Άλκη Ζέη: Στη μαύρη μαυρίλα που βρισκόμαστε, υπάρχει όαση

Σάββατο 22 Οκτωβρίου 2011

της Νατάσσα Δομνάκη από το ΑΠΕ-ΜΠΕ

«Ψυχραιμία». Όταν η λέξη ακούγεται από την Άλκη Ζέη για όσα συμβαίνουν σήμερα στην Ελλάδα τότε αποκτά μια ιδιαίτερη σημασία: «Κατανοώ βέβαια ότι για τους άλλους είναι πολύ πιο δύσκολο να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους απ' ότι είναι για εμάς που έχουμε περάσει πολλές φοβερές στιγμές», λέει με νηφαλιότητα, η πολυδιαβασμένη και πολυμεταφρασμένη συγγραφέας.

Και τονίζει την αξία της πολιτισμικής αντίστασης που συχνά ενσαρκώνουν κάποιοι δάσκαλοι, παθιασμένοι να μεταδώσουν «με βάσανο και κόπο, αβοήθητοι» την ουσία της γνώσης και της τέχνης στα παιδιά.

Η Άλκη Ζέη πιστεύει ότι παρά «την μαύρη μαυρίλα της κατάστασης που βρισκόμαστε, υπάρχει όαση». Η διαπίστωσή της επιβεβαιώνεται καθημερινά, μέσα από τον ανοιχτό διάλογο που διατηρεί με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς , οργώνοντας εδώ και τριάντα χρόνια, τα σχολεία της Ελλάδας απ’ άκρη σ’ άκρη.

«Δηλαδή όταν πήγα στο Περιβαλλοντικό Κέντρο της Κέρκυρας,» συνεχίζει , «σε αυτό το πολύ ωραίο μέρος στις παλιές αλυκές και είδα δασκάλους με κέφι να έχουν φέρει τους μαθητές τους, να κάνουν θέατρο, παιδιά να μελετάνε με τηλεσκόπια τους ερωδιούς, άνοιξε η ψυχή μου. Αυτό είναι ελπίδα».

Συναντήσαμε την Άλκη Ζέη στο διαμέρισμά της στην Αθήνα, στο ενδιάμεσο των ταξιδιών της στην Ελλάδα αλλά και στις Βρυξέλλες όπου επισκέπτεται τακτικά τα δύο της εγγόνια. Γεμάτο φωτογραφίες και αναμνήσεις από μια ζωή μυθιστορηματική. Μια γυναίκα που πίστεψε στα ιδανικά της Αριστεράς τα χρόνια της κατοχής και της αντίστασης, ακολούθησε το μεγάλο ρεύμα της περιπέτειας της ελληνικής Αριστεράς, βρέθηκε μετά τον εμφύλιο στα 27 της χρόνια στην πολιτική προσφυγιά της Τασκένδης και της Μόσχας , άσκησε από νωρίς κριτική.

Έζησε εξόριστη στο Παρίσι στα χρόνια της χούντας, γνώρισε προσωπικότητες όπως τον Εντουάρντο ντε Φίλιππο και το Νίκο Ζαχαριάδη, ήταν σύζυγός του θεατρικού συγγραφέα και σκηνοθέτη Γιώργου Σεβαστίκογλου, και παροτρύνθηκε στη συγγραφή από την θεία της, την Διδώ Σωτηρίου. Μίλησε με λογοτεχνική δεξιοτεχνία για θέματα και βιώματα μιας σκληρής περιόδου της νεότερης ιστορίας και τα βιβλία της για παιδιά και νέους έκαναν εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα σε όλο τον κόσμο. Βραβεύτηκε πολλές φορές στην Ελλάδα και το εξωτερικό και ταυτίστηκε στη συλλογική συνείδηση των αναγνωστών με το μπεστ σέλλερ «Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» (1987), που ήταν και το πρώτο βιβλίο της για ενήλικες

Συνεχίζει γεμάτη ενέργεια και νεανικότητα- παρά τα 86 της χρόνια και με το χαρακτηριστικό της χιούμορ που δεν την εγκαταλείπει ποτέ.

