Στη δημοσιότητα άγνωστα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου

Στη δημοσιότητα άγνωστα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου
Βασίλης Φουρτούνης, δάσκαλος	Τετάρτη 23 Οκτωβρίου 2013
Δέκα άγνωστα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου έρχονται στο φως, σε μια προδημοσίευση από το Αθηναϊκό Πρακτορείο της ανέκδοτης συλλογής «Το Υπερώον», που θα κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος: Πρόκειται για 72 ολιγόστιχα πεζόμορφα ποιητικά, στο πολυτονικό σύστημα, που γράφτηκαν το 1985. Πρόκειται για μία ακόμη αποδέσμευση δημιουργημάτων του Ρίτσου, έχοντας την έγκριση της κόρης του Έρης, αποδέσμευση από το απέραντο ωκεανό ποιημάτων του ανθρώπου ο οποίος δεν δίσταζε να γράφει αενάως, αδιαφορώντας για τους επικριτές αυτής της πληθωρικής επιμονής του . Άλλωστε, ήδη από το 1977, στο πεζοποίημα «Το τερατώδες Αριστούργημα», ένα έργο εκπληκτικού μοντερνισμού ελληνικής προέλευσης, ο Ρίτσος έχει απαντήσει ευθέως : «… και μ’ ακοντίζανε οι νωθροί τις κατηγορίες του κομπογιαννίτη και του πολυγράφου κι από κοντά τους με σεγκοντάριζαν γαυγίζοντας τα σκυλιά της Ασφάλειας, όμως εγώ χαμογελούσα κι έκρυβα κάτω απ' το κρεβάτι μου τα εννιά μου χιλιάδες περιστέρια … γονάτιζα στο χώμα και έπλενα στοργικά τα πόδια των εκτελεσμένων». Τα πρωτοφανέρωτα υπερώα ποιήματα είναι γραμμένα κυρίως με μια υπαρξιακή υπερ-οπτική, χωρίς βέβαια να αποξενώνονται από τον αγωνιστικό μύθο, ο οποίος όμως ενυπάρχει ως αχλή και ως μοτίβο. Από θεματική και μορφική όψη αντιστοιχούν στο κλίμα των ποιητικών εγκολπίων «Μαρτυρίες» (1966) και «Λοιπόν;» (1978), όπου η ελλειπτικότητα έχει δώσει τη θέση της στην υψηλόφρονα διατύπωση του επαναστατικού οίστρου, η οποία κυριαρχεί στα στρατευμένα έργα του. Οπως σημειώνει το ΑΠΕ-ΜΠΕ, από το «Υπερώον» του, από το υπερυψωμένο δώμα του, από τον πανοπτικό του εξώστη, «ο ποιητής της Ρωμιοσύνης» μετεξελίσσεται σε ποιητή της εσωτερικότητας, παρατηρώντας τα συμβάντα του καθημερινού βίου, διαλεγόμενος με το αίνιγμα, το μυστήριο, το χρόνο, τα πρόσωπα, τα προσωπεία, τη φθορά, τον έρωτα, τον θάνατο. Με ομιλία κρυπτική, με γοητευτικά μισόλογα, με θρυμματισμένα νοήματα - όπως κάποιος που δεν θέλει να προδώσει τα αθέατα και σου μιλάει με τα μάτια- ο Ρίτσος οδηγεί τον λάτρη της ποίησης στην απόλαυση Ακόμη και αν -ενίοτε - η αφήγηση και τα σύμβολα είναι προβλέψιμα, ακόμη και αν η εξέλιξη δείχνει αναμενόμενη, η περιεκτικότητα και η συμπύκνωση της γραφής του αποτελούν αναμέτρηση του Ρίτσου με τον εαυτό του, συνιστώντας την καλύτερη απάντηση σε όσους μένουν μόνο στον ποιητή των μακροπερίοδων συνθέσεων . ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Μιλούσε για μυστικές αρτηρίες, για σιωπηλά εφόδια, για κείνο το ανάλαφρο βάρος στις πλάτες όταν η Μαρία λύνει την ποδιά της και κοιτάει απ’ το παράθυρο, όταν δύο νέοι εμπορεύονται στο πεζοδρόμιο λαθραία υφάσματα, όταν ο Λαοδίκης στον εξώστη, με ριγέ πιτζάμες, κλείνει τα μάτια του στο μέγα φως, κι η θάλασσα μας πλησιάζει όλους ανεξαιρέτως διδακτική, αμερόληπτη, αμνησίκακη. Ο ΩΡΑΙΟΣ ΔΡΑΠΕΤΗΣ Φτηνό το φως, φτηνά μαγαζιά, φθηνότερα λόγια. Άλλοι έφυγαν, άλλοι κοιμούνται, άλλοι πεθάνανε. Κι αυτοί κι εκείνοι το ίδιο γερνάνε. Εσύ αρνήθηκες τον γενικό κανόνα. Άφησες πλαγιασμένο στο κρεβάτι σου το ομοίωμά σου μην καταλάβουν πως εσύ πλανιέσαι στο μέγα δάσος, άοπλος κυνηγός, φορώντας τις λευκές σου μπότες. ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΤΙΚΟ Η σιωπηλή αθωότητα της άγνοιας. Πόσες διαδοχικές αναιρέσεις, σφαλερές διαισθήσεις. Κοιτούσες το βουνό, το ποτάμι, το σύννεφο. Τα ωραία κορίτσια χάθηκαν στον κήπο πίσω από πανύψηλα χρυσάνθεμα. Η νύχτα διαστέλλονταν πάνω απ’ την πόλη. Κι εσύ απόμεινες ασάλευτος μέσα στο διχασμό σου, έχοντας μόνο άλλοθι το άστρο. ΧΩΡΟΣ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΩΝ Πίσω απ’ τη μάντρα, σπασμένα γυαλιά, σπασμένες στάμνες και κονσερβοκούτια, τα λυπημένα σκυλιά, οι άγριες γάτες, πλήθος τσουκνίδες κι ανάμεσά τους ένα μικρό λουλούδι κίτρινο, σαν άστρο παραμελημένο, έχει αναλάβει να πληρώσει όλα τα σπασμένα. Μαζί κι εγώ. ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ Πριν από εσένα ήσουν εσύ; Έξω στο δρόμο δεν περνάει κανένας. Το φως του δωματίου πέφτει κάθετα τονίζοντας τα ζυγωματικά, σβήνοντας το σαγόνι μέσα στην ίδιαν απορία: «υπήρξαμε;». Έτσι πέταξα το ποτήρι απ’ το παράθυρο. Έτσι άκουσα τουλάχιστον κάτω στο πεζοδρόμιο τον κρότο: «υπάρχουμε». ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ Τα πιο πολλά, τα πιο ωραία, Τα ‘δες απ’ την κλειδαρότρυπα- λουλούδια πεσμένα στο πάτωμα και μέσα στα παπούτσια σου. Καλύτερα λοιπόν να περπατάς ξυπόλητος μη σ’ ακούσουν. ΤΟ ΑΔΙΑΒΑΤΟ Άνθρωποι ριψοκίνδυνοι ήταν. Δεν το περηφανεύονταν ωστόσο. Έσπασε το θερμόμετρο, ο υδράργυρος σκόρπισε. Σαν φτάσαμε στα σύνορα μας σταμάτησαν. Τα ψεύτικα διαβατήρια ήταν έγκυρα. Εμείς δεν περάσαμε. ΔΗΜΟΣΙΟ ΠΑΡΚΟ Στη μικρή λίμνη τα χρυσόψαρα κι ένας κύκνος. Στο παγκάκι η Περσεφόνη σταυροπόδι. Τα γόνατά της λάμπουν ωραία. Όμως, προπάντων, αυτός ο κύκνος ακριβώς ήταν το επιχείρημα σου να συνεχίσεις να γράφεις μετά θάνατον. ΥΑΛΟΥΡΓΕΙΑ Οι φούρνοι των υαλουργείων. Φλόγες, διαθλάσεις, κρυστάλλινες μορφές, αγαλμάτια, δοχεία. Το σώμα της Άρτεμης διάφανο, ο κλόουν, ο υπνοβάτης, η θλιμμένη χελώνα, τα δίδυμα άλογα. Σχήματα οικεία- μακρινές μνήμες επιστρέφοντας στον εαυτό τους, πραγματωμένη διαφάνεια. Πρόσεχε- είπε- αχ, η ονειρεμένη, η εύθραυστη, διαψευσμένη, η προδοτική. Τ’ ΑΣΠΡΑ ΒΟΤΣΑΛΑ Ετούτα τ’ άσπρα βότσαλα στο γυμνό σου τραπέζι λάμπουν στον ήλιο. Κανένας δε μαντεύει από ποιους βυθούς ανασύρθηκαν. Κανένας δεν υποπτεύεται με το ριψοκίνδυνες καταδύσεις τ’ ανέβασες. Με τι στερήσεις κι αρνήσεις τ’ απέσπασες από τα νύχια κοραλλόδεντρων και βράχων. Γι’ αυτό λαμποκοπούν τόσο λευκά με τη σεμνή τους περηφάνια ν’ αποσκεπάζουν το σκοτάδι της καταγωγής τους και ποτέ να μην μαρτυρήσουνε την ώρα της Μεγάλης Δίκης.

