Βασίλης Φουρτούνης, δάσκαλος

Παρασκευή 3 Μαΐου 2013

Κάθε χρόνιο τέτοια εποχή βλέπουμε και ξαναβλέπουμε στις τηλεοράσεις ταινίες που έχουν αν κάνουν με το Θείο Δράμα. Αυτό καθεαυτό το γεγονός των Αγίων Παθών υπήρξε από πολύ νωρίς θεματικό γεγονός για την κινηματογραφική παραγωγή.

Έτσι με το ξεκίνημα του κινηματογράφου έγινε προσπάθεια να αναπαραχθεί το θείο Δράμα. Έτσι τα «Πάθη», σύμφωνα με τους ιστορικού του κινηματογράφου, τροφοδοτούν θεματικά τον κινηματογράφο από το ξεκίνημά του, με πρώτη προσπάθεια αυτή όπου κάποιος Φρανκ Ράσελ είναι ο πρώτος ηθοποιός που υποδύεται τον Χριστό στη μεγάλη οθόνη.

Ακολουθεί η πρώτη ολοκληρωμένη ταινία που έχει σχέση με τη ζωή και τα Πάθη του Χριστού ανήκει στην αποχή του λεγόμενου Βωβού κινηματογράφου και γυρίστηκε του 1927. Τίτλος της King of Kings - Ο Βασιλεύς των Βασιλέων του Σεσίλ Ντε Μιλ. Πρόκειται για αμερικάνικη βουβή ταινία, η πρώτη που ασχολήθηκε με το θείο δράμα. Εξαιρετική μουσική, συμπαθείς ερμηνείες και εφέ πρωτόγνωρα για το 1927. Τους νασικού ρόλου ερμηναύουν οι: H.B. Warner (Ιησούς), Dorothy Cumming (Μαρία), Ernest Torrence (Πέτρος) κ.α.

Το 1951 βγαίνει στις αίθουσες Quo Vadis του Μέρβιν Λιρόι. Πρόκειτςσι για την κινηματογραφική μεταφορά της κλασικής νουβέλας του Ερίκου Σιένκεβιτζ, που αποτελεί μια από τις πιο πληθωρικές υπερπαραγωγές του Χόλιγουντ. Τα εξαίρετα σκηνικά και κοστούμια, οι εκατοντάδες κομπάρσοι και η πλούσια καλλιτεχνική παραγωγή συμβάλλουν στην ανάπτυξη ενός λαμπρού θεάματος, που ενισχύεται από τις δραματικές ερμηνείες των Ρόμπερτ Τέιλορ και Ντέμπορα Κερ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Μαζί τους, οι Λίο Γκεν, Φίνλεϊ Κάρι και ο Πίτερ Ουστίνοφ, που προσφέρει μια εξαιρετική ερμηνεία ως ο παρανοϊκός Νέρων.

Η υπόθεση της ταινίας: Ο Μάρκους Βινίσιους, θριαμβευτής πολεμιστής, επιστρέφει με τις λεγεώνες του στην αιώνια πόλη για να απολαύσει τις χαρές που έχει να του προσφέρει. Ο αυτοκράτορας Νέρων έχει προετοιμάσει μία μεγάλη φιέστα γι’ αυτόν. Όταν ο Μάρκους συναντά την όμορφη Λυγία, γοητεύεται και η έλξη είναι αμοιβαία. Όταν όμως μαθαίνει ότι η Λυγία και ο αδελφός της ανήκουν στη ριζοσπαστική αίρεση τους χριστιανούς που έχει αρχίσει να εξαπλώνεται στην πόλη, βρίσκεται σε μεγάλο δίλημμα και θα ζητήσει από τον παράφρονα αυτοκράτορα Νέρων να του την δώσει για σκλάβα.

