Σάββατο 28 Ιουλίου 2012

Βασίλης Φουρτούνης: δάσκαλος, αναπληρωματικός Αιρετός ΑΠΥΣΠΕ Αττικής

Σαν σήμερα, πριν 92 χρόνια, στις 28 Ιουλίου 1920, υπογράφεται η Συνθήκη των Σεβρών στην πόλη Σέβρ (Sèvres) της Γαλλίας κοντά στο Παρίσι, η οποία επιφέρει την ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές Δυνάμεις (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία (πρωταρχικοί σύμμαχοι), Αρμενία, Βέλγιο, Ελλάδα, Χετζάζ (αραβικό βασίλειο), Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία και Τσεχοσλοβακία) μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκ μέρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγινε αποδεκτή από τον σουλτάνο Μεχμέτ ΣΤ' ο οποίος προσπαθούσε να σώσει τον θρόνο του, αλλά απορρίφθηκε από το ανεξάρτητο κίνημα των Νεότουρκων. Το κίνημα υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ χρησιμοποίησε αυτή τη διένεξη για να αυτοανακηρυχθεί κυβέρνηση και να καταργήσει την μοναρχία.

Πριν τη συνθήκη των Σεβρών

Με την ανακωχή του Μούδρου, που υπογράφει η σουλτανική κυβέρνηση στις 28 Ιουλίου 1918, ανοίγει ο δρόμος για την ουσιαστική διεκδίκηση μικρασιατικών περιοχών, όπου κατοικούν συμπαγείς ελληνικοί-χριστιανικοί πληθυσμοί. Οι ελληνικές διεκδικήσεις κωδικοποιούνται στα δυο υπομνήματα του Ελευθέριου Βενιζέλου προς τους Συμμάχους (τον Οκτώβριο και το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου) και αντιμετωπίζονται μάλλον ευνοϊκά από τους Αγγλογάλλους, μάλλον εχθρικά από τους Ιταλούς (επίσης διεκδικητές μικρασιατικών εδαφών) και με σκεπτικισμό από τους Αμερικανούς. Ακολουθεί η συμμετοχή της Ελλάδας στην διεθνή εκστρατεία της Ουκρανίας εναντίον των μπολσεβίκων, με την οποία εξασφαλίζει μεν κάποια εύσημα από την Αντάντ, παράλληλα όμως στρέφει εναντίον της το νεαρό σοβιετικό καθεστώς.

Κατά τη συνεδρίαση του ανώτατου συμμαχικού συμβουλίου στις 22 Απριλίου 1919, οι Αγγλογάλλοι και οι Αμερικανοί, εκμεταλλευόμενοι την απουσία του Ιταλού εκπροσώπου, δίνουν στην Ελλάδα την άδεια να καταλάβει την ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης (μια έκταση 17.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων περίπου). Επισήμως, η αποστολή εκείνη στοχεύει στην τήρηση της τάξης και στην προστασία των χριστιανικών πληθυσμών, μέχρι να επιτευχθεί η σύναψη της τελικής ειρηνευτικής συμφωνίας. Ουσιαστικά, μέσω της απόφασης τους εκείνης, οι Αγγλογάλλοι επιδιώκουν να χρησιμοποιήσουν τον ελληνικό στρατό ως δύναμη κρούσης για τον πειθαναγκασμό της Τουρκίας σε ουσιαστική υποταγή και αφετέρου να περιορίσουν τα ιταλικά επεκτατικά σχέδια, που θίγουν άμεσα και καίρια τα δικά τους συμφέροντα.

