Βασίλης Φουρτούνης, δάσκαλος

Τετάρτη 28 Μαΐου 2014

Όλο και πιο πολύπλοκο, γίνεται το ζήτημα των ναρκωτικών στην Ευρώπη, καθώς εμφανίζονται νέες προκλήσεις που εγείρουν ανησυχίες για τη δημόσια υγεία. 

Σε αυτή τη διαπίστωση καταλήγει η ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2014 που δόθηκε την Τρίτη στη δημοσιότητα από τον Οργανισμό της ΕΕ για τα ναρκωτικά (EMCDDA), στη Λισαβόνα. Παρότι στην έκθεση καταγράφονται ορισμένες θετικές ενδείξεις όσον αφορά τις «γνωστές» ουσίες, στο μεγαλύτερο μέρος της διαπιστώνει νέες απειλές που προέρχονται από τις συνθετικές ουσίες, περιλαμβανομένων των διεγερτικών ουσιών, των νέων ψυχοδραστικών ουσιών και των φαρμακευτικών προϊόντων, που αποκτούν όλο και πιο σημαντική θέση σε μια ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών, η οποία συνεχώς μεταβάλλεται.

Η ευρωπαία επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, Σεσίλια Μάλμστρομ, δήλωσε φανερά ανήσυχη: «Είμαι ιδιαίτερα θορυβημένη από το γεγονός ότι τα ναρκωτικά που καταναλώνονται σήμερα στην Ευρώπη ενδέχεται να είναι ακόμη πιο επιβλαβή για την υγεία των χρηστών σε σχέση με το παρελθόν. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η «έκσταση» και η κάνναβη που πωλούνται στους δρόμους γίνονται ισχυρότερες. Φέτος, το σύστημα έχει ήδη καταγράψει τέσσερις νέες ουσίες που συνδέονται με περιστατικά οξείας τοξίκωσης και θανάτους στα κράτη μέλη». Η επίτροπος πρόσθεσε ότι οι διωκτικές Αρχές στην Ευρώπη έρχονται όλο και πιο συχνά αντιμέτωπες με μικρά πακέτα φαινομενικά ακίνδυνων ουσιών σε μορφή σκόνης που μεταφέρονται εύκολα και συνήθως περιέχουν χιλιάδες ατομικές δόσεις.

Ο διευθυντής του EMCDDA, Βόλφγκανγκ Γκετζ (Wolfgang Götz), εξήγησε ότι η συνολική εικόνα, στην Ευρώπη, δείχνει ότι έχει σημειωθεί πρόοδος σε ορισμένους σημαντικούς στόχους για την υγεία των χρηστών και την προλήψη, οι οποίοι είχαν τεθεί στο παρελθόν. Όμως, τόνισε ότι «αν κάποιος μείνει μόνο στη συνολική εικόνα της Ευρώπης, δεν θα μπορέσει να αντιληφθεί τις σημαντικές διαφορές που παρατηρούνται από χώρα σε χώρα». Όπως διαπιστώνει η έκθεση, οι πρόσφατες επιδημικές εξάρσεις του ιού HIV σε χρήστες ναρκωτικών σε Ελλάδα και Ρουμανία, σε συνδυασμό με τα συνεχιζόμενα προβλήματα σε κάποιες χώρες της Βαλτικής, ανακόπτουν την πρόοδο όσον αφορά τη μείωση του αριθμού των νέων κρουσμάτων μόλυνσης, λόγω χρήσης ναρκωτικών στην Ευρώπη.

Ενώ το 2010, η Ελλάδα και η Ρουμανία αντιπροσώπευαν ελαφρώς άνω του 2% του συνολικού αριθμού των νεοδιαγνωσθέντων κρουσμάτων που συνδέονται με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών στην ΕΕ, το 2012 το ποσοστό αυτό ανήλθε σε περίπου 37% (με την Ελλάδα να αναφέρει ποσοστό 42,9 κρουσμάτων ανά εκατομμύριο πληθυσμού και τη Ρουμανία 8,0 κρούσματα). Βέβαια, τα νεότερα ελληνικά στοιχεία που αναφέρονται στο β” εξάμηνο του 2013 κάνουν λόγο για σταθεροποίηση των νέων μολύνσεων.

