του Bασίλη Φουρτούνη, δάσκαλου

Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2013

Αρχαιολογική ανασκόπηση του 2012, που πραγματοποιήθηκε από ερευνήτρια του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, είδε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας μέσα από την ιστοσελίδα του BBC.

Η λίστα των 12 αρχαιολογικών ανακαλύψεων, που επιλέγει η Λουίζ Ιλς (Louise Iles) και παραθέτει σε μορφή μηνιαίας καταγραφής, μπορεί να μην περιλαμβάνει ελληνικά θέματα ή να επικεντρώνεται σε πολλά αγγλοσαξωνικά ή διάσημα ευρήματα, όπως το πολυσυζητημένο ημερολόγιο των Μάγια ή οι νέες έρευνες για τον Άνθρωπο των Πάγων, ωστόσο, δεν παύει να έχει ενδιαφέρον, κυρίως για τους λάτρεις της αρχαιολογίας και του μυστηρίου.

1. Ποτά και τσιγάρα

Η χρονιά ξεκίνησε με την ανακάλυψη ότι οι προϊστορικοί κάτοικοι του Περού κατανάλωναν καλαμπόκι ήδη από το 4700 π. Χ., χίλια χρόνια νωρίτερα απ' ό,τι πιστευόταν μέχρι σήμερα. Πρόκειται για την παλαιότερη χρήση αραβοσίτου στη Νότια Αμερική, προϊόν που έφτανε στο πιάτο των ανθρώπων της εποχής όχι μόνο με τη μορφή του καλαμποκάλευρου, αλλά και του ποπ κορν, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο άρθρο.

Επίσης, ανάλυση που έγινε σε πήλινη φιάλη των Μάγια βρέθηκαν υπολείμματα καπνού και νικοτίνης, που χρονολογούνται μεταξύ 600 και 900 μ. Χ., ανακάλυψη που επιβεβαιώνει ότι οι Μάγια γνώριζαν το κάπνισμα, όπως εξάλλου δείχνουν και οι σχετικές απεικονίσεις στην τέχνη τους.

Οι ανακαλύψεις περί... καταχρήσεων συνεχίστηκαν στην «παγωμένη» Γροιλανδία αυτή τη φορά, όπου πριν από 1.000 χρόνια περίπου εγκαταστάθηκαν οι Βίκινγκς. Εκεί, οι γνωστοί λάτρεις της μπίρας, παρά το τρομερό κρύο, κατάφεραν να καλλιεργήσουν κριθάρι και, προφανώς, να απολαύσουν το αγαπημένο τους ποτό. 

2. Ότζι ο 'Ανθρωπος των Πάγων

Η «κρύα» καταγωγή του Ότζι, του Ανθρώπου των Πάγων, το μουμιοποιημένο σώμα του οποίου βρέθηκε το 1991 στις 'Αλπεις μεταξύ Ιταλίας και Αυστρίας, ανασκευάστηκε τον περασμένο Φεβρουάριο. Ανάλυση στο γονιδίωμα του ανθρώπου που έπεσε θύμα δολοφονίας πριν από περίπου 5.000 χρόνια, τροποποίησε τη θεωρία που μέχρι σήμερα υποστήριζε ότι η καταγωγή του συνδεόταν με τον τόπο εύρεσής του. Αντίθετα, ο Ότζι φαίνεται ότι είχε σχέση με τον νότο και συγκεκριμένα με την Κορσική ή τη Σαρδηνία, γεγονός που σημαίνει ότι ο 'Ανθρωπος των Πάγων, αν και μεγάλωσε και έζησε κοντά στην περιοχή που βρέθηκε, είχε μια βαθύτερη συγγένεια με τη Μεσόγειο.

3. Πολύτιμος σταυρός

Μια ασυνήθιστη και περίτεχνη ταφή του 7ου αι. μ. Χ. ήρθε στο φως τον περασμένο Μάρτιο, υπογραμμίζοντας τις δυναμικές αλλαγές που διαδραματίστηκαν στην κοινωνία της ύστερης Αγγλοσαξωνικής Αγγλίας. Ο περίτεχνος τάφος, που βρέθηκε σε χωριό κοντά στο Κέιμπριτζ, ανήκε σε νεαρό κορίτσι περίπου 16 ετών, το οποίο φορούσε έναν πανέμορφο σταυρό από χρυσό και πολύτιμο λίθο. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η ταφή συνδυάζει ειδωλολατρικά και χριστιανικά στοιχεία, μια «συγχώνευση» που δείχνει με απτό τρόπο τη μετάβαση από τον παγανισμό στον Χριστιανισμό σε μια κρίσιμη στιγμή για την ανάπτυξη της σύγχρονης Βρετανίας.