Η επιχείρηση για τη στρατιωτική κατάληψη της Σμύρνης θα πραγματοποιηθεί, μετά από κάποιες καθυστερήσεις και αναβολές, στις 2 Μαΐου 1919. Κατά την αποβίβαση τους οι ελληνικές δυνάμεις γίνονται δεκτές με απερίγραπτο ενθουσιασμό από τους Έλληνες κατοίκους, οι οποίοι και αποτελούν την πλειονότητα του όλου πληθυσμού της περιοχής. Αντίθετα, δέχονται επίθεση από ομάδες Τούρκων ενόπλων και απαντούν. Κατά τις συγκρούσεις χάνουν τη ζωή τους 2 Έλληνες και 5 Τούρκοι στρατιώτες, ενώ υπάρχει και ένας μικρός αλλά αδιευκρίνιστος αριθμός νεκρών και τραυματιών στον άμαχο πληθυσμό.

Τι προέβλεπε η συνθήκη των Σεβρών

Άκρως ωφελημένη από τη Συνθήκη των Σεβρών έβγαινε η Ελλάδα, που κατοχύρωνε επισήμως την κατοχή της Δυτικής Θράκης και παράλληλα ενσωμάτωνε και την Ανατολική, μέχρι περίπου την Κωνσταντινούπολη (η πόλη αυτή και τα Στενά περνούσαν σε καθεστώς διεθνούς ελέγχου). Ακόμα, η Ελλάδα έπαιρνε τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο και επισημοποιούσε την παρουσία της στην περιοχή της Σμύρνης και στην ενδοχώρα της (που βρίσκονταν ήδη υπό ελληνικό έλεγχο, από το Μάιο του 1919). Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι το καθεστώς της ελληνικής κατοχής της Σμύρνης ήταν ιδιόμορφο και είχε πενταετή διάρκεια. Μετά την παρέλευση της προθεσμίας αυτής, οι κάτοικοι θα αποφάσιζαν ελεύθερα με δημοψήφισμα για την ενσωμάτωση της όλης περιοχής στην Ελλάδα.

Πέρα από τις πιο πάνω ρυθμίσεις, η Ελλάδα φαινόταν να έχει ήδη εξασφαλίσει τα Δωδεκάνησα πλην της Ρόδου (με ιδιαίτερη ελληνοϊταλική συμφωνία) και την Κύπρο (υπήρχε σχετική βρετανική υπόσχεση), ενώ συνεχίζονταν οι διαβουλεύσεις και για τη Βόρειο Ήπειρο.

Περιγραφή της υπογραφής της Συνθήκης

Σε παλαιότερο τεύχος του περιοδικού Αρμενικά (αρ. 27, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 2002) ο Κασπάρ Καραμπετιάν μεταφέρει τη σκηνή της υπογραφής της συνθήκης όπως την είχε περιγράψει σε αναφορά του ο αντιπρόσωπος της Αρμενίας Αβεντίς Αχαρονιάν:

«H αίθουσα της υπογραφής ήταν στο κέντρο του εργοστασίου των ξακουστών κρυστάλλων της πόλης του Σεβρ. Στο κέντρο έλαβαν θέσεις οι εκπρόσωποι των μεγάλων χωρών. Οι θέσεις των αντιπροσώπων των μικρών χωρών βρίσκονταν δεξιά και αριστερά της αίθουσας.

Μόλις προσήλθαν όλοι οι εκπρόσωποι, λίγο μετά τις τέσσερις, εισήλθε στην αίθουσα ο πρόεδρος και εκπρόσωπος της Γαλλίας κ. A. Μιλεράν. Απουσίαζαν μόνο οι Τούρκοι εκπρόσωποι, που περίμεναν να κληθούν στον κάτω όροφο. Μετά την εντολή του προέδρου τούς κάλεσαν και συνοδεία του κλητήρα, που τους ανήγγειλε «Οι κύριοι Πληρεξούσιοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», εισήλθαν στην αίθουσα. Με τα χαρακτηριστικά κόκκινα φέσια στα κεφάλια τους, χαιρέτισαν τους παρισταμένους και έλαβαν τις θέσεις τους δίπλα από τους εκπροσώπους της Ελλάδας. Αμέσως μετά ο πρόεδρος Μιλεράν σηκώθηκε από τη θέση του και είπε τα ακόλουθα: «Κύριοι, δηλώνω ότι η συνθήκη που θα υπογραφεί τώρα εκφράζει τις θέσεις που έχουν αποδεχθεί όλα τα μέρη». Αμέσως μετά κάλεσε τους πληρεξουσίους της Τουρκίας να υπογράψουν τη συνθήκη. Σηκώθηκαν όρθιοι ο γερουσιαστής στρατηγός Χαμδί Πασά, ο γερουσιαστής Ρίζα Τεβφίκ Μπέης και ο Ρεσάτ Ναλίς Μπέης και με σταθερά βήματα πλησίασαν στο κεντρικό τραπέζι που ήταν τοποθετημένη η συνθήκη, με νευρικές κινήσεις υπέγραψαν και αμέσως γύρισαν στις θέσεις τους. Αμέσως μετά υπέγραψαν οι εκπρόσωποι της M. Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας και αμέσως μετά κάλεσαν εμένα.