Τα νέα άγνωστα ναρκωτικά        

Η έκθεση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας για την αντικατάσταση της ηρωίνης από άλλες ουσίες, όπως τα συνθετικά οπιοειδή. Οι εν λόγω ουσίες, οι οποίες παρασκευάζονται παράνομα, περιλαμβάνουν τις υψηλής δραστικότητας φαιντανύλες και ουσίες που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών (πχ. μεθαδόνη, βουπρενορφίνη). Το 2012, 17 χώρες ανέφεραν ότι ποσοστό άνω του 10% των χρηστών που εισήχθησαν σε θεραπεία για πρώτη φορά σε εξειδικευμένα κέντρα απεξάρτησης, έκανε χρήση οπιοειδών πέραν της ηρωίνης. 

Η χρήση μεθαμφεταμίνης, παραδοσιακά χαμηλή στην Ευρώπη και εντοπισμένη κυρίως στην Τσεχική Δημοκρατία και στη Σλοβακία, φαίνεται τώρα να εξαπλώνεται (πχ στη Γερμανία). Ανησυχητικές εκθέσεις από τη νοτιανατολική Ευρώπη (Ελλάδα, Κύπρο, Τουρκία) επισημαίνουν ότι «το κάπνισμα κρυσταλλικής μεθαμφεταμίνης αποτελεί περιορισμένο μεν, αλλά αναδυόμενο, πρόβλημα, με πιθανότητα εξάπλωσης στους ευάλωτους πληθυσμούς. Πέραν αυτού, εντοπίστηκαν νέες τάσεις ενέσιμης χρήσης μεθαμφεταμίνης σε μικρές ομάδες ομοφυλόφιλων ανδρών σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες». 

Η αύξηση στον αριθμό, τον τύπο και τη διαθεσιμότητα των νέων ψυχοδραστικών ουσιών στην Ευρώπη δεν αφήνουν να διαφανεί καμία ένδειξη υποχώρησης, δηλώνει το EMCDDA. Κάποια από τα νέα ναρκωτικά παράγονται στην Ευρώπη, σε παράνομα εργαστήρια. Συνήθως, εισέρχονται νόμιμα με τη μορφή σκόνης από την Κίνα και την Ινδία στην Ευρώπη, όπου υφίστανται επεξεργασία, συσκευάζονται και πωλούνται είτε ως «νόμιμα διεγερτικά» προϊόντα ή «προϊόντα χημικής έρευνας», είτε απευθείας στην παράνομη αγορά ναρκωτικών.

Το διαδίκτυο συνεχίζει να παίζει βασικό ρόλο ως προς τη διαμόρφωση της αγοράς των νέων ψυχοδραστικών ουσιών. Το 2013, το EMCDDA εντόπισε περίπου 650 ιστοσελίδες που πωλούσαν αυτές τις ουσίες σε Ευρωπαίους. Επιπλέον, η αγορά νέων και «παλιών» ναρκωτικών μέσω ιστοσελίδων που δρουν στο λεγόμενο «κρυμμένο διαδίκτυο» -παράνομα, ηλεκτρονικά δίκτυα που διατηρούν την ανώνυμη επικοινωνία των χρηστών- συνιστά νέα πρόκληση για τις διωκτικές Αρχές. 

