Ç íÝá ðáãêüóìéá ôÜîç üðùò ôçí ó÷åäéÜæåé ï Âëáíôéìßñ Ðïýôéí
του ΝτανιÝλ ΒερνÝ για το www.slate.com
ÓÜââáôï 6 Óåðôåìâñßïõ 2014
Η στρατιωτικÞ επÝμβαση στα ανατολικÜ της Ουκρανßας δεν εßναι παρÜ Ýνα στοιχεßο σε Ýνα πιο ευρý σχÝδιο για τον Ρþσο πρüεδρο: θÝλει να τελειþνει με τον χÜρτη ασφαλεßας που οριοθετÞθηκε μετÜ το τÝλος του Ψυχροý ΠολÝμου.
Στüχος του το ΝΑΤΟ και η ευρωπαúκÞ Ενωση
ΘÝλει να τελειþνει με Ýνα πολýπλοκο σýνολο συμφωνιþν, συνθηκþν, προσπαθειþν συνεργασßας ακüμη και ενσωμÜτωσης, μεταξý της Ρωσßας και των διεθνþν θεσμþν και οι οποßες Þταν Þδη ενεργÝς στην Ευρþπη την εποχÞ του ψυχροý πολÝμου, üπως το ΝΑΤΟ και η ΕυρωπαúκÞ Ενωση.
ΑλλÜζοντας με τη βßα τα σýνορα που Ýχουν χαραχθεß στην Ευρþπη, üπως Ýκανε προσαρτωντας στρατιωτικÜ την Κριμαßα τον περασμÝνο ΜÜρτιο, ο ρþσος πρüεδρος καταπατÜ Ýναν κανüνα τον οποßο εßχαν üλοι σεβαστεß κατÜ τη διÜρκεια του ψυχροý πολÝμου και εßχε καταγραφεß στην τελικÞ πρÜξη της Συμφωνßας του Ελσßνκι το 1975: τον σεβασμü της εδαφικÞς ακεραιüτητας των ευρωπαúκþν κρατþν.
Στη διÜρκεια των διαπραγματεýσεων που εßχαν καταλÞξει στη Συμφωνßα του Ελσßνκι, μακρÝς συζητÞσεις εßχαν γßνει σε Ýνα ερþτημα που Þταν κυρßως πολιτικü: τα σýνορα που προÝκυψαν απü τον Δεýτερο Παγκüσμιο Πüλεμο θα Ýπρεπε να θεωροýνται «απαραβßαστα» Þ «μη επιδεχüμενα αλλαγÝς;»
Η ΣοβιετικÞ Ενωση Þθελε το δεýτερο. Ενας απü τους βασικοýς της στüχους, στις διαπραγματεýσεις του Ελσßνκι, Þταν να αναγνωριστεß για πÜντα η επÝκταση του σοσιαλιστικοý στρατοπÝδου ως τα σýνορα του Ελμπε που χωρßζει τις δýο Γερμανßες, üταν ο σοβιετικüς στρατüς κατÝλαβε την ΑνατολικÞ, μετÜ τον Β' Παγκüσμιο Πüλεμο.
ΤελικÜ, επειδÞ οι Γερμανοß Þθελαν να αφÞσουν Ýνα ανοιχτü παρÜθυρο στην επανÝνωση των δýο Γερμανιþν, η Δýση πÝτυχε þστε τα σýνορα να δηλωθοýν μÝσα στη Συμφωνßα «απαραβßαστα» που σημαßνει üτι δεν μποροýν να αλλÜξουν με τη βßα αλλÜ μποροýν να αλλÜξουν ειρηνικÜ, μετÜ απü συμφωνßα των δýο πλευρþν και ανÜλογα με την επιθυμßα των πληθυσμþν που ζουν εκεß. Αυτü συνÝβη το 1990 με την επανÝνωση των δýο Γερμανιþν.