Στη δημοσιότητα άγνωστα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου

Βασίλης Φουρτούνης, δάσκαλος

Τετάρτη 23 Οκτωβρίου 2013

Στο φως δέκα άγνωστα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου Δέκα άγνωστα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου έρχονται στο φως, σε μια προδημοσίευση από το Αθηναϊκό Πρακτορείο της ανέκδοτης συλλογής «Το Υπερώον», που θα κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος: Πρόκειται για 72 ολιγόστιχα πεζόμορφα ποιητικά, στο πολυτονικό σύστημα, που γράφτηκαν το 1985.

Πρόκειται για μία ακόμη αποδέσμευση δημιουργημάτων του Ρίτσου, έχοντας την έγκριση της κόρης του Έρης, αποδέσμευση από το απέραντο ωκεανό ποιημάτων του ανθρώπου ο οποίος δεν δίσταζε να γράφει αενάως, αδιαφορώντας για τους επικριτές αυτής της πληθωρικής επιμονής του .

Άλλωστε, ήδη από το 1977, στο πεζοποίημα «Το τερατώδες Αριστούργημα», ένα έργο εκπληκτικού μοντερνισμού ελληνικής προέλευσης, ο Ρίτσος έχει απαντήσει ευθέως : «… και μ’ ακοντίζανε οι νωθροί τις κατηγορίες του κομπογιαννίτη και του πολυγράφου κι από κοντά τους με σεγκοντάριζαν γαυγίζοντας τα σκυλιά της Ασφάλειας, όμως εγώ χαμογελούσα κι έκρυβα κάτω απ' το κρεβάτι μου τα εννιά μου χιλιάδες περιστέρια … γονάτιζα στο χώμα και έπλενα στοργικά τα πόδια των εκτελεσμένων».

Τα πρωτοφανέρωτα υπερώα ποιήματα είναι γραμμένα κυρίως με μια υπαρξιακή υπερ-οπτική, χωρίς βέβαια να αποξενώνονται από τον αγωνιστικό μύθο, ο οποίος όμως ενυπάρχει ως αχλή και ως μοτίβο.

Από θεματική και μορφική όψη αντιστοιχούν στο κλίμα των ποιητικών εγκολπίων «Μαρτυρίες» (1966) και «Λοιπόν;» (1978), όπου η ελλειπτικότητα έχει δώσει τη θέση της στην υψηλόφρονα διατύπωση του επαναστατικού οίστρου, η οποία κυριαρχεί στα στρατευμένα έργα του.

Οπως σημειώνει το ΑΠΕ-ΜΠΕ, από το «Υπερώον» του, από το υπερυψωμένο δώμα του, από τον πανοπτικό του εξώστη, «ο ποιητής της Ρωμιοσύνης» μετεξελίσσεται σε ποιητή της εσωτερικότητας, παρατηρώντας τα συμβάντα του καθημερινού βίου, διαλεγόμενος με το αίνιγμα, το μυστήριο, το χρόνο, τα πρόσωπα, τα προσωπεία, τη φθορά, τον έρωτα, τον θάνατο.

Με ομιλία κρυπτική, με γοητευτικά μισόλογα, με θρυμματισμένα νοήματα - όπως κάποιος που δεν θέλει να προδώσει τα αθέατα και σου μιλάει με τα μάτια- ο Ρίτσος οδηγεί τον λάτρη της ποίησης στην απόλαυση Ακόμη και αν -ενίοτε - η αφήγηση και τα σύμβολα είναι προβλέψιμα, ακόμη και αν η εξέλιξη δείχνει αναμενόμενη, η περιεκτικότητα και η συμπύκνωση της γραφής του αποτελούν αναμέτρηση του Ρίτσου με τον εαυτό του, συνιστώντας την καλύτερη απάντηση σε όσους μένουν μόνο στον ποιητή των μακροπερίοδων συνθέσεων .

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Μιλούσε για μυστικές αρτηρίες,

για σιωπηλά εφόδια,

για κείνο το ανάλαφρο βάρος στις πλάτες

όταν η Μαρία λύνει την ποδιά της και κοιτάει απ’ το παράθυρο,

όταν δύο νέοι εμπορεύονται στο πεζοδρόμιο

λαθραία υφάσματα,

όταν ο Λαοδίκης στον εξώστη, με ριγέ πιτζάμες,

κλείνει τα μάτια του στο μέγα φως,

κι η θάλασσα μας πλησιάζει

όλους ανεξαιρέτως

διδακτική, αμερόληπτη, αμνησίκακη.

Ο ΩΡΑΙΟΣ ΔΡΑΠΕΤΗΣ

Φτηνό το φως, φτηνά μαγαζιά, φθηνότερα λόγια.

Άλλοι έφυγαν, άλλοι κοιμούνται, άλλοι πεθάνανε.

Κι αυτοί κι εκείνοι το ίδιο γερνάνε.