Η συνθήκη και οι Έλληνες.

Οι όροι αυτοί αποτελούσαν οπωσδήποτε θριαμβευτική νίκη για την Ελλάδα και δικαίωση των θυσιών στις οποίες είχε υποβληθεί από το 1912 και ιδίως από το 1916-17, οπότε μπήκε ουσιαστικά και τυπικά στον Παγκόσμιο Πόλεμο με την πλευρά της Αντάντ. Ακόμα, αποτελούσε πλήρη δικαίωση της εξωτερικής πολιτικής που είχε ακολουθήσει από το 1914 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, μιας πολιτικής που τον έφερε σε σύγκρουση με το βασιλιά Κωνσταντίνο και σηματοδότησε την οδυνηρή περίοδο του Εθνικού Διχασμού (1915-17).

Στη βάση αυτή, οι βενιζελικοί πανηγύρισαν την υπογραφή της συνθήκης και θεώρησαν ότι αυτή παγίωνε τα ελληνικά δίκαια και ότι, επομένως, αποτελούσε τη σταθερή βάση για τον τελικό ελληνικό θρίαμβο -με τη σύμπραξη της διεθνούς κοινότητας- στο ανοιχτό ακόμα μέτωπο της Μικράς Ασίας, όπου «είχε σηκώσει κεφάλι» ο Κεμάλ με τους ακραίους εθνικιστές του.

Τον ενθουσιασμό αυτόν δεν συμμεριζόταν η κωνσταντινική αντιπολίτευση, που -με σαφή έλλειψη μεγαλοψυχίας- εξακολουθούσε να καθορίζεται από τα διχαστικά σύνδρομα και να παρουσιάζει τη συνθήκη ως αποτυχία.

Και οι δύο, πάντως πλευρές, δεν φαίνονταν να εντοπίζουν τους πραγματικούς κινδύνους που δημιουργούσε για την Ελλάδα η ασταθής διεθνής κατάσταση και οι αυξανόμενες στρατιωτικές δυσκολίες στη Μικρά Ασία.

Η συνθήκη και οι Τούρκοι.

Η υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών βρήκε την Τουρκία σε κατάσταση αναστάτωσης. Η σουλτανική κυβέρνηση είχε χάσει πλέον ολοκληρωτικά το κύρος της και ουσιαστικά η εξουσία της περιοριζόταν στην Κωνσταντινούπολη και σε περιοχές ελεγχόμενες από τους συμμάχους. Πραγματικός κυρίαρχος των εξελίξεων ήταν πλέον ο Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος είχε ξεκινήσει το κίνημα αντίστασης εναντίον των Ελλήνων και είχε επιβάλει τον πρωταγωνιστικό του ρόλο με τα εθνικά συνέδρια του Ερζερούμ και της Σεβάστειας (Αύγουστος - Σεπτέμβριος του 1919) και αργότερα με τη σύγκληση της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης στην Άγκυρα (Μάρτιος 1920).