Το 1953 θα βγεις τις αίθουσες η πασίγνωστη ταινία «The Robe ή Ο Χιτών» του Henry Koster, όπου τους βασικούς ρόλους ενσαρκώνουν οι: Richard Burton, Dean Jagger, Victor Mature, Richard Boone

Η συγκεκριμένη ταινία υπήρξε η πρώτη ταινία που γυρίστηκε σε cinemascope στην ιστορία του κινηματογράφου. Επίσςη «Ο Χιτών» ήταν υποψήφιος για πέντε βραβεία Οσκαρ το 1953, ανάμεσα τους αυτό της Καλύτερης Ταινίας και Καλύτερου Ανδρικού Ρόλου για την ερμηνεία του Ρίτσαρντ Μπάρτον, όπου ο Μπάρτον υποδύεται τον Μαρκέλο Γάλλιο τον Ρωμαίο εκατόνταρχο ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την επίβλεψη της σταύρωσης του Ιησού.

«Ο Χιτών» είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα γραμμένο από το συγγραφέα Λόιντ Ντάγκλας το. Ήταν ένα από τα βιβλία με τις μεγαλύτερες πωλήσεις τη δεκαετία του 1940. Μπήκε στη λίστα μπεστ σέλλερ των Τάιμς της Νέας Υόρκης τον Οκτώβριο του 1942 και τέσσερις βδομάδες αργότερα ανέβηκε στο Νο.1, θέση που κράτησε για σχεδόν ένα χρόνο. Ο Χιτών έμεινε στη λίστα για άλλα δύο χρόνια, επιστρέφοντας αρκετές φορές τα επόμενα έτη, συμπεριλαμβανομένου και του 1953, οπότε και κυκλοφόρησε η κινηματογραφική του έκδοση.

Η υπόθεση του έργου ξετυλίγεται την εποχή της κατάπτωσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με τους φοβερούς διωγμούς των χριστιανών και τις ραδιουργίες των Ρωμαίων αριστοκρατών. Ο νεαρός Ρωμαίος χιλίαρχος Μάρκελλος Γαλλίων, γόνος μιας τέτοιας αριστοκρατικής οικογένειας, σταυρώνει το Χριστό κι ύστερα παίζει στα ζάρια τον Χιτώνα Του, τον οποίο και κερδίζει. Ξαφνικά όμως, νιώθει κάτι να αλλάζει μέσα του και ο Μάρκελλος γίνεται χριστιανός. Τίθεται στην υπηρεσία του Ναζωραίου έχοντας σύντροφό του τον Κορίνθιο σκλάβο του, Δημήτριο, που η δυνατή πίστη τους στο Χριστό εξισώνει τον άρχοντα με τον δούλο, για να τους κάνει δυο καλούς φίλους-αδερφούς.

Φτάνουμε στο 1961 οπότε στις αίθουσες βγαίνει η κλασική αμερικανοϊταλική ταινία «Barabbas ή Βαραβάς» του Richard Fleischer με πρωταγωνιστές τους: Anthony Quinn, Silvana Mangano, Arthur Kennedy, Katy Jurado, Harry Andrews, Vittorio Gassman, Norman Wooland, Valentina Cortese, Jack Palance, Ernest Borgnine

Στην ταινία αυτή ο Πόντιος Πιλάτος αποφασίζει να δώσει χάρη σ' έναν από τους δύο σταυρωμένους, τον Ιησού τον Ναζωραίο ή τον ληστή Βαραββά. Όταν το πλήθος επιλέγει τον Βαραββά, αυτός πανηγυρίζει για την απελευθέρωσή του και πηγαίνει στην Ραχήλ που τον περιφρονεί και του αποκαλύπτει ότι πιστεύει στη διδασκαλία του Ναζωραίου. Ο Βαραββάς την ειρωνεύεται, αλλά οι φόβοι τον βασανίζουν. Η Ραχήλ λιθοβολείται μέχρι θανάτου για την πίστη της, ο Βαραββάς ξαναγυρίζει στο έγκλημα και, όταν τον συλλαμβάνουν, τον στέλνουν να δουλέψει στα ορυχεία της Ιταλίας για τα επόμενα 20 χρόνια. Μετά από μια θεομηνία, το ορυχείο καταστρέφεται ενώ ο Βαραββάς και ο σκλάβος Σαχάκ, που είναι οι μοναδικοί επιζώντες, στέλνονται σε μια σχολή μονομάχων στη Ρώμη. Τότε, ο Σάχακ τον παρασύρει στο Χριστιανισμό. Ο Σαχάκ αφήνει την τελευταία του πνοή στην αρένα επειδή δεν δέχτηκε να απαρνηθεί την πίστη του ενώ ο Βαραββάς καταφέρνει να νικήσει τον αντίπαλό του και κερδίζει την ελευθερία του. Αργότερα, όταν βλέπει τη Ρώμη τυλιγμένη στις φλόγες, προσπαθεί να βοηθήσει τους Χριστιανούς, αλλά τον συλλαμβάνουν και τον στέλνουν στο σταυρό. Εκεί, ο Βαραββάς, αφήνοντας την τελευταία του πνοή, γαληνεύει παραδίδοντας την ψυχή του στον Κύριο.

