Ï ÈÝìåëçò Ýöåñå óôï öùò ôç óõíïéêßá ôùí ðëïõóßùí óôçí Áñ÷áßá ÌåóóÞíç
Βασßλης Φουρτοýνης, συνταξιοýχος δÜσκαλος
ÓÜââáôï 13 Óåðôåìâñßïõ 2014
Εßκοσι οκτþ κερÜκια Ýσβησε πριν απü λßγες ημÝρες ο καθηγητÞς ΠÝτρος ΘÝμελης, γιορτÜζοντας τα 28 χρüνια που Ýκλεισε στην Αρχαßα ΜεσσÞνη.
 |
Ο αρχαιολüγος ΠÝτρος ΘÝμελης που κατÜφερε να βÜλει στον παγκüσμιο χÜρτη την Αρχαßα ΜεσσÞνη |
Χρüνια σκληρÞς δουλειÜς, κüπων και αγωνßας, μα και δικαßωσης για τον αρχαιολüγο απü τη Θεσσαλονßκη, που κατÜφερε να βÜλει στον παγκüσμιο χÜρτη την Αρχαßα ΜεσσÞνη. Τþρα πια δεν εßναι μüνο οι ΜυκÞνες και η Ολυμπßα, μα και ο υπÝροχος χþρος της Αρχαßας ΜεσσÞνης που Ýχτισε ο Επαμεινþνδας το 370 π.χ.
Εργατικüς, μεθοδικüς, δουλεýει üλα αυτÜ τα χρüνια με πεßσμα και θÝληση, χωρßς να συμβιβαστεß με τα üποια συμφÝροντα δυσκολεýουν το Ýργο του. Δεν εßναι λßγες οι φορÝς που συγκροýστηκε εßτε με την τοπικÞ κοινωνßα, εßτε με συντεχνιακÜ συμφÝροντα. Και το ταξßδι δεν τελειþνει εδþ. Οι ανασκαφÝς συνεχßζονται και θα συνεχιστοýν και τα επüμενα χρüνια, þσπου ολüκληρη η πüλη να Ýρθει στο φως.
ΦÝτος γßνονται εργασßες στην ΑγορÜ, στο ΘÝατρο, στη συνοικßα του ΘεÜτρου αλλÜ και στα τεßχη, üπου αναστηλþνεται Ýνας πýργος μετÜ την εμβληματικÞ ΑρκαδικÞ Πýλη. Οι επισκÝπτες θα δουν και Ýναν εντυπωσιακü κßονα, κοντÜ στην ΑγορÜ, ýψους 10 μÝτρων περßπου. ΕπÜνω στον κßονα Þταν Ýνας μεγÜλος χÜλκινος ανδριÜντας, που δεν Ýχει βρεθεß. Επßσης φÝτος ολοκληρþθηκε η αναστÞλωση του συνüλου της ανατολικÞς στοÜς του Γυμνασßου, ενþ στο πρüγραμμα μπÞκε και η ανακαßνιση της Παλαßστρας, με χρÞματα που Ýχει προσφÝρει ιδιþτης.
ΠÝρασαν 28 χρüνια απü τüτε που ο Γεþργιος ΜυλωνÜς, γενικüς γραμματÝας της ΑρχαιολογικÞς Εταιρεßας, ανÝθεσε τον ΠÝτρο ΘÝμελη τη διεýθυνση των ανασκαφþν στην Αρχαßα ΜεσσÞνη: «¹μουν ακüμη σχετικÜ νεαρüς και εξεπλÜγην üταν, μετÜ τον θÜνατο του ΟρλÜνδου, που εßχε σκÜψει στη ΜεσσÞνη, με κÜλεσε ο Γεþργιος ΜυλωνÜς για να μου αναθÝσει τη διεýθυνση των ανασκαφþν. Θεωροýσα αυτü το Ýργο πÜρα πολý δýσκολο, τιτÜνιο θα Ýλεγα. Να φανταστεßς üτι ο αρχαιολογικüς χþρος Þταν ανýπαρκτος, δεν φαινüταν τßποτα, Þταν üλα θαμμÝνα στα χþματα. Μüνο στο στÜδιο εξεßχαν μερικÝς κολþνες».