Για τον Τούρκο ηγέτη και τους οπαδούς του η Συνθήκη των Σεβρών δεν ήταν παρά ένα «κουρελόχαρτο» ανάλογο με εκείνο της Ανακωχής του Μούδρου (1918), που θα ακυρωνόταν στην πράξη με την ένοπλη αντίσταση του τουρκικού λαού εναντίον των ξένων εισβολέων. Κύριος στόχος ήταν φυσικά οι Έλληνες (οι μόνοι που είχαν ιστορικούς τίτλους στη Μικρά Ασία) και δευτερεύοντες οι Γάλλοι, οι Ιταλοί και οι Άγγλοι, με τους οποίους θα μπορούσε να γίνει (όπως κι έγινε) τελικός συμβιβασμός.

Στο πλευρό του φαινόταν να βρίσκεται, άλλωστε, και το νεαρό σοβιετικό καθεστώς της Ρωσίας, το οποίο είχε κάθε λόγο να αντιπαρατίθεται στην Αντάντ αλλά και ειδικά στην Ελλάδα, που είχε συμμετάσχει στην εκστρατεία της Ουκρανίας του 1919 εναντίον των μπολσεβίκων.

Η συνθήκη και οι σύμμαχοι.

Με τη Συνθήκη των Σεβρών οι σύμμαχοι της Αντάντ επιτυγχάνουν όλους σχεδόν τους αντικειμενικούς στόχους που είχαν θέσει. Οι Άγγλοι φαίνονται να κερδίζουν τη μερίδα του λέοντος, θέτοντας κάτω από άμεσο ή έμμεσο έλεγχο τους μια τεράστια περιοχή, που ξεκινά από τον Εύξεινο και την Κωνσταντινούπολη και φτάνει έως τη νότια Αραβία και τον Περσικό κόλπο. Ακόμα, επιβεβαιώνουν -για λογαριασμό των ίδιων και των συμμάχων τους- το διαβόητο αποικιακού τύπου καθεστώς των «διομολογήσεων». Άμεσα ωφελημένοι εμφανίζονται και οι Γάλλοι, που εξασφαλίζουν ισχυρά ερείσματα στη Μέση Ανατολή και στην Κιλικία της Μικράς Ασίας. Ακολουθούν οι Ιταλοί, με επίσης «δικαιώματα» επί της νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας και με σταθερή (παρά τις αντίθετες υποσχέσεις τους προς τον Βενιζέλο) την παρουσία τους στα Δωδεκάνησα.

Οι σύμμαχοι αυτοί, αν και συναινούν στις παραχωρήσεις προς την Ελλάδα, δεν δείχνουν διατεθειμένοι και να τις επιβάλουν στους Τούρκους εθνικιστές του Κεμάλ. Πλέον ουδέτεροι παρουσιάζονται οι Άγγλοι, οι οποίοι ωστόσο είναι εκείνοι που είχαν υποστηρίξει με τη μεγαλύτερη θέρμη τον Βενιζέλο, ως προς την ικανοποίηση των ελληνικών δικαίων (γνωρίζοντας ίσως ότι η ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία θα λειτουργούσε ως προστατευτική ασπίδα για τους ίδιους). Ως προς τους Γάλλους, που είχαν εκφράσει επιφυλάξεις για τη βιωσιμότητα της Συνθήκης των Σεβρών, αυτοί θα κινηθούν γρήγορα προς την κατεύθυνση εξυπηρέτησης των δικών τους αποκλειστικά συμφερόντων και σύντομα θα προσεγγίσουν τον Κεμάλ για να προσκομίσουν άμεσα και έμμεσα οικονομικά και πολιτικά οφέλη. Ακόμη πιο εχθρικοί για την Ελλάδα θα σταθούν οι Ιταλοί, που είχαν σταθεί αρνητικοί προς τα ελληνικά δίκαια στη Μικρά Ασία, είχαν υπογράψει όμως -κάτω από πιέσεις- τις σχετικές διατάξεις της Συνθήκης των Σεβρών. Αυτοί, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, θα μετατραπούν σε ουσιαστικούς συμμάχους του Κεμάλ και θα καταβάλουν κάθε προσπάθεια για τη νίκη του επί των Ελλήνων.

Οι Συνέπειες της Συνθήκης.