Επίσης το 1961 ο Νίκολας Ρέι που, λίγα χρόνια πριν, είχε γυρίσει τον "Επαναστάτη χωρίς αιτία” με τον Τζέιμς Ντιν, γυρίζει τον "Βασιλιά των βασιλέων” με βασικού πρωταγωνιστές τους: Jeffrey Hunter (Ιησούς), Siobhan McKenna (Μαρία), Hurd Hadfield (Πόντιος Πιλάτος), Ron Rudwell (Λούκιος) κ.α.

Αυτή είναι η δεύτερη ταινία για τα πάθη του Ιησού που προέρχεται από το Χόλιγουντ της περίοδο της χρυσής ακμής του. Αφηγητής της ιστορίας ο Όρσον Γουέλς σε κείμενο του συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Ρέι Μπράντμπερι.

Το 63 π.Χ. αποτέλεσε την αρχή μιας εποχής φόβου και αβεβαιότητας για τους Εβραίους καθώς πρόκειται για τη χρονιά όπου οι Ρωμαίοι κατέκτησαν την Ιουδαία. Ο ρωμαϊκός ζυγός, υπό το καθεστώς της βασιλείας του Ηρώδη, είναι αβάσταχτος όμως οι Εβραίοι δεν παύουν να διατηρούν το θάρρος τους και την πίστη στη ζωή τρέφοντας την ελπίδα πως κάποια στιγμή θα εμφανιστεί ο Μεσσίας, ο γιος του Θεού, για να τους απελευθερώσει.

Εκείνη την εποχή ο Ιησούς γεννιέται στη Βηθλεέμ και δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ακράδαντα πως αυτός είναι ο μελλοντικός βασιλιάς των Εβραίων. Η διδασκαλία του για την έλευση της Βασιλείας των Ουρανών αλλά και τα θαύματά του δεν αργούν να τραβήξουν την προσοχή των Αρχών, που ανησυχούν για το ενδεχόμενο εξέγερσης ενάντια στους Ρωμαίους κατακτητές. Ο Ιησούς συλλαμβάνεται από τους Ρωμαίους, για να οδηγηθεί ενώπιον του Πόντιου Πιλάτου και να καταδικαστεί σε σταύρωση στο λόφο του Γολγοθά. Πρόκειται ουσιαστικά για επανέκδοση της ταινίας του Σεσίλ Ντε Μιλ. Στην Ελλάδα η ταινία προβάλλεται κάθε χρόνο, ίσως ως εναλλακτική του Ιησού του Τζεφιρέλι.

Το 1964 ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι βγάζει στις αίθουσες την ταινία Il Vangelo secondo Matteo ή Τα κατά Ματθαίον πάθη με τους: . Enrique Irazoqui (Ιησούς), Margherita Caruso (Μαρία σε νεαρή ηλικία), Susanna Pasolini (Μαρία σε μεγαλύτερη ηλικία), Marcello Morante (Ιωσήφ), Mario Socrate (Ιωάννης ο Βαπτιστής) κ.α.