4. Κατασκευάζοντας πλοίο της Εποχής του Χαλκού στην Κορνουάλη

Χρησιμοποιώντας αντίγραφα αρχαίων εργαλείων, αρχαιολόγοι, μηχανικοί και ναυπηγοί από τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Νορβηγία, την Τουρκία και αλλού ένωσαν τις δυνάμεις τους και κατασκεύασαν ένα πλοίο της Εποχής του Χαλκού, μήκους 16 μέτρων. Ο σχεδιασμός του βασίστηκε σε υπολείμματα πλοίου, ηλικίας 4.000 ετών, που είχε εντοπιστεί παλαιότερα στο North Ferriby, βορειοανατολικά της Βρετανίας. Τέτοια πλεούμενα χρησιμοποιούνταν πιθανότατα για τη μεταφορά μετάλλων (κασσίτερο, χαλκό, χρυσό) στην ηπειρωτική Ευρώπη. Το πρόγραμμα κατασκευής του πλοίου ήταν αποτέλεσμα της συνεργασίας του Πανεπιστημίου του Exeter και του Ναυτικού Μουσείου της Κορνουάλης.

5. Θεωρίες καταστροφής

 Η είδηση για την ανακάλυψη του αρχαιότερου αστρονομικού ημερολογίου των Μάγια (9ος αιώνας) έκανε τον γύρο του κόσμου τον Μάιο. Το ημερολόγιο απεικονιζόταν σε τοιχογραφίες που είχαν φιλοτεχνηθεί στους εσωτερικούς τοίχους ενός εγκαταλειμμένου κτιρίου στην τοποθεσία Xultún στη Βενεζουέλα, το οποίο πιθανότατα στέγαζε το εργαστήριο ενός γραφέα της εποχής. Τα ιερογλυφικά που ήταν γραμμένα στους τοίχους «μιλούσαν» για ημερολογιακούς και αστρονομικούς πίνακες, καθώς και για σεληνιακούς και πλανητικούς κύκλους που θα συνέβαιναν ως και 7.000 χρόνια στο μέλλον, δημιουργώντας τις πολυσυζητημένες θεωρίες καταστροφής για το τέλος του κόσμου.

6. Το πείραμα των Νησιών του Πάσχα

Τα θεόρατα αγάλματα των Νησιών του Πάσχα «περπάτησαν», σύμφωνα με πείραμα που πραγματοποίησαν την περασμένη χρονιά επιστήμονες από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, οι οποίοι με ευφάνταστο τρόπο και μακριά σκοινιά μετακίνησαν όρθιο ένα αντίγραφο των τεράστιων moai, όπως είναι γνωστά τα διάσημα αγάλματα των νησιών. Το πείραμα αποδεικνύει ότι τα αγάλματα θα μπορούσαν να μετακινηθούν και αλλιώς, πέραν της χρήσης ξύλινων πασσάλων, που μέχρι πρότινος ήταν και η επικρατέστερη εξήγηση και η οποία είχε οδηγήσει στην υπόθεση ότι αυτός ήταν και ο λόγος αποψίλωσης των δασών.

Τη θεωρία ότι οι κάτοικοι των Νησιών του Πάσχα αποψίλωσαν τα δάση και κατέστρεψαν τους φυσικούς πόρους του τόπου τους για να μεταφέρουν τα περίπου 1.000 θεόρατα αγάλματα στις θέσεις που στέκονται, αμφισβήτησε κι ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε τον Ιούνιο («The Statues That Walked: Unraveling the Mystery of Easter Island»). Μάλιστα, οι συγγραφείς του θεωρούν ότι για την εκτεταμένη αποψίλωση έφταιγαν οι ποντικοί που έφτασαν στο νησί μαζί με τους πρώτους αποίκους και οι οποίοι, επειδή δεν είχαν φυσικούς εχθρούς, κατέφαγαν όλους τους σπόρους των δέντρων, εμποδίζοντας έτσι τη φυσική αναδάσωση.

7. Μεσαιωνικό σουτιέν

Σουτιέν του 15ου αιώνα ανακαλύφθηκε σε αυστριακό κάστρο. Το εσώρουχο ήταν ένα από τα 3.000 καλοδιατηρημένα είδη υφάσματος που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια εργασιών ανακαίνισης του Κάστρου Λένγκεμπεργκ στην Αυστρία. Ανάμεσα στα εξαιρετικά σπάνια κομμάτια υφάσματος ήταν ένα σουτιέν του 15ου αιώνα, καθώς και σλιπ, τα οποία έμοιαζαν με αυτά που φοριούνται σήμερα, ανακαλύψεις που έδωσαν μια καλή εικόνα από την πολύ ιδιωτική υπόθεση των εσωρούχων στη μεσαιωνική Ευρώπη.

8. Μυστηριώδες ηφαίστειο

 Σε ποια περιοχή βρισκόταν το ηφαίστειο που εξερράγη το 1258, εκτοξεύοντας οκτώ φορές περισσότερα αερολύματα και σωματίδια από ό,τι η έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα το 1883; Τουλάχιστον μέχρι τον περασμένο Ιούλιο η τοποθεσία του παρέμενε μυστική από τους επιστήμονες, οι οποίοι δήλωναν ότι θα αποκαλυπτόταν σύντομα στις επιστημονικές δημοσιεύσεις. Ωστόσο, τα υπολείμματα που άφησε πίσω του δεν είναι καθόλου κρυφά, καθώς έχουν βρεθεί σε πυρήνες πάγου, ιζήματα λιμνών και, μόλις πρόσφατα, σε μαζικούς τάφους που ανασκάφτηκαν στο Λονδίνο.