Η Συνθήκη των Σεβρών υπήρξε πράγματι θρίαμβος για την ελληνική διπλωματία, που όμως -όπως αποδείχτηκε- δεν καλυπτόταν από ουσιαστικές συμμαχικές εγγυήσεις και δεν έπειθε για την αποτελεσματικότητα της. Όσα είχε κερδίσει η Ελλάδα έπρεπε να τα κατοχυρώσει στο πεδίο της μάχης, αντιμέτωπη μ' έναν ισχυρό και φανατισμένο εχθρό -το εθνικιστικό κίνημα του Κεμάλ- που κάθε άλλο παρά εμφανιζόταν ανοργάνωτο και διπλωματικά απομονωμένο. Με τη Συνθήκη των Σεβρών η σουλτανική εξουσία καταρρακώνεται πλήρως στη συνείδηση του τουρκικού λαού και οι κεμαλικοί αναδεικνύονται σε πραγματικούς κυρίαρχους του παιχνιδιού και σε μοναδικούς φορείς εξουσίας. Η πραγματικότητα αυτή δεν αγνοείται από το νεαρό σοβιετικό καθεστώς του Λένιν, που υποστηρίζει ανοιχτά τους Τούρκους εθνικιστές και στις 3 Δεκεμβρίου 1920 υπογράφει μ' αυτούς την περίφημη Συνθήκη του Αλεξαντροπόλ, που σχεδόν ισοδυναμούσε με σύναψη πολιτικοστρατιωτικής συμμαχίας. Η κίνηση εκείνη του Λένιν είναι εύκολα εξηγήσιμη, αν υπολογίσει κανείς τη στάση που είχαν κρατήσει οι σύμμαχοι της Αντάντ (αλλά και η ίδια η Ελλάδα) απέναντι στην επανάσταση του.

Η τουρκοσοβιετική προσέγγιση θα επιδράσει καταλυτικά στο θέατρο της διεθνούς πολιτικής και γρήγορα θα μετατρέψει τον Κεμάλ σε συνομιλητή των εταίρων της Αντάντ, που σταδιακά θα εγκαταλείψουν την Ελλάδα κυριολεκτικά στην τύχη της, για να υπερασπιστούν τα δικά τους ανατολικά συμφέροντα.

Την πολιτική αυτή μεταστροφή τους (που ισοδυναμούσε με ουσιαστική ακύρωση της Συνθήκης των Σεβρών) θα διευκολύνουν οι δραματικές πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, δηλαδή η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 και η επιστροφή των αντιπάλων του στην εξουσία. Το γεγονός αυτό θα δώσει το άλλοθι στους Αγγλογάλλους να αποστασιοποιηθούν πλήρως από τις όποιες τυπικές δεσμεύσεις είχαν αναλάβει με τη Συνθήκη των Σεβρών και να κινηθούν με λυμένα τα χέρια στην ανατολική τους πολιτική. Με τη στάση τους αυτή, ουσιαστικά προδιαγράφεται πλέον καθαρά η τραγωδία του 1922.

Δύο ήπειροι και πέντε θάλασσες

H Ελλάδα δεν πέτυχε όλες τις επιδιώξεις της. Δεν της δόθηκαν η Βόρειος Ήπειρος, τα Δωδεκάνησα (δόθηκαν στην Ιταλία), ούτε η Κωνσταντινούπολη ή η Κύπρος (παρέμεινε αγγλική κτήση). Αλλά ο Βενιζέλος διεκδίκησε τα μέγιστα για να εξασφαλίσει τα απαραίτητα. H Ελλάδα πέτυχε την επικύρωση της κυριαρχίας της στη Δυτική Θράκη (την είχε παραδώσει η Βουλγαρία στους Συμμάχους με τη Συνθήκη του Νεϊγύ) και έλαβε την Ανατολική Θράκη ως την Τσατάλτζα, την Ιμβρο και την Τένεδο, πέτυχε την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της επί των υπολοίπων νήσων του Αιγαίου και της ανατέθηκε η διοίκηση της Σμύρνης και της ενδοχώρας της για πέντε χρόνια, μετά την παρέλευση των οποίων το τοπικό κοινοβούλιο που θα ιδρυόταν θα μπορούσε, αν το επιθυμούσε, να ζητήσει την ένωση της περιοχής με την Ελλάδα έχοντας και τη δυνατότητα διεξαγωγής δημοψηφίσματος μεταξύ του πληθυσμού.