Αμφισβητεß και τον ΟΑΣΕ
Απü τη Συμφωνßα του Ελσßνκι γεννÞθηκε στο σýμφωνο του ΟΑΣΕ (Οργανισμüς για την ΑσφÜλεια και την Συνεργασßα στην Ευρþπη), μετÜ την διÜλυση των δýο μπλοκ –ανατολικοý και δυτικοý. ¼μως, με την εν ψυχρþ προσÜρτηση της Κριμαßας και με το εν εξ εξελßξει παιχνßδι στην ανατολικÞ Ουκρανßα η οποßα Ýχει καταληφθεß απü ρωσüφιλους αυτονομιστÝς, ο Ποýτιν αμφισβητεß Ýνα απü τα θεμÝλια της ευρωπαúκÞς σταθερüτητας η οποßα χρονολογεßται για πÜνω απü σαρÜντα χρüνια.
Δεν εßναι η πρþτη φορÜ, αλλÜ ως τþρα περιοριζüταν στο να αμφισβητεß τον ΟΑΣΕ. Παρüτι ο Οργανισμüς αυτüς συνενþνει 57 κρÜτη-μÝλη, συν τους μη ευρωπαßους εταßρους, και παρüτι λειτουργεß σýμφωνα με τους κανüνες των συμβιβασμþν, η Ρωσßα τον θεωρεß σαν μια δυτικÞ μηχανÞ πολÝμου, η οποßα στηρßζει τα ανθρþπινα δικαιþματα και εμποδßζει την χειραγþγηση των εκλογικþν αποτελεσμÜτων. Εδþ και καιρü ζητÜει την αναμüρφωσÞ του. Οι αυτονομιστÝς της ανατολικÞς Ουκρανßας, τους οποßους στηρßζει η Μüσχα, Ýδειξαν πüσο λßγο σÝβονται τους παρατηρητÝς του ΟΑΣΕ αιχμαλωτßζοντÜς τους στην αρχÞ της διÝνεξης.
ΝÝα αρχιτεκτονικÞ ασφÜλειας
Ο ΟΑΣΕ δεν εßναι ο μüνος θεσμüς που βρßσκεται στο στüχαστρο του Ποýτιν. Την δεκαετßα του 1990 πολλÝς συμφωνßες υπεγρÜφησαν μεταξý της Ρωσßας και του Ατλαντικοý Συμφþνου –το οποßο επιβßωσε του ψυχροý πολÝμου, αντßθετα με το Σýμφωνο της Βαρσοβßας, το οποßο συνÝνωνε τις σοσιαλιστικÝς χþρες γýρω απü την μακαρßτισσα σοβιετικÞ Ýνωση.
Αμερικανοß και Γερμανοß δεσμεýτηκαν üταν επανενþθηκε η Γερμανßα να μην εξαπλþσουν το ΝΑΤΟ προς τα ανατολικÜ; Η ερþτηση δεν Ýχει απαντηθεß. Αυτü που ξÝρουμε εßναι üτι τα κρÜτη που απελευθερþθηκαν απü την σοβιετικÞ κυριαρχßα Ýκαναν αßτηση να μπουν στο ΝΑΤΟ και Üρχισαν να γßνονται δεκτÝς σε μικρÝς δüσεις μετÜ το 1999. Μüνο η Ουκρανßα και η Γεωργßα δεν Ýγιναν δεκτÝς στο ΝΑΤΟ το 2008, επειδÞ αντÝδρασαν η Γαλλßα και η Γερμανßα, στη Σýνοδο ΚορυφÞς του Βουκουρεστßου, στην οποßα Þταν παρþν ο Ποýτιν. Το Παρßσι και το Βερολßνο δεν Þθελαν να «προκαλÝσουν» τη Μüσχα. Ο Ποýτιν ερμÞνευσε αυτÞ την απüφαση σαν Ýνδειξη αδυναμßας και επωφελÞθηκε με τον πüλεμο στη Γεωργßα, την ßδια χρονιÜ, για να την κüψει σε κομÜτια.
Σαν Ýνα εßδος ανταλλÜγματος στην διεýρυνση του ΝΑΤΟ οι Δυτικοß πρüτειναν στο Κρεμλßνο, στη δεκαετßα του 1990, διÜφορους τρüπους συνεργασßας με την ΑτλαντικÞ Συμμαχßα: Συμμαχßα για την ειρÞνη, αλλÜ δεν Üρεσε στη Ρωσßα γιατß την Ýβαζε στο ßδιο βÜθρο με τις «μικρÝς» χþρες που Þταν δορυφüροι της. Στη συνÝχεια προτÜθηκε το Forum NATO-Rωσßας και το 1997 προτÜθηκε η ιδρυτικÞ πρÜξη ΝΑΤΟ-Ρωσßα, η οποßα πρüτεινε μια στενÞ σχÝση.