Από τις 3 Νοεμβρίου, η Παιδική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου ανεβάζει σε σκηνοθεσία Τάκη Τζαμαργιά, το παιδικό μυθιστόρημα της Αλκης Ζέη «Ο Μεγάλος περίπατος του Πέτρου». Αυτοβιογραφικό βιβλίο για την κατοχή και την Αντίσταση (εκδ.Κέδρος 1971 ) που έχει μεταφραστεί σε 20 γλώσσες του κόσμου. Είναι το πρώτο της μυθιστόρημα που ανεβαίνει στο θέατρο κι έχει αγωνία: «Νομίζω ότι ένα μυθιστόρημα πολύ περισσότερο μεταφέρεται στον κινηματογράφο παρά στο θέατρο» ομολογεί. «Πώς θα το πάρουν τα παιδιά; Κάποιες σκηνές του βιβλίου είναι άγριες και τις ισορροπώ με χιούμορ. Είναι δηλαδή στην κόψη του ξυραφιού. Τώρα δεν ξέρω πώς θα βγει στο θέατρο. Περιμένω να δω την παράσταση».

Και τα παιδιά πώς αντιλαμβάνονται το θέμα; Γιατί η κατοχή και η αντίσταση είναι ιστορίες δύο γενεών πίσω. «Καταλαβαίνουν το βιβλίο επειδή ο ήρωας είναι ένας συνομίληκός τους,» μας απαντά. «Και είναι πολύ κοντά σ΄ αυτόν. Εκείνου την πορεία ακολουθούν»

Η Άλκη Ζέη έγραψε το βιβλίο στο Παρίσι, όπου έμενε τα χρόνια της δικτατορίας με τον σύζυγό της και τα δύο τους παιδιά. «Δεν ήθελα να δώσω το χειρόγραφο στην εκδότρια Νανά Καλιανέση του Κέδρου επειδή ήταν φίλη μου από τα χρόνια της εξορίας κι αν δεν της άρεσε ίσως στενοχωριόταν να μου αρνηθεί. Οπότε το έστειλα στην Ελλάδα στον Γιάννη Ρίτσο κι όταν εκείνος το διάβασε το έδωσε αμέσως στην Νανά Καλιανέση» θυμάται η Αλκη Ζέη.

Είχε προηγηθεί αρκετά χρόνια πριν, το πρώτο βιβλίο της Αλκη Ζέη, «Το καπλάνι της Βιτρίνας», που είχε γράψει στη Μόσχα. Εκδόθηκε το 1964 από το «Θεμέλιο» του Μίμη Δεσποτίδη και μέχρι σήμερα έχει μεταφραστεί σε 33 γλώσσες.

Το «Καπλάνι της βιτρίνας» κατατάσσεται ανάμεσα στα 150 καλύτερα παιδικά βιβλία διεθνώς.

Μόσχα , Παρίσι. Δύο μεγάλοι σταθμοί που σημάδεψαν την προσωπική Οδύσσεια της Άλκης Ζέη.

Σήμερα, είκοσι χρόνια μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, εάν ξαναέγραφε την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» θα άλλαζε κάτι στο χειρόγραφό της; «Ούτε μια γραμμή» μας απαντά. «Είμαι ευχαριστημένη που το έγραψα πριν την κατάρρευση. Διαφορετικά θα εκόμιζα γλαύκας εν Αθήναις.» Περίμενε την τεράστια απήχηση του βιβλίου; «Όχι, καθόλου. Έλεγα ας το διαβάσουν αυτοί που είναι δικοί μας άνθρωποι και καταλαβαίνουν τις καταστάσεις για τις οποίες μιλά το βιβλίο. Και τώρα το βιβλίο γνωρίζει μια δεύτερη νεότητα, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο».

Για την Ευρώπη, τι πιστεύει; «Νομίζω ότι αλλιώς ξεκίνησε κι αλλιώς κατέληξε. Το όνειρο της Ευρώπης ενωμένης, της Ευρώπης του πολιτισμού, τώρα κατέληξε να είναι των τραπεζών και του χρηματιστηρίου. Εμείς σαν χώρα είμαστε σε δύσκολη θέση γιατί και οι Ευρωπαίοι δεν ξέρουν πώς να σώσουν μια χώρα που βρίσκεται σε κίνδυνο. Θα την πληρώσουμε εμείς γιατί είμαστε οι πρώτοι που θα πέσουμε σε αυτήν την κατάσταση. Και μην ξεχνάμε ότι διεθνώς εκλείπουν οι μεγάλοι ηγέτες. Μόνο μετριότητες.»

Η νέα γενιά τί έχει να περιμένει, ρωτάμε την Αλκη Ζέη, που ποτέ δεν έχει κρύψει την αλήθεια από τα παιδιά: «Δεν ξέρω αλλά λέω ότι πάντα υπάρχει μια ελπίδα. Από κάπου θα βγούμε. Μην κοιτάς εμάς που δεν μας βγήκε. Τα δύσκολα χρόνια της κατοχής, είχαμε μια ελπίδα, ένα όνειρο. Πιστεύαμε στο σοσιαλισμό. Δεν μας βγήκε, αλλά τότε το πιστέψαμε ».