Ευνοϊκότερο διακανονισμό δεν μπορούσε να είχε ελπίσει η Ελλάδα. H επιτυχία του Βενιζέλου άγγιζε τα όρια του θριάμβου. Ο εμπνευσμένος όσο και ακαταπόνητος πολιτικός ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην πατρίδα έχοντας πραγματοποιήσει το όνειρό του για την «Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών».

Αλλά δύο μόλις ημέρες μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών ένα θλιβερό γεγονός ήρθε να προκαλέσει τον πρώτο τριγμό στο λαμπρό ελληνικό οικοδόμημα το οποίο είχε ήδη αρχίσει να υψώνεται. Δύο απότακτοι αξιωματικοί αποπειράθηκαν να δολοφονήσουν τον Ελευθέριο Βενιζέλο σε σιδηροδρομικό σταθμό του Παρισιού από όπου αυτός θα ξεκινούσε για το ταξίδι της επιστροφής του στην Ελλάδα.

H απόπειρα απέτυχε και ο Βενιζέλος γλίτωσε με ελαφρά τραύματα. Αλλά η μεταστροφή της μοίρας τόσο του Βενιζέλου όσο και ολόκληρου του Ελληνισμού φαίνεται ότι είχε αρχίσει.

Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 το κόμμα του θριαμβευτή Βενιζέλου καταψηφίστηκε και ο ίδιος δεν εξελέγη καν βουλευτής. H αντιβενιζελική παράταξη ανήλθε στην εξουσία και ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Ελλάδα και στον θρόνο (ο Αλέξανδρος είχε πεθάνει πριν από ένα μήνα). Με εύλογη τη βαθιά απογοήτευσή του ο Βενιζέλος εγκατέλειψε την πολιτική σκηνή και έφυγε αυτοεξόριστος στο εξωτερικό.

Μετά την συνθήκη των Σεβρών

Αμέσως όμως μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές εγκατέλειψε την πολιτική. Oι νικητές των εκλογών μετά την παραίτηση του Παύλου Κουντουριώτη από το αξίωμα του αντιβασιλέα, σχημάτισαν κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Δ. Ράλλη και με τη συμμετοχή των Δ. Γούναρη, Π. Τσαλδάρη, Ν. Καλογεροπούλου, Θ. Ζαϊμη, Ι. Ράλλη και Π. Μαυρομιχάλη. Η νέα κυβέρνηση διακήρυξε την πρόθεσή της να διενεργήσει δημοψήφισμα για την επάνοδο του εξόριστου στην Ελβετία βασιλιά Κωνσταντίνου, παρά την αντίθετη εκδηλωμένη αντίθεση των Συμμάχων, ακόμα και προ των εκλογών, η οποία επιβεβαιώθηκε με νέα διακοίνωση Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας (22 Νοεμβρίου 1920). Στην ανακοίνωση κατήγγειλαν την ανειλικρινή κατά το παρελθόν στάση του γερμανόφιλου βασιλιά και προειδοποιούσαν ότι σε περίπτωση επιστροφής του εξόριστου βασιλιά θα θεωρούσαν τον εαυτό τους απαλλαγμένο στο μέλλον από κάθε αλληλεγγύη προς την ελληνική κυβέρνηση.

Ακόμα και η αντιβενιζελική ηγεσία μεθυσμένη από την σαρωτική νίκη της στις εκλογές ερμηνεύει τις προειδοποιήσεις των Συμμάχων, ως δήθεν «μπλόφα της Μεγάλης Βρετανίας για να ευχαριστήσει τη Γαλλία», η οποία απροκάλυπτα πλέον πολεμούσε τη Συνθήκη των Σεβρών.