Στα μεγÜλα Ýργα
 |
Τα ΡωμαúκÜ ΛουτρÜ |
Ο ΠÝτρος ΘÝμελης δεν μποροýσε να αρνηθεß, εßπε üμως üτι δεν εßχε καμιÜ διÜθεση να Ýρχεται στην περιοχÞ για 2-3 εβδομÜδες τον χρüνο, να σκÜβει και μετÜ να ξαναθÜβει τα ευρÞματα Þ να τα αφÞνει Ýκθετα. ΖÞτησε, λοιπüν, υποστÞριξη να ενταχθεß η Αρχαßα ΜεσσÞνη στα μεγÜλα Ýργα πολιτισμοý, να αγοραστεß η γη. ΠρÜγματι ο Γεþργιος ΜυλωνÜς, με τις προσβÜσεις που εßχε στην κυβÝρνηση, πÝτυχε το 1986 να ενταχθεß η Αρχαßα ΜεσσÞνη στα μεγÜλα Ýργα πολιτισμοý, μαζß με τη Βεργßνα, τον ΜιστρÜ και τη ΔÞλο. ¸τσι, üπως λÝει ο ßδιος, ανασκαφικÝς εργασßες εξασφÜλισαν χρηματοδοτÞσεις απü τα ευρωπαúκÜ προγρÜμματα, επιπλÝον üμως «χτýπησα και πüρτες ιδιωτικÝς και κατÜφερα να Ýχω χρηματοδοτÞσεις þστε να κÜνω απευθεßας αγορÝς κτημÜτων. Οι κÜτοικοι τüτε με παρακαλοýσαν να πουλÞσουν τα κτÞματÜ τους, τα εßχαν χÝρσα οι περισσüτεροι, δεν τους ενδιÝφεραν. ΑγορÜσαμε 400 στρÝμματα περßπου στην πρþτη 5ετßα. Αυτü μας Üνοιξε νÝους ορßζοντες».
ΧρειÜστηκε να περÜσουν περßπου δÝκα χρüνια þστε το Ýργο του ΠÝτρου ΘÝμελη να αρχßσει να φαßνεται και να αποκαλýπτεται με εντυπωσιακü τρüπο η πüλη της Αρχαßας ΜεσσÞνης: «Εßπα üτι πÝτυχα στα δÝκα χρüνια περßπου. Εßχε αρχßσει να δεßχνει το πρÜγμα. Καθþς αγüραζα γη Ýσκαβα κιüλας για να φÝρω στην επιφÜνεια τα μνημεßα. Τüτε κατÜλαβα üτι αυτοý του εßδους τα μνημεßα, των μεγÜλων διαστÜσεων, θα πρÝπει να τα αναστηλþσεις, τα ßδια σου μιλÜνε, σου λÝνε σÞκωσÝ με üρθιο, μη με αφÞνεις στη λÜσπη. ¸τσι και Ýγινε...
 |
ΤρÜπεζες αγορανüμων |
ΣÞμερα η Αρχαßα ΜεσσÞνη Ýχει αναγνωριστεß, παγκοσμßως θα Ýλεγα, ως Ýνα Ýργο πρüτυπο ως προς τη μορφÞ του και τη διαχεßρισÞ του. Εßναι Ýνας χþρος ανοιχτüς, ελεýθερος, ποτÝ δεν λÝμε üχι να μπαßνει ο κüσμος, να φωτογραφßζει να μελετÜει, να κÜνει ü,τι θÝλει, να παßζει θÝατρο, να δßνει συναυλßες. Θα προσπαθÞσω και θα το πετýχω νομßζω, αν üχι φÝτος σßγουρα του χρüνου, να γßνουν εδþ εκθÝσεις μοντÝρνας τÝχνης, ακüμη και εκθÝσεις αγροτικþν προúüντων, με μεσσηνιακÜ προúüντα». Μßα απü τις μεγÜλες εκκρεμüτητες στην Αρχαßα ΜεσσÞνη εßναι η ανÝγερση του νÝου μουσεßου, θÝμα που φαßνεται üτι διχÜζει τα δýο χωριÜ της περιοχÞς.
Ο ΠÝτρος ΘÝμελης σημειþνει πÜντως üτι η χωροθÝτησÞ του Ýχει γßνει και το κτßριο θα ανεγερθεß Ýξω απü τον αρχαιολογικü χþρο, «πρÝπει να γßνει Ýξω απü τα τεßχη, εκεß που δεν θα φαßνεται και εκεß που θα καταλÞξουν οι τουρßστες μετÜ την ξενÜγηση».
 |
ΒÜθρα αγαλμÜτων της οικογÝνειας των Φλαβßων |
Πριν απü λßγες ημÝρες ο καθηγητÞς ΠÝτρος ΘÝμελης μας ξενÜγησε στους χþρους üπου ανασκÜφηκαν τελευταßα και αποκαλýφθηκαν σπουδαßα ευρÞματα üπως η Συνοικßα των πλουσßων, τα ΡωμαúκÜ ΛουτρÜ αλλÜ και τα ΕργαστÞρια των Αγορανüμων.