Είναι μια λυρική, ευρωπαϊκή προσέγγιση της Εβδομάδας των Παθών από τον Ιταλό σκηνοθέτη Πιέρ Πάολο Παζολίνι, γυρισμένη εξολοκλήρου σε ένα έρημο χωριό της Ιταλίας και με κλασικά μουσικά θέματα από Μπαχ, Προκοπίεφ κ.α. Στο ρόλο του Ιησού ο Ισπανός αριστερός φοιτητής Ενρίκε Ιραζόκι που ήρθε στη Ρώμη για να λάβει βοήθεια ανατροπής του δικτάτορα Φράνκο στην Ισπανία και κατέληξε πρωταγωνιστής του Παζολίνι. “Ο Παζολίνι, χωρίς να πει λέξη, άρχισε να με περιεργάζεται και μου είπε ότι με ήθελε για τον ρόλο του Χριστού για μια ταινία που ετοίμαζε τα τελευταία δύο χρόνια”, θα πει αργότερα για την εμπειρία του αυτή. Ο “άθεος” μαρξιστής Παζολίνι προσεγγίζει το θείο δράμα με έναν ξεχωριστό, ποιητικό τρόπο που έλαβε δημόσιους επαίνους μέχρι και από το Βατικανό (πάπας Ιωάννης XXIII) καθώς η καταγραφή του σέβεται πλήρως τα Ευαγγέλια αλλά άρχισε να δέχεται κριτική από τους “δικούς” του που τον κατηγόρησαν με διάφορα. “Ο Χριστός είναι ένας μικρός προλετάριος που πορεύεται με μικρούς προλετάριους”, τους απάντησε μέσες άκρες αυτός.

Μια χρονιά μετά, το 1965, θα ακολουθήσει ένας άλλος σκηνοθέτης του Χόλιγουντ, ο Τζορτζ Στίβενς (κατά σύμπτωση είχε σκηνοθετήσει και αυτός τον Τζέιμς Ντιν) με τη «The Greatest Story Ever Told ή Η Ωραιότερη Ιστορία του Κόσμου» και βασικούς πρωταγωνιστές τους: Μαξ φον Σίντοφ - Ιησούς, Ντόροθυ Μακ Γκουάιρ -Παρθένος Μαρία, Τσάρλτον Ίστον - Ιωάννης ο Βαπτιστής, Τέλυ Σαβάλας - Πόντιος Πιλάτος, Μάρτιν Λαντάου - Καϊάφας, Τζοάννα Ντάνχαμ - Μαρία Μαγδαληνή, Χοσέ Φερέρ - Ηρώδης Αντύπας, Τζάνετ Μάργκολιν - Μαρία από τη Βηθανία, Ντέιβιντ Μακ Κάλουμ -Ιούδας Ισκαριώτης, Ρίτσαρντ Κόρτε - Βαραββάς, Ίνα Μπάλιν - Μάρθα από τη Βηθανία. Εδώ ο Μαξ φον Σίντοφ να υποδύεται έναν «διαφορετικό» Ιησού, όμως το κοινό δείχνει πια σημάδια κόπωσης ή μάλλον οι εποχές έχουν αλλάξει και η βιομηχανία του κινηματογράφου δυσκολεύεται να το αντιληφθεί.

Το σενάριο της ταινίας περιλαμβάνει τη Γέννηση του Ιησού στη φάτνη της Βηθλεέμ, τη φυγή στην Αίγυπτο, τα παιδικά και νεανικά χρόνια, τη Βάφτιση στον Ιορδάνη ποταμό, τη συνάντηση με τους μαθητές, τη διδασκαλία, τα θαύματα, την είσοδος στην Ιερουσαλήμ, το Μυστικός Δείπνος, τη σύλληψη, τη Σταύρωση, την Ανάσταση και η Ανάληψη.

Την άνοιξη του 1973 στην Ελλάδα, κι ενώ ο νεολαιίστικος αναβρασμός και η αμφισβήτηση του χουντικού καθεστώτος, που ξεκινά με την κατάληψη της Νομικής τον Φεβρουάριο και κορυφώνεται τον Νοέμβριο με το Πολυτεχνείο κυριαρχούν στην ατμόσφαιρα, ο νέος σκηνοθέτης Κώστας Αριστόπουλος γυρίζει την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία στη Μάνη: είναι μια ανατρεπτική παραλλαγή των «Παθών», με τίτλο «Τόπος κρανίου» και με σαφείς επιρροές από το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» του Παζολίνι. Η ταινία στοχεύει ιδιαίτερα στο καθεστώς των Απριλιανών, καθώς ήρωας είναι ένας Χριστός-εργάτης, που το παράγγελμά του στους μαθητές του είναι «Όταν λείψω, να πάρετε τα βουνά».

