Πόλεμος ΕΕ κατά των οίκων αξιολόγησης

Η έλλειψη διαφάνειας που χαρακτηρίζει τις S&P, Moody's και Fitch

λαμβάνει σκανδαλώδη χαρακτήρα

Κυριακή, 10 Ιουλίου 2011

ΠΗΓΗ: ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ - Μ. ΣΠΙΝΘΟΥΡΑΚΗΣ

Εντείνονται οι αντιδράσεις για τη συμπεριφορά των οίκων αξιολόγησης, οι οποίοι ακολουθώντας τις ορέξεις των αγορών προχωρούν σε αξιολογήσεις, οι οποίες αμφισβητούνται έντονα από πολιτικούς, κεντρικούς τραπεζίτες, αλλά και τις κοινωνίες. Την περασμένη εβδομάδα ο οίκος Μoody’s υποβάθμισε σε «σκουπίδια» (junk) τα ομόλογα τις Πορτογαλίας εντείνοντας τις πιέσεις των αγορών στις περιφερειακές οικονομίες της ευρωζώνης και προκαλώντας όχι μόνο νέες αναταραχές στις αγορές, αλλά και ανοικτό πλέον πόλεμο μεταξύ των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και των οίκων αξιολόγησης.

Ο γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε όχι μόνο χαρακτήρισε αδικαιολόγητη την υποβάθμιση της Πορτογαλίας από τη Moody’s, αλλά τόνισε ότι πρέπει να περιοριστεί το «ολιγοπώλιο» των οίκων αξιολόγησης. Ο επίτροπος εσωτερικής αγοράς Μισέλ Μπαρνιέ προειδοποίησε μάλιστα ότι η ΕΕ εξετάζει το ενδεχόμενο να θέσει εκτός διαδικασίας πιστοληπτικής αξιολόγησης τις χώρες που υπάγονται σε προγράμματα διάσωσης.

Το ζήτημα της απαλλαγής των κρατών από τις εκτιμήσεις των οίκων αξιολόγησης είναι ένα θέμα που έχει συζητηθεί πολύ και σίγουρα θα συζητηθεί περισσότερο. Από νομικής πλευράς είναι δύσκολο να απαγορευτούν οι δραστηριότητές τους, αφού υπάγονται στο αμερικανικό Δίκαιο και προστατεύονται από το άρθρο 1 του Συντάγματος των ΗΠΑ που αφορά την ελευθερία της γνώμης. Οι ίδιοι εξάλλου ισχυρίζονται ότι παράγουν «γνώμες» και όχι «γνωμοδοτήσεις».

Το ενδεχόμενο της υποκατάστασής τους από κάποιες δημόσιες αρχές, όπως π.χ. το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, συζητείται ευρέως, αν και οι αγορές δεν φαίνεται να συγκινούνται ιδιαιτέρως. Ο μόνος οίκος αξιολόγησης δημόσιου χαρακτήρα που υφίσταται είναι της Κίνας, τον οποίον οι αγορές ουδόλως λαμβάνουν υπόψη.