Το θÝατρο της Αρχαßας ΜεσσÞνης εßναι απü τα πιο εντυπωσιακÜ μνημεßα αυτÞς της πüλης. ¸χει μÜλιστα, üπως σημειþνει ο κ. ΘÝμελης, «μßα ιδιαιτερüτητα, εßναι το μüνο θÝατρο που το βλÝπεις αμÝσως απü την εßσοδο του αρχαιολογικοý χþρου και μÜλιστα απü πÜνω. ¼λα τα Üλλα θÝατρα οι επισκÝπτες τα βλÝπουν απü κÜτω». ΦÝτος στο θÝατρο προστÝθηκαν ακüμη δýο σειρÝς σε üλες τις κερκßδες και θα μπουν Üλλες τρεις, τουλÜχιστον, μÝχρι το φθινüπωρο.
12.000 θεατÝς
Ο κ. ΘÝμελης τονßζει: «Εßναι Ýνα μνημεßο που τελικÜ κÜνει τη διαφορÜ εδþ στη ΜεσσÞνη. ¹ταν Ýνα τερÜστιο θÝατρο, περßπου τüσο μεγÜλο üσο της Μεγαλüπολης. Στην πρþτη του φÜση μποροýσε να περιλÜβει 12.000 ανθρþπους καθιστοýς. Εμεßς θα αναστηλþσουμε περßπου üλο το κÜτω κοßλος και θα Ýχουμε καθιστοýς σε λßθινα καθßσματα γýρω στους 2.000 ανθρþπους. Και αν βÜλουμε και πÜγκους θα φτÜσουμε περßπου στους 2.500». Για την αναστÞλωση του θεÜτρου προσÝφερε χρηματοδüτηση το ºδρυμα Σταýρος ΝιÜρχος.
«Εγþ δεν ξεπουλÜω σε κανÝνα κεφÜλαιο τα αρχαßα. Εγþ παßρνω απü τo κεφÜλαιο χρÞματα για να τα δßνω στους προλετÜριους αρχαιολüγους και τους εργÜτες». ΑυτÞ εßναι η απÜντηση του ΠÝτρου ΘÝμελη στον Σýλλογο ΕλλÞνων Αρχαιολüγων που τον κατηγüρησε για «προσπÜθεια οικονομικÞς εκμετÜλλευσης ακüμη και της επιστημονικÞς διαδικασßας της αρχαιολογικÞς Ýρευνας».
Ο λüγος της αντßδρασης του Συλλüγου, üπως λÝει ο καθηγητÞς, εßναι το üτι «ζÞτησα να συνεργαστþ με ξενοδοχειακÜ συγκροτÞματα þστε να στÝλνουν ξÝνους να συμμετÝχουν μαζß μας στη διαδικασßα, üπως συμμετÝχουν εδþ και χρüνια οι ΓιαπωνÝζοι, που δεν εßναι αρχαιολüγοι και Üλλοι Üνθρωποι μεγÜλοι, 60, 70 ακüμη και 80 ετþν, απü την Πρετüρια της Νοτßου ΑφρικÞς». Ο καθηγητÞς τüνισε üτι η δικÞ του προσπÜθεια αποτελεß κανüνα σε üλο τον κüσμο, σημειþνοντας μÜλιστα üτι στο ΙσραÞλ ακüμη και οι αρχαιολüγοι πληρþνουν χßλια ευρþ τον μÞνα για να πÜρουν μÝρος στις ανασκαφÝς.
Πολýχρωμο ψηφιδωτü
 |
ΛεπτομÝρεια ψηφιδωτοý δαπÝδου ανδρþνος |
Πριν απü το θÝατρο της Αρχαßας ΜεσσÞνης, ο ΠÝτρος ΘÝμελης και οι συνεργÜτες του ανασκÜπτουν μια συνοικßα πλουσßων. ΣυνÞθως, σημειþνει ο καθηγητÞς, δßπλα στα θÝατρα βρßσκεται μια συνοικßα με σπßτια αριστοκρατþν της ρωμαúκÞς εποχÞς. Ο καθηγητÞς επισημαßνει üτι τα καλýτερα δωμÜτια στα σπßτια αυτÜ λÝγονταν ανδρþνες και εκεß οι Üνδρες συμποσιÜζονταν. ΜÜλιστα στα συμπüσια μποροýσαν να πÜρουν μÝρος αυλητρßδες και εταßρες που Þταν μορφωμÝνες και συζητοýσαν με τους Üνδρες. ΦτÜνοντας σε αυτÞν τη συνοικßα ο επισκÝπτης μπορεß πλÝον να αντικρßσει Ýνα εντυπωσιακü πολýχρωμο ψηφιδωτü. Στο κÝντρο μÜλιστα φÝρει την επιγραφÞ του δημιουργοý του, που πρÝπει να Þταν φημισμÝνος: «ΠαρÜμονος Αναγνüστης Εποßησε». ΨηφιδωτÜ Ýχουν και Üλλα σπßτια της συνοικßας που φαßνεται üτι Þταν πÜρα πολý σημαντικÞ και σε τοποθεσßα πÜνω απü το θÝατρο, την κρÞνη της Αρσινüης, τη βüρεια στοÜ της ΑγορÜς, το Ασκληπιεßο.
