Βασίλης Φουρτούνης, δάσκαλος

Τρίτη, 5 Αυγούστου 2014

Φανταστείτε το καλοκαιρινό αεράκι να «χαϊδεύει» τον χιτώνα ενός αρχαίου Αθηναίου την ώρα που πίνει το κεκαρμένο οίνο του, και να μηχανεύεται τρόπους να κατανικήσει τους λιγομίλητους Σπαρτιάτες. Μπορεί ο Αθηναίος αυτός να μην υπάρχει σήμερα, έγραψε όμως το όνομα του στην Ιστορία με χρυσά γράμματα. Έτσι μέσα σε όλα όσα μας άφησε ο άνδρας αυτός συγκαταλέγεται πλέον και το κρασοπότηρο του.
Αυτό το απλό κρασοπότηρο - ένας μελαμβαφής σκύφος - του 5ου αιώνα π.Χ. που βρέθηκε σε έναν φτωχικό τάφο στην Κηφισιά έρχεται να ταράξει τα νερά της αρχαιολογίας, καθώς όχι μόνο θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι χρησιμοποιήθηκε από τον Περικλή, αλλά δεν αποκλείεται να φέρει και την ιδιόχειρη υπογραφή του. Γεγονός που καθιστά το ταπεινό αγγείο ως την πρώτη απτή απόδειξη της καθημερινής ζωής μιας από τις διασημότερες προσωπικότητες της Ιστορίας.
«Είναι ένα σπάνιο εύρημα. Ένα ζωντανό αυθεντικό στοιχείο μιας ιδιωτικής στιγμής» μας λέει η αρχαιολόγος της Β' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Γαλήνη Δασκαλάκη για το αγγείο ύψους μόλις οκτώ εκατοστών που αποκαλύφθηκε στα θεμέλια μιας υπό ανέγερση οικοδομής στην οδό Σπάρτης 18 στην Κηφισιά.
Μόλις δύο μέτρα κάτω από την επιφάνεια και σε έναν τάφο που δεν εντοπίστηκαν οστά η αρχαιολόγος βρήκε το αγγείο σπασμένο σε 12 κομμάτια. Όταν συγκολλήθηκε, η έκπληξη ήταν μεγάλη. Στη μία πλευρά κάτω από τη λαβή του ήταν χαραγμένα έξι ονόματα σε γενική πτώση: Αριστείδου, Διοδότου, Δαισίμου, Αρρίφρονος, Περικλέους και Ευκρίτου. Και όλα μαζί ήταν τοποθετημένα σε ένα πλαίσιο.
Σύμφωνα με Τα Νέα, οι έξι άνδρες είναι πιθανόν να βρέθηκαν μαζί σε κάποιο συμπόσιο ή καπηλειό και αφού ήπιαν από το ίδιο αγγείο-κάτι που συνηθιζόταν εκείνη την εποχή-χάραξαν επάνω τα ονόματα τους στη γενική πτώση για να δείξουν ότι τους ανήκει. Στη συνέχεια τα περιέκλεισαν σε ένα πλαίσιο, ώστε να γίνεται σαφές ότι πρόκειται για παρέα, ξεκινώντας από τον μεγαλύτερο.
Οι αρχαιολόγοι διακρίνουν τουλάχιστον δύο γραφικούς χαρακτήρες αλλά δεν είναι σίγουροι για το αν ο Περικλής έγραψε το όνομα του. Το μόνο σίγουρο είναι πως οι έξι άνδρες ήπιαν λίγο παραπάνω, γεγονός που αποδεικνύεται από το ότι το όνομα του Περικλή γράφτηκε λάθος και στη συνέχεια διορθώθηκε.
Και εδώ προκύπτει ένα βασικό ερώτημα: Ποιανού ήταν το αγγείο; Η απάντηση βρίσκεται στη βάση του, όπου αναγράφεται ακόμη ένα όνομα: Δραπέτης, γραμμένο στην ονομαστική και όχι σε αττικό, όπως τα υπόλοιπα ονόματα, αλλά σε ιωνικό αλφάβητο. Ποιος θα μπορούσε να είναι; «Πρόκειται για κύριο ανδρικό όνομα που δηλώνει ιδιότητα, το έφερε δηλαδή κάποιος που έφυγε κρυφά, πιθανόν κάποιος δούλος» εκτιμά η Γαλήνη Δασκαλάκη.
Πιθανότατα ο εν λόγω άνδρας σέρβιρε τους επιφανείς άνδρες που περνούσαν πολύ καλά μαζί και έτσι αποφάσισαν να χαράξουν τα ονόματα τους και να του το δώσουν ως αναμνηστικό. Η χαρά που πήρε εκείνο το βράδυ ο Δραπέτης και τα συναισθήματα που του προξένησε η συνάντηση ήταν μεγάλη και το κρασοπότηρο δεν το αποχωρίστηκε ποτέ, το πήρε μέχρι