Μόλις την προηγούμενη του δημοψηφίσματος (22 Νοεμβρίου 1920) για την επιστροφή του Κωνσταντίνου επιτρέπει τη δημοσίευση από τον Τύπο των αντιδράσεων των Συμμάχων μας. Ο δημοκρατικός όμως τύπος πίεζε την κυβέρνηση να αποτρέψει την επιστροφή του βασιλιά και να ματαιώσει το δημοψήφισμα. Εκείνο το δυσμενές κλίμα για την Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1920 αποτυπώνεται σε υπόμνημα του στελέχους του Φόρεϊν ΄Οφις Χάρολντ Νίκολσον, ο οποίος πρόβλεπε ότι οι Σύμμαχοι χάραξαν μία πορεία, που «θα κατέστρεφε μόνιμα τον ιστό των συνθηκών ειρήνης και θα έφερνε την Ελλάδα στις διαστάσεις μίας δύναμης τρίτης τάξης». Και ο Βρετανός διπλωμάτης χωρίς περιστροφές κατέληγε: Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί θέλουν να καταστρέψουν την Ελλάδα της Συνθήκης των Σεβρών. Το αποτέλεσμα λοιπόν του δημοψηφίσματος της 22 Νοεμβρίου, ήταν μαζική ψήφος για την επιστροφή του Κωνσταντίνου με τα επακόλουθα αρνητικά συμβάντα. Ένα μήνα αργότερα (25 Δεκεμβρίου 1920) με νέα διακοίνωση των τριών Δυνάμεων προς την Ελλάδα διακοπτόταν η παροχή του υπόλοιπου των πιστώσεων από το μεγάλο πολεμικό δάνειο των 750 εκατομμυρίων φράγκων που είχε εγκριθεί για την Ελλάδα.…

Κατά κακή τύχη ο ελληνικός στρατός απέτυχε σε επιχείρησή του στο Δορύλαιο (Εσκί Σεχίρ) κατά των Κεμαλικών. Την 18/21 Ιανουαρίου 1921 οι Σύμμαχοι άρχισαν να κάνουν κιόλας λόγο για αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών και την οποίαν είχαν συναποφασίσει αρχικά. Γι’ αυτό τον λόγο συνεκάλεσαν διάσκεψη την 8/2 1921 στο Λονδίνο. Εκεί επρόκειτο να τροποποιηθεί η συνθήκη σύμφωνα προς τα τότε πραγματικά περιστατικά. Θα γινότανε δεκτά ως μέλη της τουρκικής αντιπροσωπίας και αντιπρόσωποι της κυβέρνησης της Άγκυρας.

Η Ελλάδα ατυχώς ήλπιζε, ότι η συνθήκη των Σεβρών ήτανε ο καταστατικός χάρτης, συνταχθείς υπό όλων των συμμάχων Δυνάμεων. Στη δεύτερη συνεδρίαση στις (10) 23 Φεβρουαρίου η συνδιάσκεψη έκρινε, ότι πρέπει να επανεξετάσει τις στατιστικές που υποβλήθηκαν από τον Βενιζέλο προ της υπογραφής της συνθήκης των Σεβρών των πληθυσμών Σμύρνης και Θράκης.

Την 27/12 Μαρτίου η Συνδιάσκεψη έκαμε νέες προτάσεις, ευνοϊκές και αυτές υπέρ των Τούρκων, αλλά όχι και τόσο πολύ σε βάρος της Ελλάδας. Θα εκκένωναν την Κωνσταντινούπολη, όταν οι Δυνάμεις θα πειθότανε περί της καλής πίστης των Τούρκων στην εκτέλεση των υποχρεώσεών τους. Τα στενά θα αφοπλίζονταν, δύο αντιπρόσωποι της Τουρκίας θα γινότανε δεκτοί στην επί τούτο επιτροπή. Οι ένοπλοι δυνάμεις της Τουρκίας αναβιβάζονταν σε 75.000 χιλ. άνδρες. Στη Θράκη, που κατείχε και κυβέρνα η Ελλάδα δεν θα υπήρχε καμία μεταβολή.