Εσύ αρνήθηκες τον γενικό κανόνα.

Άφησες πλαγιασμένο στο κρεβάτι σου το ομοίωμά σου

μην καταλάβουν πως εσύ πλανιέσαι

στο μέγα δάσος, άοπλος κυνηγός,

φορώντας τις λευκές σου μπότες.

ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΤΙΚΟ

Η σιωπηλή αθωότητα της άγνοιας. Πόσες

διαδοχικές αναιρέσεις, σφαλερές διαισθήσεις.

Κοιτούσες το βουνό, το ποτάμι, το σύννεφο.

Τα ωραία κορίτσια χάθηκαν στον κήπο

πίσω από πανύψηλα χρυσάνθεμα.

Η νύχτα

διαστέλλονταν πάνω απ’ την πόλη.

Κι εσύ

απόμεινες ασάλευτος μέσα στο διχασμό σου,

έχοντας μόνο άλλοθι το άστρο.

ΧΩΡΟΣ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΩΝ

Πίσω απ’ τη μάντρα, σπασμένα γυαλιά,

σπασμένες στάμνες και κονσερβοκούτια,

τα λυπημένα σκυλιά, οι άγριες γάτες,

πλήθος τσουκνίδες κι ανάμεσά τους

ένα μικρό λουλούδι κίτρινο,

σαν άστρο παραμελημένο,

έχει αναλάβει να πληρώσει όλα τα σπασμένα.

Μαζί κι εγώ.

ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ

Πριν από εσένα ήσουν εσύ;

Έξω στο δρόμο δεν περνάει κανένας.

Το φως του δωματίου πέφτει κάθετα

τονίζοντας τα ζυγωματικά, σβήνοντας το σαγόνι

μέσα στην ίδιαν απορία: «υπήρξαμε;». Έτσι

πέταξα το ποτήρι απ’ το παράθυρο.

Έτσι άκουσα τουλάχιστον κάτω στο πεζοδρόμιο τον κρότο: «υπάρχουμε».

ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ

Τα πιο πολλά, τα πιο ωραία,

Τα ‘δες απ’ την κλειδαρότρυπα- λουλούδια πεσμένα στο πάτωμα

και μέσα στα παπούτσια σου.

Καλύτερα λοιπόν

να περπατάς ξυπόλητος

μη σ’ ακούσουν.

ΤΟ ΑΔΙΑΒΑΤΟ

Άνθρωποι ριψοκίνδυνοι ήταν.

Δεν το περηφανεύονταν ωστόσο.

Έσπασε το θερμόμετρο,

ο υδράργυρος σκόρπισε.

Σαν φτάσαμε στα σύνορα

μας σταμάτησαν.

Τα ψεύτικα διαβατήρια

ήταν έγκυρα.

Εμείς δεν περάσαμε.

ΔΗΜΟΣΙΟ ΠΑΡΚΟ

Στη μικρή λίμνη τα χρυσόψαρα κι ένας κύκνος.

Στο παγκάκι η Περσεφόνη σταυροπόδι. Τα γόνατά της

λάμπουν ωραία. Όμως, προπάντων, αυτός ο κύκνος ακριβώς ήταν το επιχείρημα σου

να συνεχίσεις να γράφεις μετά θάνατον.

ΥΑΛΟΥΡΓΕΙΑ

Οι φούρνοι των υαλουργείων. Φλόγες, διαθλάσεις,

κρυστάλλινες μορφές, αγαλμάτια, δοχεία.

Το σώμα της Άρτεμης διάφανο,

ο κλόουν, ο υπνοβάτης, η θλιμμένη χελώνα,

τα δίδυμα άλογα. Σχήματα οικεία-

μακρινές μνήμες επιστρέφοντας στον εαυτό τους,

πραγματωμένη διαφάνεια. Πρόσεχε- είπε-

αχ, η ονειρεμένη, η εύθραυστη, διαψευσμένη,

η προδοτική.

Τ’ ΑΣΠΡΑ ΒΟΤΣΑΛΑ

Ετούτα τ’ άσπρα βότσαλα στο γυμνό σου τραπέζι

λάμπουν στον ήλιο. Κανένας δε μαντεύει

από ποιους βυθούς ανασύρθηκαν. Κανένας

δεν υποπτεύεται με το ριψοκίνδυνες

καταδύσεις τ’ ανέβασες. Με τι

στερήσεις κι αρνήσεις τ’ απέσπασες

από τα νύχια κοραλλόδεντρων και βράχων. Γι’ αυτό

λαμποκοπούν τόσο λευκά με τη σεμνή τους περηφάνια

ν’ αποσκεπάζουν το σκοτάδι της καταγωγής τους και ποτέ

να μην μαρτυρήσουνε την ώρα της Μεγάλης Δίκης.