Είναι η χρονιά της υπερπαραγωγής «Jesus Christ Superstar ή Ιησούς Χριστός Υπέρλαμπρο Άστρο» του Νόρμαν Τζούισον και πρωτασγωνιστές τους: Τεντ Νίλι (Χριστός), Καρλ Άντερσον (Ιούδας Ισκαριώτης), Ιβόν Έλιμαν (Μαρία Μαγδαληνή), Μπάρι Ντένεν (Πόντιος Πιλάτος), Μπομπ Μπίγκαμ (Καϊάφας), Κερτ Γιάγκγιαμ (Άννας), Τζος Μόστελ (Βασιλιάς Ηρώδης), Λάρι Μάρσαλ (Σίμων ο Ζηλωτής)

Η ταινία περιγραφεί τα τελευταία χρόνια της ζωής του Χριστού, η είσοδος στα Ιεροσόλυμα, η σύλληψη και η σταύρωσή του, σε μορφή ροκ όπερας. Τη μουσική έχει γράψει ο Αντριου Λόιντ Βέμπερ και το λιμπρέτο ο Τιμ Ράις.

Γνήσιο τέκνο της εποχής της αμφισβήτησης, το «Jesus Christ Superstar» τον καιρό που πρωτοπροβλήθηκε έγινε κόκκινο πανί για διάφορες πληθυσμιακές ομάδες παγκοσμίως. Οι φανατικοί χριστιανοί θεώρησαν προκλητική τη σύνδεση του Ιησού με την «τρισκατάρατη» μουσική ροκ, οι Εβραίοι διέγνωσαν αντισημιτισμό, ενώ κάποιοι αντιρατσιστές αντιμετώπισαν με καχυποψία το γεγονός ότι ο μόνος μαύρος ηθοποιός-τραγουδιστής που κρατά μεγάλο ρόλο στην ταινία υποδύεται τον Ιούδα. Τα παρατράγουδα δεν έλειψαν ούτε από την ελληνική καριέρα της ταινίας, με συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας των πιστών έξω από τους κινηματογράφους και με την αρχική απαγόρευσή της.

Φτάνουμε στο 1977 οπότε ο Ιταλός Φράνκο Τζεφιρέλι βγάζει 4 επεισόδια με τίτλο Jesus from Nazareth ή Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ. Είναι η πλέον μεγαλύτερη, διάσημη και πολυπαιγμένη παραγωγή, με πλήθος διάσημων πρωταγωνιστών που δίνει την ξεκάθαρη εκδοχή του Βατικανού για τον Ιησού και τη ζωή του.

Αμέτρητα εξωτερικά γυρίσματα στο Μαρόκο και την Τυνησία, εκατοντάδες κομπάρσοι, πιστή μεταφορά των Ευαγγελίων. Τους βασικούς ρόλους ενσαρκώνουν οι: Robert Powell (Ιησούς), Anne Bancroft (Μαρία Μαγδαληνή), James Farentino (Πέτρος), Ian Mc Shane (Ιούδας), Christofer Plummer (Ηρώδης Αντύπας), Olivia Hussey (Μαρία), John Duttine (Ιωάννης Ευαγγελιστής), Lawrence Olivier (Νικόδημος), Michael York (Ιωάννης ο Βαπτιστής) κ.α.

Ο Τζεφιρέλι κάνει κάστινγκ μήνες ολόκληρους. Για Ιησού προορίζει αστέρες τύπου Αλ Πατσίνο και Ντάστιν Χόφμαν. Όταν βλέπει τον Πάουελ σκέφτεται ότι είναι κατάλληλος για το ρόλο του Ιούδα. Στην πορεία αλλάζει άποψη και κάνει τον Πάουελ τον διασημότερο κινηματογραφικό Ιησού όλων των εποχών που πληρούσε ξεκάθαρα τη μορφή που είχε ο μέσος χριστιανός στο νου για Εκείνον. Αντιδράσεις είχαν προκαλέσει τότε δηλώσεις του Πάουελ ότι δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με την εκκλησία και τον Ιησού ενώ είναι ένας απλός αστικός μύθος η φημολογία ότι τρελάθηκε, ότι δεν ξαναδούλεψε κτλ.