Τα ιστορικά έγγραφα πάντως μαρτυρούν την ερήμωση που προκάλεσε η έκρηξη του μυστηριώδους ηφαιστείου, οι εκπομπές του οποίου εμπόδισαν το φως και τη ζέστη του ήλιου να φτάσει στη γη, ενώ οι καταστροφές στις σοδειές οδήγησαν χιλιάδες ανθρώπους στην πείνα και στον θάνατο.

9. Προϊστορική οδοντιατρική

Ένα από τα αρχαιότερα δείγματα οδοντιατρικής ήρθε στο φως τον περασμένο Σεπτέμβριο με την κατά τύχη ανακάλυψη ενός κεριού που είχε τοποθετηθεί σε ραγισμένο νεολιθικό δόντι. Το δόντι ανήκε σε άνδρα ηλικίας 24 ως 30 ετών, ο οποίος έζησε πριν από περίπου 6.500 χρόνια σε περιοχή της σημερινής Σλοβενίας.

Υψηλής ανάλυσης τρισδιάστατες εικόνες του δοντιού αποκάλυψαν μια περιοχή εκτεθειμένης οδοντίνης, καθώς και μια κάθετη ρωγμή που έφτανε μέχρι τον θάλαμο του πολφού, κατάσταση που σίγουρα συνοδευόταν από δυνατό πονόδοντο, ο οποίος μάλλον επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστεί με το κερί.

10. Κάντο όπως η Toyota

Μια νέα έρευνα από την ομάδα του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας του UCL και του Μουσείου του Μαυσωλείου του Αυτοκράτορα Qin Shi Ηuang στην Κίνα απέδειξε ότι το μοντέλο παραγωγής που χρησιμοποίησαν οι τεχνίτες για την κατασκευή των 7.000 πολεμιστών, αρμάτων και αλόγων του Πήλινου Στρατού πριν από 2.000 χρόνια ήταν τόσο εξελιγμένο, που μπορεί να συνδεθεί με την γνωστή αυτοκινητοβιομηχανία Toyota.

Η ανάλυση των πανομοιότυπων μπρούντζινων αιχμών βελών που φέρουν οι πήλινοι πολεμιστές οδήγησε τους ερευνητές στην υπόθεση ότι πρόκειται για αντικείμενα που κατασκευάστηκαν με τη χρήση της μεθόδου μαζικής παραγωγής, γνωστή ως «Toyotism». Πρόκειται για διαδικασία κατά την οποία οι υψηλής εξειδίκευσης τεχνίτες, χρησιμοποιώντας ένα κυψελοειδές σύστημα παραγωγής, φτιάχνουν όχι μεμονωμένα εξαρτήματα αλλά πλήρη τελικά προϊόντα: ένα ευέλικτο σύστημα που μεγιστοποιεί την εργασία και ελαχιστοποιεί τα απόβλητα.

11. Μεσολιθικές έρευνες

Τη Μεσολιθική Βρετανία αφορά η ανακάλυψη του Νοεμβρίου. Τα νέα στοιχεία δείχνουν ότι οι άνθρωποι της εποχής δεν ήταν συνέχεια σε κίνηση ούτε ζούσαν σε πρόχειρα καταλύματα, όπως πιστευόταν μέχρι σήμερα. Μεσολιθικά κτίρια που ανασκάφτηκαν στο Echline της Σκοτίας και στο Lunt Meadows στο Μερσεϊσάιντ, χρονολογούνται το 8300 και το 5800 π. Χ., αντίστοιχα. Επίσης, νέες έρευνες στο Σταρ Καρ (Star Carr), μια από τις πιο διάσημες μεσολιθικές τοποθεσίες της χώρας, επιβεβαιώνουν τα παραπάνω, καθώς πριν από 11.000 χρόνια η περιοχή εκτεινόταν σε περισσότερα από 2 εκτάρια, περιλάμβανε μια ξύλινη πλατφόρμα μήκους 30 μέτρων δίπλα στη λίμνη και τουλάχιστον μια θέση σπιτιού, «εικόνα» που δεν ταιριάζει και πολύ σε έναν μικρό χώρο συγκέντρωσης κυνηγών-συλλεκτών.

 12. Τάφος σε κράνος

Μια παράξενη ανακάλυψη είδε το φως της δημοσιότητας τον περασμένο Δεκέμβριο. Πρόκειται για μια σπάνια ταφή σε ένα εξίσου σπάνιο κράνος της βρετανικής Εποχής του Σιδήρου. Το μπρούντζινο κράνος, που χρονολογείται τον 1ο αι. π. Χ., κάποτε περιείχε σάκο με αποτεφρωμένα οστά, το πρώτο δείγμα ταφής σε κράνος που έχει βρεθεί. Αναλύσεις που διεξάγονται αναμένονται να ρίξουν φως στον τρόπο που το κράνος, το οποίο δεν προέρχεται από τη Βρετανία, έφτασε στο Καντέρμπουρι σε μια περίοδο πολέμου και ρωμαϊκής εισβολής.