Ο διευθυντής του EMCDDA, Β. Γκετζ, συμπέρανε ότι πριν από μια δεκαπενταετία, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη- μέλη επέδειξαν μεγάλη διορατικότητα επενδύοντας σε ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ για τις νέες ψυχοδραστικές ουσίες, το οποίο σήμερα τυγχάνει παγκόσμιου σεβασμού. «Είμαι πεπεισμένος ότι το σύστημα μπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω. Ωστόσο αισθάνομαι βαθύτατη ανησυχία για το γεγονός ότι αυτός ο μηχανισμός υπόκειται σε αυξανόμενες πιέσεις και ενδεχομένως κινδυνεύει σε περίπτωση που δεν διαθέτει επαρκείς πόρους» κατέληξε.

Το 2013 κοινοποιήθηκαν, μέσω του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ, 81 νέες ψυχοδραστικές ουσίες, ανεβάζοντας τον αριθμό των παρακολουθούμενων ουσιών σε περισσότερες από 350. Επίσημες αξιολογήσεις κινδύνου διενεργούνται για ουσίες για τις οποίες υπάρχουν υποψίες ότι προκαλούν σημαντικές επιβλαβείς συνέπειες σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το 2013, διενεργήθηκε αξιολόγηση κινδύνου για δύο ουσίες, ενώ έως τον Απρίλιο του 2014 διενεργήθηκε αξιολόγηση κινδύνου για τέσσερις ακόμη και αναμένονται περισσότερες.

Ανησυχητικές είναι οι ενδείξεις ότι οι παραγωγοί ναρκωτικών, στρέφονται στη μεθαμφεταμίνη και την πωλούν  σε περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης. Όπως αναφέρεται στην έκθεση, αυτό το γεγονός «αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη εξέλιξη, την υιοθέτηση δηλαδή, από τις εγκληματικές ομάδες, μιας καιροσκοπικής προσέγγισης που χαρακτηρίζεται πλέον από τη διακίνηση περισσότερων του ενός διασυνδεόμενων προϊόντων χρήσης. Αυτό αποδεικνύεται και από τις εγκληματικές ομάδες που στο παρελθόν εμπλέκονταν στη διακίνηση ηρωίνης και πλέον αναφέρεται ότι διακινούν κοκαΐνη και μεθαμφεταμίνη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, χρησιμοποιώντας τις καθιερωμένες οδούς διακίνησης της ηρωίνης».

Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν οι νέες αναφορές για κάπνισμα μεθαμφεταμίνης σε Ελλάδα και Τουρκία, κάτι που δεν είχε παρατηρηθεί στο παρελθόν, με δεδομένους τους πιθανούς κινδύνους που εγκυμονεί για την υγεία η χρήση της ουσίας με τον τρόπο αυτόν. «Ο αυξανόμενος δυναμισμός, η παγκοσμιοποίηση και η καινοτομία της σύγχρονης αγοράς ναρκωτικών αποδεικνύεται επίσης από την επανεμφάνιση υψηλής ποιότητας «έκστασης» σε σκόνη και δισκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αλλού. Αυτό είναι μάλλον απόρροια των εισαγωγών εκ μέρους των παράνομων παραγωγών μη ελεγχόμενων ή «μεταμφιεσμένων» χημικών ουσιών για την παρασκευή «έκστασης»» αναφέρεται στα συμπεράσματα της έκθεσης. 

Πρόσφατα, η EUROPOL κατέγραψε στο Βέλγιο την εξάρθρωση των δύο μεγαλύτερων μονάδων παραγωγής ναρκωτικών -που εντοπίστηκαν ποτέ- εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες είχαν τη δυνατότητα ταχείας παραγωγής μεγάλων ποσοτήτων MDMA (3,4-μεθυλενοδιοξυ μεθαμφεταμίνη).  

Τα ναρκωτικά με αριθμούς

Τα «παραδοσιακά» ναρκωτικά παραμένουν δημοφιλή ανάμεσα στους χρήστες, παρά την εμφάνιση νέων πιο δραστικών ουσιών, σύμφωνα με τα επικαιροποιημένα στοιχεία της ευρωπαίκής έκθεσης για τα ναρκωτικά 2014. 

Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, η χρήση κάνναβης και ηρωΐνης παραμένει σε υψηλά επίπεδα.

Κάνναβη

- 73,6 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 21,7% των ενηλίκων (15-64 ετών) έκαναν χρήση κάνναβης τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους.

- 18,1 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 5,3% των ενηλίκων (15-64 ετών) έκαναν χρήση κάνναβης τον τελευταίο χρόνο.

- 14,6 εκατομμύρια νεαροί ενήλικες ή ποσοστό 11,2% των νεαρών ενηλίκων (15-34 ετών) έκαναν χρήση κάνναβης τον τελευταίο χρόνο.

Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση κάνναβης τον τελευταίο χρόνο μεταξύ νεαρών ενηλίκων: κατώτατη εθνική εκτίμηση 0,4% και ανώτατη εθνική εκτίμηση 18,5%.

Κοκαΐνη

- 14,1 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 4,2% των ενηλίκων (15-64 ετών) έκαναν χρήση κοκαΐνης τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους.

- 3,1 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 0,9% των ενηλίκων (15-64 ετών) έκαναν χρήση κοκαΐνης τον τελευταίο χρόνο.

- 2,2 εκατομμύρια νεαροί ενήλικες ή ποσοστό 1,7% των νεαρών ενηλίκων (15-34 ετών) έκαναν χρήση κοκαΐνης τον τελευταίο χρόνο.

Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση κοκαΐνης τον τελευταίο χρόνο μεταξύ νεαρών ενηλίκων: κατώτατη εθνική εκτίμηση 0,2% και ανώτατη εθνική εκτίμηση 3,6%.

Αμφεταμίνες

- 11,4 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 3,4% των ενηλίκων (15-64 ετών) έκαναν χρήση αμφεταμινών τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους.

- 1,5 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 0,4% των ενηλίκων (15-64 ετών) έκαναν χρήση αμφεταμινών τον τελευταίο χρόνο.

- 1,2 εκατομμύρια νεαροί ενήλικες ή ποσοστό 0,9% των νεαρών ενηλίκων (15-34 ετών) έκαναν χρήση αμφεταμινών τον τελευταίο χρόνο.

Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση αμφεταμινών τον τελευταίο χρόνο μεταξύ νεαρών ενηλίκων: κατώτατη εθνική εκτίμηση 0,0% και ανώτατη εθνική εκτίμηση 2,5%.

Έκσταση

- 10,6 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 3,1% των ενηλίκων (15-64 ετών) έκαναν χρήση Έκστασης τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους.

- 1,6 εκατομμύρια ενήλικες ή ποσοστό 0,5% των ενηλίκων (15-64 ετών) έκαναν χρήση Έκστασης τον τελευταίο χρόνο.

- 1,3 εκατομμύρια νεαροί ενήλικες ή ποσοστό 1,0% των νεαρών ενηλίκων (15-34 ετών) έκαναν χρήση Έκστασης τον τελευταίο χρόνο.

Διαφοροποίηση από χώρα σε χώρα ως προς τη χρήση Έκστασης τον τελευταίο χρόνο μεταξύ νεαρών ενηλίκων: κατώτατη εθνική εκτίμηση 0,1% και ανώτατη εθνική εκτίμηση 3,1%.

Οπιοειδή

- 1,3 εκατομμύρια προβληματικοί χρήστες οπιοειδών (15-64 ετών).

- 3,5% του συνόλου των θανάτων Ευρωπαίων ηλικίας 15-39 ετών οφείλονται σε υπερβολική δόση ναρκωτικών, με παρουσία οπιοειδών στα 3/4 περίπου των θανατηφόρων περιστατικών.

-Δηλώνονται ως κύρια ουσία χρήσης σε περίπου 45% του συνόλου των αιτήσεων θεραπείας απεξάρτησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

- 700 000 χρήστες οπιοειδών έλαβαν θεραπεία υποκατάστασης το 2012.