Το μόνο «όπλο» που φαίνεται ικανό στην παρούσα φάση να σπάσει την παντοδυναμία των τριών οίκων είναι να υποχρεωθούν στην εφαρμογή κάποιων κανόνων, αρχής γενομένης από τη διαφάνεια. Διαφάνεια όχι μόνο σε σχέση με τα πρότυπα και τα κριτήρια επί των οποίων βασίζονται οι αναλύσεις τους, αλλά και διαφάνεια σε σχέση με τις πληροφορίες που διαθέτουν και δεν δημοσιοποιούν. Όσο ευρύτερη είναι η διαφάνεια τόσο περισσότεροι θα είναι αυτοί οι οποίοι θα καταλήγουν στα δικά τους συμπεράσματα, χωρίς να προσφεύγουν στις υπηρεσίες τους. Είναι ίσως ο μόνος τρόπος για να αποδυναμωθεί ο ρόλος τους και η δυνατότητά τους να επηρεάζουν και σε μεγάλο βαθμό να διαμορφώνουν τις παγκόσμιες οικονομικές εξελίξεις.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι αντικειμενικότερος τρόπος αξιολόγησης των οικονομικών δεδομένων δεν μπορεί να υπάρξει, αφού όλες οι εταιρείες του κόσμου συμφωνούν πως οι εν λόγω οίκοι είναι οι καλύτεροι «διαιτητές» και γι’ αυτό άλλωστε τους πληρώνουν αδρά. Άλλοι ωστόσο υποστηρίζουν ότι ένας εξ ορισμού «πληρωμένος διαιτητής» μάλλον θα ευνοεί αυτόν που τον «πληρώνει» καλύτερα. Πόσω μάλλον όταν οι τρεις οίκοι παραδέχονται ότι δεν εφαρμόζουν τα ίδια μοντέλα αξιολογήσεων. Κάτι το οποίο αναγκάζει πολλές επιχειρήσεις (κυρίως αυτές οι οποίες επιδιώκουν αυξημένη αξιοπιστία) να είναι πελάτες και των τριών.

Αν οι εκτιμήσεις των οίκων αξιολόγησης αφορούσαν αποκλειστικώς τις επιχειρήσεις, η συζήτηση περί της αντικειμενικότητάς τους θα αφορούσε μόνον τους οικονομικούς παράγοντες. Το γεγονός όμως ότι οι αξιολογήσεις τους αφορούν πλέον και τους κρατικούς τίτλους έχει πολιτικοποιήσει το όλο ζήτημα θέτοντας ευθέως το πρόβλημα των κριτηρίων βάσει των οποίων οι εν λόγω οίκοι αποφασίζουν.

Η έλλειψη διαφάνειας που χαρακτηρίζει εν γένει τις αξιολογήσεις τους στην περίπτωση των κρατικών χρεών λαμβάνει σκανδαλώδη χαρακτήρα. Και αυτό για μια σειρά λόγους. Ο βασικότερος είναι ότι, όπως οι ίδιοι έχουν ομολογήσει, στο ζήτημα της εκτίμησης των κρατικών χρεών δεν υπάρχουν ούτε συγκεκριμένα πρότυπα ούτε κοινώς αποδεκτά κριτήρια αναφοράς και σύγκρισης. Η στάθμιση της δανειοληπτικής ικανότητας της κάθε χώρας δεν βασίζεται σε οικονομετρικά υποδείγματα, είναι επί της ουσίας υποκειμενική και καθορίζεται από τις προσωπικές εκτιμήσεις των αναλυτών του κάθε οίκου.

Η απόφαση για τη μεταβολή της διαβάθμισης της δανειοληπτικής ικανότητας ενός κράτους λαμβάνεται κατόπιν ψηφοφορίας των μελών της επιτροπής και στη συνέχεια ανακοινώνεται σχεδόν αμέσως. Η κυβέρνηση του εν λόγω κράτους ενημερώνεται συνήθως δύο ώρες πριν από τη δημοσιοποίηση της νέας διαβάθμισης. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια εξαιρετικά αδιαφανή διαδικασία, η οποία ωστόσο συχνά καθορίζει τις τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων.

Πώς αξιολογούν

Κάθε οίκος έχει τη δική του επιτροπή αξιολόγησης των κρατικών χρεών, η οποία αποτελείται από είκοσι άτομα το πολύ και συνέρχεται όταν ο ειδικός αναλυτής για το χρέος ενός κράτους εκτιμήσει ότι τίθεται θέμα μεταβολής της βαθμολόγησης των ομολόγων αυτού του κράτους. Η εκτίμησή του μπορεί να βασίζεται σε οικονομικά δεδομένα (όπως το έλλειμμα και το χρέος), μπορεί όμως να βασίζεται και σε πολιτικά δεδομένα, όπως η σταθερότητα των θεσμών του κράτους ή η συνολική πολιτική βούληση. Στην περίπτωση της Βενεζουέλας, για παράδειγμα, υποβαθμίστηκαν τα ομόλογά της επειδή οι οίκοι αξιολόγησης έκριναν ότι δεν υπήρχε η αναγκαία πολιτική βούληση για την αποπληρωμή του χρέους της χώρας.

