηκαν να αξιολογηθούν με το με ΑΠ 10940/201-10-14 έγγραφο του ΥΠΑΙΘ. Επειδή η αξιολόγηση δεν διενεργείται σε όλες τις κατηγορίες δεν καθίσταται εφικτό αυτή τη στιγμή να εξαχθεί ένας γενικός βαθμός αξιολόγησης σύμφωνα με το γενικό τύπο που περιγράφεται στο ΠΔ. 
Είναι σημαντικό για εμάς  να δοκιμαστεί στην πράξη για να αποτυπωθούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του ώστε να διορθωθούν ή να τροποποιηθούν στη συνέχεια. Προς αυτήν την κατεύθυνση προσβλέπουμε στις γόνιμες προτάσεις και παρατηρήσεις όσων συναδέλφων  το αξιοποιήσουν. Για το σκοπό αυτό μπορείτε να επικοινωνείτε υποβάλλοντας κάθε πρόβλημα ή πρόταση στο email:gkelesidis@windowslive.com