Το 1988 βγαίνει στις αίθουσες η ταινία με τίτλο The last temptation of Christ ή Ο Τελευταίος Πειρασμός του Μάρτιν Σκορτσέζε του Νίκου Καζαντζάκη και βασικούς πρωταγωνιστές τους: Willem Dafoe (Ιησούς), Harcey Keitel (Ιούδας), Verna Bloom (Μαρία), Barbara Hershey (Μαρία Μαγδαληνή), Paul Greco (Ζηλωτής) κ.α.

Πρόκειται για τη μοναδική ταινία που θίγει τη δυαδική υπόσταση του Ιησού (θεός, άνθρωπος) και γι’ αυτό ξεσήκωσε πλήθος αντιδράσεων παγκοσμίως. Η ταινία ως κομμάτι τέχνης είναι συλλεκτικό, ως περιεχόμενο έγκειται στη σκοπιά του θεατή. Στην Ελλάδα τριακόσιες περίπου χιλιάδες θεατές προλαβαίνουν να τη δουν στις κινηματογραφικές αίθουσες πριν απαγορευτεί καθώς διάφοροι κύκλοι απειλούσαν μέχρι και με κάψιμο των αιθουσών. Η εικόνα ενός πολύ γήινου Ιησού δεν άρεσε σε πολλούς. Η έκπληξη της ταινίας είναι ότι στο ρόλο του Πιλάτου εμφανίζεται ο τραγουδιστής Ντέιβιντ Μπάουϊ.

Τέλος το 2004 εμφανίζεται η ταινία The passion of the Christ ή Τα Πάθη του Χριστού του Μελ Γκίμπσον και βασικούς πρωταγωνιστές τους: Jim Caviezel (Ιησούς), Maia Morgestern (Μαρία), Christo Jinkov (Ιωάννης), Francesco De Vito (Πέτρος), Monica Bellucci (Μαγδαληνή) κ.α.

Αυτή είναι και η τελευταία ταινία που έγινε για τη ζωή και τα πάθη του Ιησού. Ίσως η πιστότερη μορφή Ιησού προς το γενικό πρότυπο εικόνας του. Πολλές σκηνές είναι γυρισμένες στα Αραμαϊκά (διάλεκτος περιοχής δράσης του Ιησού) και όλες στα ίδια τοπία με το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο του Παζολίνι. Ο Μελ Γκίμπσον, σκληρός και πιστός καθολικός καταθέτει την πίστη του στοχεύοντας με τις σκληρές σκηνές, που σε κάποια σημεία αγγίζουν την υπερβολή (ακούς μέχρι και τον ήχο των καρφιών κατά το μαστίγωμα του Ιησού), στα μάτια και μέσω αυτών στην καρδιά των θεατών του.

Η ταινία αφηγείται τις δώδεκα τελευταίες ώρες της ζωής του Θεανθρώπου στη Γη ξεκινώντας με τον Ιησού να προσεύχεται στον Κήπο της Γεσθημανής, όπου πήγε μαζί με τους μαθητές Του μετά τον Μυστικό Δείπνο. Ακολουθεί η ανάκρισή Του, τα βασανιστήρια, η πορεία στο Γολγοθά, και τέλος η Σταύρωση Του. Στο Passion, οι διάλογοι είναι λίγοι και η εικόνα τις περισσότερες φορές μιλά από μόνη της. Η ωμή απεικόνιση σε κάνει ορισμένες στιγμές να μην αντέχεις να κοιτάς την οθόνη και ο θόρυβος που ακολουθεί την ταινία ως αντισημιτική, θέτοντας θέμα άνισης αντιμετώπισης στην παρουσίαση Φαρισαίων - Ρωμαίων, ίσως να ευσταθεί μερικώς. Το «The Passion Of The Christ» είναι μια ταινία γυρισμένη με τρομερό ρεαλισμό και οι σκηνές των βασανιστηρίων και της σταύρωσης αναμενόταν να προκαλέσουν αντιδράσεις.