Ολες αυτÝς οι προτÜσεις δεν μπüρεσαν να ικανοποιÞσουν τις απαιτÞσεις της Ρωσßας, η οποßα Þθελε να Ýχει δικαßωμα βÝτο στις αποφÜσεις του ΝΑΤΟ. ΑυτÞ η αντßφαση φÜνηκε περßτρανα το 1999, üταν η ΑτλαντικÞ Ενωση αποφÜσισε να παρÝμβει στρατιωτικÜ στο Κüσοβο, χωρßς τη σýμφωνη γνþμη της Ρωσßας.
Γι'αυτü το λüγο η ηγεσßα του Κρεμλßνου ακολουθοýν μια γραμμÞ που χÜραξαν Þδη απü τον καιρü της σοβιετικÞς Ýνωσης: μια νÝα αρχιτεκτονικÞ ασφÜλειας στην Ευρþπη. Με αυτÞ τη διπλωματικÞ φüρμουλα οι Ρþσοι κρýβουν τη θÝλησÞ τους να συναποφασßζουν για θÝματα ασφαλεßας στην Ευρþπη, για την ασφÜλεια και τη δομÞ της Ηπεßρου, ακüμη και για τις σφαßρες επιρροÞς.
Οι Ρþσοι προσπÜθησαν να επιβÜλλουν την ÜποψÞ τους, üπως φÜνηκε απü την ομιλßα του Ποýτιν στη Γερμανßα, το 2001, μπροστÜ στη ΓερμανικÞ ΒουλÞ. Στη συνÝχεια Ýγιναν πιο απειλητικοß, το 2007, στην Σýνοδο του ΜονÜχου για την ασφÜλεια. Εκεß ο Ντμßτρι ΜεντβÝντεφ, ενþ υπηρετοýσε την πρωθυπουργßα μεταξý δýο προεδρικþν θητειþν του Ποýτιν, επανÝλαβε την πρüταση, στην οποßα οι Δυτικοß αντÝδρασαν με παγερÞ ευγÝνεια.
Η δημιουργßα τετελεσμÝνων γεγονüτων
ΣÞμερα, ο Ρþσος πρüεδρος εßναι προφανÝς üτι Üλλαξε πολιτικÞ. ΘÝλει τþρα να δημιουργÞσει τετελεσμÝνα γεγονüτα που θα υποχρεþνουν τους συνομιλητÝς του να τοποθετοýνται με την πλευρÜ που εκεßνος θα Ýχει επιλÝξει. ΠαρατηρητÝς στη Μüσχα ισχυρßζονται üτι εßναι Ýτοιμος να ανατρÝψει üλες τις συμφωνßες πÜνω στις οποßες εßναι θεμελιωμÝνη η ευρωπαúκÞ ασφÜλεια.
Ηδη, η Ρωσßα απεσýρθη απü το σýμφωνο για τα κλασικÜ üπλα, το οποßο Ýβαζε πλαφüν στους ευρωπαúκοýς και στον ρωσικü στρατü στην Ευρþπη και υποχρÝωνε να ανακοινþνονται οι σημαντικÝς στρατιωτικÝς ασκÞσεις.
Επßσης η Ρωσßα αμφισβητεß το σýμφωνο για τις πυρηνικÝς δυνÜμεις μεσαßου βεληνεκοýς, το οποßο υπÝγραψαν ο ΜιχαÞλ Γκορμπατσüφ και ο Ρüναλντ ΡÞγκαν το 1987. Αυτοß οι πυρηνικοß πýραυλοι αποτÝλεσαν σημεßο τριβÞς ΑνατολÞς-Δýσης üλη τη δεκαετßα του 1980 και προκÜλεσαν ειρηνικÝς διαδηλþσεις στην δυτικÞ Ευρþπη, πρÜγμα που εßχε προκαλÝσει την διαβüητη φρÜση του ΦρανσουÜ ΜιτερÜν το 1983: «Οι πýραυλοι εßναι στην ΑνατολÞ και οι ειρηνιστÝς στη Δýση».