Από τους αμερικανικούς σιδηροδρόμους ρυθμιστές της παγκόσμιας οικονομίας

Το ολιγοπώλιο της αξιολόγησης

To 1909 ο αμερικανός οικονομικός αναλυτής  Τζον Μούντι είχε μια εξαιρετική ιδέα: προσέθεσε στη μελέτη του «Για τις επενδύσεις στους σιδηροδρόμους» έναν πίνακα βαθμολόγησης αυτών των επενδύσεων αναλόγως των αποδόσεών τους. Αυτό ήταν. Λίγο αργότερα η εταιρεία Moody’s δεν προλάβαινε να τυπώνει τους πίνακές της, αποδέκτες των οποίων ήταν _ με το αζημίωτο φυσικά _ σχεδόν όλες οι αμερικανικές επιχειρήσεις. Ως τότε οι μόνοι πελάτες αναλυτών όπως ο Τζον Μούντι ήταν οι οικονομικοί συντάκτες κάποιων αμερικανικών εφημερίδων, οι οποίοι, αδυνατώντας ίσως να κατανοήσουν τους ισολογισμούς των αμερικανικών εταιρειών, αγόραζαν τις οικονομικές αναλύσεις για μια χούφτα δολάρια _ σήμερα απαιτούνται μερικές δεκάδες χιλιάδες δολάρια για τις αναλύσεις του οίκου Moody’s.

Την ιδέα του Τζον Μούντι έσπευσαν να μιμηθούν ουκ ολίγοι. Έτσι το 1916 εισήλθε στην αγορά των επενδυτικών αξιολογήσεων η Poor’s Publishing Company, το 1922 η Standard Statistics Company και το 1924 η Fitch Publishing Company.

Οι πωλήσεις των αναλύσεων πήγαιναν μια χαρά για περίπου 50 χρόνια, δηλαδή ως τη δεκαετία του 1970, οπότε συνέβησαν δύο πράγματα: πρώτον, η χρηματοπιστωτική αγορά έγινε εξαιρετικά πολυσύνθετη με την εκτίναξη των παραγώγων, των δομημένων και των άλλων τιτλοποιημένων χρηματοοικονομικών προϊόντων· δεύτερον, εφευρέθηκαν τα φωτοτυπικά μηχανήματα καθιστώντας πανεύκολες τις αντιγραφές των πινάκων και των αναλύσεων. Έκτατε και σταδιακώς οι σχέσεις των οίκων αξιολόγησης με τους πελάτες τους άρχισαν να αλλάζουν...

Σήμερα υπάρχουν περίπου 60 οίκοι αξιολόγησης ανά τον κόσμο. Τρεις ωστόσο είναι αυτοί οι οποίοι ελέγχουν πάνω από το 90% της αγοράς: ο Moody’s, οι Standard and Poor’s (που προέκυψαν από συγχώνευση το 1941)

και ο Fitch _ ο εφευρέτης της «πατέντας», ο Moody’s, εξακολουθεί πάντα να έχει λίγο περισσότερο κύρος από τους υπολοίπους.

Οι μεγάλες επιχειρήσεις τους πληρώνουν πλέον όχι τόσο για να μαθαίνουν πληροφορίες για τους ανταγωνιστές τους όσο για να αξιολογούν τις ίδιες και να βαθμολογούν τις μετοχές τους. Η «ταρίφα» του ολιγοπωλίου είναι φυσικά λίγο αλμυρή. Κινείται (ανάλογα με το μέγεθος του πελάτη) μεταξύ 50.000 και 150.000 ευρώ για μια απλή αξιολόγηση, ενώ στη συνέχεια οι οίκοι έχουν και τα ποσοστά τους από τις μετοχές οι οποίες πωλούνται.