Με πÞλινο πÜτωμα
Εδþ και τρßα χρüνια ο ΠÝτρος ΘÝμελης σκÜβει την ΑγορÜ της Αρχαßας ΜεσσÞνης, που Þταν απÝραντη και με πολλÜ μνημεßα. ¹δη Ýχει φÝρει στο φως τον ναü της θεÜς ΜεσσÜνας, την οποßα τþρα στερεþνει, ενþ με χορηγßες απü ιδιþτη θα σκÜψει για να φÝρει στο φως και τους Üλλους τρεις ναοýς που κατÝγραψε ο Παυσανßας, του Ποσειδþνα, του Δßα ΣωτÞρα και της Αφροδßτης. Στην ΑγορÜ üμως βρÞκε συμπτωματικÜ και ΡωμαúκÜ ΛουτρÜ, Ýνα πολý ενδιαφÝρον μνημεßο για τους επισκÝπτες, που εντυπωσιÜζονται απü τα πÞλινα κολονÜκια πÜνω στα οποßα στηριζüταν το πÞλινο πÜτωμα του λουτροý. Τα λουτρÜ Þταν υπüκαυστα, θερμαßνονταν με φωτιÜ που Üναβε κÜτω απü το πÞλινο πÜτωμα.
Ο Ýλεγχος των εμπüρων
Η τερÜστια ΑγορÜ της Αρχαßας ΜεσσÞνης Þταν χþρος περιπÜτου, επßδειξης, αναψυχÞς. ¹ταν τοιχογραφημÝνη και περιελÜμβανε επτÜ κüγχες με αγÜλματα.
Στην ανατολικÞ της Üκρη βρÝθηκε ακüμη Ýνα πολý ενδιαφÝρον εýρημα σε πολý καλÞ κατÜσταση. Πρüκειται για τρßα μαρμÜρινα τραπÝζια με τα μÝτρα της εποχÞς, στα οποßα γινüταν ο αγορανομικüς Ýλεγχος. Ο Ýλεγχος γινüταν με ειδικÝς πÝτρινες κοιλüτητες, διαφορετικοý μεγÝθους σε κÜθε τραπÝζι, Üλλη για το κρασß, Üλλη για το λÜδι, Üλλη για τα σιτηρÜ κ.λπ. Ο αγορανομικüς Ýλεγχος των εμπüρων γινüταν τουλÜχιστον μßα φορÜ τον χρüνο.
ΑυτοκρατορικÜ ßχνη
Επßσης στην ΑγορÜ ο ΠÝτρος ΘÝμελης με τους συνεργÜτες του βρÞκαν βÜθρα της αυτοκρατορικÞς οικογÝνειας των Φλαβßων, του Βεσπεσιανοý, του γιου του Τßτου, του Üλλου του γιου Δομιτιανοý και της ΣεβαστÞς, συζýγου του Δομιτιανοý.
Το εξαιρετικÜ ενδιαφÝρον εßναι üτι το βÜθρο του αυτοκρÜτορα Δομιτιανοý εßναι κατεστραμμÝνο στην περιοχÞ της επιγραφÞς του ονüματüς του, ενþ και στο βÜθρο της ΣεβαστÞς το üνομα του συζýγου της, Δομιτιανοý, Ýχει σβηστεß με βßαιο τρüπο.
Ο καθηγητÞς εξηγεß üτι μετÜ θÜνατον ο Δομιτιανüς καταδικÜστηκε απü τη Σýγκλητο, λüγω της αυταρχικüτητÜς του, με την ποινÞ του σβησßματος της μνÞμης του. ¸τσι στην Αρχαßα ΜεσσÞνη καθαιρÝθηκε το ÜγαλμÜ του, ενþ σκαλßστηκε και το üνομÜ του στο βÜθρο, þστε να μην υπÜρχει, καθþς επßσης το ßδιο Ýγινε και με το üνομÜ του στο βÜθρο με το Üγαλμα της συζýγου του!
ΠÜντως, ο κ. ΘÝμελης σημειþνει üτι η αυτοκρατορικÞ οικογÝνεια των Φλαβßων Ýδωσε βÜρος στην ανÜπτυξη της αγροτικÞς οικονομßας και χρηματοδüτησε αποστραγγιστικÜ Ýργα, την αναδιανομÞ γαιþν κ.λπ. ΤÝτοια Ýργα πρÝπει να Ýγιναν και στη Μεσσηνßα, γι' αυτü και η ΜεσσÞνη τοýς τßμησε.