Ποιο είναι το όνομα κλειδί που μας οδηγεί στον Περικλή
Πώς όμως ξέρουμε ότι ο Περικλής που αναγράφεται στο αγγείο είναι ο άνθρωπος που έχει συνδέσει το όνομά του με τη δημιουργία του Παρθενώνα; «Το όνομα Αρρίφρων είναι πολύ σπάνιο και το έφεραν ο παππούς και ο μεγάλος αδελφός του Περικλή. Η αναγραφή του ονόματος αυτού πάνω από εκείνο του Περικλή στην επιφάνεια του αγγείου μάς καθιστά κατά 99% βέβαιους ότι πρόκειται για τα δύο αδέλφια και ότι ο αναγραφόμενος Περικλής δεν είναι άλλος από τον άνθρωπο που καθοδήγησε την τύχη της Αθήνας στην περίοδο της ύψιστης ακμής της» εξηγεί ο γραμματέας της Ελληνικής Επιγραφικής Εταιρείας και συνεκδότης της αρχαιογνωστικής επιθεώρησης «ΗΟΡΟΣ» (όρος), στο επετειακό τεύχος της οποίας δημοσιεύεται η μελέτη του σημαντικού ευρήματος, Αγγελος Π. Ματθαίου.
«Είναι η πρώτη φορά δε που έχουμε το όνομα του Περικλή πλήρες σε επιγραφή, καθώς έως σήμερα είναι γνωστό μόνο σε αποσπασματικά σωζόμενες», συνεχίζει τονίζοντας τη σημασία του ευρήματος. «Εάν υποθέσουμε ότι οι Αριστείδης (όνομα συνηθισμένο, αλλά την εποχή για την οποία μιλάμε ζούσε ο περίφημος πολιτικός που έμεινε στην Ιστορία ως Δίκαιος), Περικλής και Αρρίφρων του σκύφου ταυτίζονται με τους επιφανείς Αθηναίους, θα δούμε ότι δεν συμπίπτουν στην πολιτική σκηνή.
Ο Αριστείδης έδρασε τα έτη 488-478 π.Χ., ο Περικλής την περίοδο 460-429 π.Χ. Θα μπορούσαν όμως να συμπέσουν σε μια κοινωνική συναναστροφή. Το 470 π.Χ. για παράδειγμα ο Αρρίφρων θα ήταν 25 ετών, ο Περικλής 24 και ο Αριστείδης γύρω στα 50» λέει η αρχαιολόγος, η οποία χρονολογεί το αδιακόσμητο αγγείο (σκεύος καπηλειού και όχι σπουδαίας οικίας) βάσει του τύπου του μεταξύ των ετών 480 και 465 π.Χ.
Οι έξι άνδρες πιθανόν να βρέθηκαν μαζί σε κάποιο συμπόσιο ή καπηλειό. Κι αφού ήπιαν από το ίδιο αγγείο - κάτι που συνηθιζόταν - χάραξαν τα ονόματά τους στη γενική για να δείξουν ότι το ποτήρι τούς ανήκει. Και τα περιέκλεισαν σε ένα πλαίσιο, ώστε να γίνεται σαφές ότι ήταν παρέα, ξεκινώντας από τον μεγαλύτερο.
Οι ειδικοί διακρίνουν δύο τουλάχιστον γραφικούς χαρακτήρες, αλλά δεν μπορούν να γνωρίζουν αν το ένα χέρι ανήκει στον Περικλή. «Σίγουρα πάντως ήταν ζαλισμένοι από το κρασί καθώς είναι ξεκάθαρο ότι όποιος έγραψε το όνομα του Περικλή έκανε λάθος αρχικά και το έγραψε στην ονομαστική και μετά το διόρθωσε» λέει ο Αγγελος Ματθαίου.