Ειδικοß σημειþνουν üτι η καταγγελßα αυτþν των συμφωνιþν δεν θα Ýχει πρακτικÝς συνÝπειες γιατß, στην πραγματικüτητα, η Ρωσßα διαθÝτει κατþτερο αριθμü κλασικþν Þ πυρηνικþν üπλων απü το üριο που Ýχει τεθεß απü κοινοý.
ΑλλÜ το πρÜγμα εßναι συμβολικü.
ΘυσιÜζονται τα μη-μÝλη του ΝΑΤΟ;
Μια Üλλη συμφωνßα, η ιδρυτικÞ πρÜξη ΝΑΤΟ-Ρωσßα του 1997, απομÝνει τελευταßα προσπÜθεια συνεργασßας μεταξý των δýο πρþην εχθρþν του ψυχροý πολÝμου. ΑυτÞ η πρÜξη θα μποροýσε να εßχε κÜνει τη Ρωσßα επßτιμο μÝλος του ΝΑΤΟ αν και οι δýο πλευρÝς το εßχαν δει πιο σοβαρÜ. Για τον Βλαντιμßρ Ποýτιν αυτÞ η ιδρυτικÞ πρÜξη δεν Ýχει ισχý αλλÜ ο ρþσος πρüεδρος θÝλει να κρατÞσει για τον εαυτü του τον καλü ρüλο και αφÞνει τους Δυτικοýς να την παραβιÜζουν. ΠροβλÝπει üτι το ΝΑΤΟ δεν θα διαθÝτει μüνιμες βÜσεις στις χþρες της κεντρικÞς και ανατολικÞς Ευρþπης, δηλαδÞ üσες Ýχουν κοινÜ σýνορα με την Ρωσßα.
Ωστüσο, για να αντιμετωπßσουν την ανερχüμενη ρωσικÞ απειλÞ, üπως πιστεýουν, απü την Ýναρξη της ουκρανικÞς διÝνεξης οι Πολωνοß και οι ΒαλτικÝς χþρες ζητοýν να Ýρθουν μüνιμες στρατιωτικÝς βÜσεις του ΝΑΤΟ στο Ýδαφüς τους. Οι Γερμανοß, οι ΓÜλλοι και Üλλοι εταßροι αντιτßθενται σε αυτÞ την απüφαση προκειμÝνου να μη δþσουν Üλλο πÜτημα στον Βλαντιμßρ Ποýτιν.
Το ΝΑΤΟ ανακαλýπτει εκ νÝου üτι η Ευρþπη χρειÜζεται üπλα που δεν θα εßναι μüνο πυρηνικÜ. Ως τþρα, ο Ποýτιν επενÝβη στρατιωτικÜ μüνο στις γειτονικÝς χþρες που δεν Þταν μÝλη του ΝΑΤΟ και κατÜ συνÝπεια δεν προστατεýονται απü το Üρθρο 5 της ΧÜρτας της ΟυÜσινγκρον του 1949. Σýμφωνα με αυτü το Üρθρο, κÜθε απειλÞ εναντßον χþρας μÝλους του ΝΑΤΟ θεωρεßται απü τα Üλλα κρÜτη ως απειλÞ εναντßον τους. Ο ΜπαρÜκ ΟμπÜμα επανÝλαβε τη δεσμευσÞ του στο Üρθρο 5 üταν επισκÝφθηκε πρüσφατα την Εσθονßα, μια απü τις τρεις βαλτικÝς χþρες που απειλοýνται Üμεσα απü τις κινÞσεις της Μüσχας.
Ωστüσο, «αγιοποιþντας» το Ýδαφος των χωρþν μελþν του το ΝΑΤΟ υπονοεß üτι οι χþρες που δεν εßναι μÝλη, üπως η Ουκρανßα, δεν επωφελοýνται απü την ßδια ασφÜλεια. Σε αυτÝς λοιπüν τις χþρες ο Βλαντιμßρ Ποýτιν πειραματßζεται για την νÝα ευρωπαúκÞ τÜξη πραγμÜτων που θÝλει να θεμελιþσει.
ΔιαβÜστε ολüκληρο το Üρθρο στα γαλλικÜ πατþντας ΕΔΩ