Οι Έλληνες θα εκκένωναν την περιοχή Σμύρνης, πλην της πόλης Σμύρνης. Στο εσωτερικό της περιοχής θα οργανωνότανε εντόπια χωροφυλακή κάτω από συμμάχους αξιωματικούς. Η περιοχή της Σμύρνης θα ήτανε αυτόνομος κάτω από διοικητή χριστιανό, διοριζόμενος από την Κοινωνία των Εθνών. Για τους Αρμενίους θα ιδρύονταν εθνική εστία. Για τους ξένους υπηκόους στην Τουρκία θα εκπονούσαν ειδικό καθεστώς από δικαστική Επιτροπή.

Καταστροφή στη Μικρά Ασία

Την ίδια εποχή δραματικές εξελίξεις είχαν δρομολογηθεί και στο εσωτερικό της Τουρκίας. Καθημαγμένη από τον πόλεμο, ταπεινωμένη από την ήττα, με το κράτος παράλυτο και με τον ελληνικό στρατό να κατέχει ζωτικό χώρο στη Μικρά Ασία και να επεκτείνει διαρκώς την παρουσία του προς Ανατολάς, η χώρα βρισκόταν στο κατώφλι της πλήρους διάλυσης. Την κρίσιμη αυτή ώρα ως σωτήρας της Τουρκίας εμφανίστηκε ο φιλόδοξος και ευφυής, επίσης όμως και αδίστακτος, αξιωματικός Μουσταφά Κεμάλ, ο επιλεγόμενος Ατατούρκ. Ο Κεμάλ κήρυξε επανάσταση, σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση (αργότερα κατάργησε το σουλτανάτο και ανακήρυξε την Τουρκική Δημοκρατία) και καταπιάστηκε αμέσως με την ανασυγκρότηση του τουρκικού στρατού θέτοντας ως πρώτιστο καθήκον του την εκδίωξη των Ελλήνων.

Βοήθεια στα σχέδια του Κεμάλ πρόσφερε άθελά της η κυβέρνηση της Αθήνας με την ασύνετη πολιτική της όταν επέτρεπε την αλόγιστη προέλαση των ελληνικών δυνάμεων προς Ανατολάς, με αποτέλεσμα την απομάκρυνσή τους από τα κέντρα ανεφοδιασμού τους ως την πλήρη εξάντληση των εφοδίων τους αλλά και των φυσικών τους δυνάμεων. Ηταν η ευκαιρία που περίμενε ο Κεμάλ. Εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση, οι δυνάμεις του έτρεψαν τους Ελληνες σε άτακτη φυγή και καταδιώκοντάς τους έφτασαν ως τη Σμύρνη και την πυρπόλησαν. Βρισκόμαστε στα τέλη Αυγούστου του 1922. H Μικρασιατική Καταστροφή έχει συντελεστεί.

Το νέο τουρκικό καθεστώς δεν αναγνωρίζει τη Συνθήκη των Σεβρών και απαιτεί νέες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με τους νικητές του A' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Σύμμαχοι δεν μπορούν να αρνηθούν. Δεν μπορεί να αρνηθεί ούτε το νέο ελληνικό καθεστώς, η στρατιωτική επανάσταση του Σεπτεμβρίου του 1922 υπό τους αξιωματικούς Νικόλαο Πλαστήρα και Στυλιανό Γονατά, η οποία έχει αναλάβει την εξουσία στην Αθήνα. Και παρακαλεί τον εξόριστο Ελευθέριο Βενιζέλο να αναλάβει το βαρύ καθήκον να την εκπροσωπήσει.

Όμως η μεγάλη καταστροφή είχε πλέον συντελεσθεί και δεν ήταν δυνατός να αποτραπε’ι όπως αποδείχτηκε ιστορικά.

Η Συνθήκη των Σεβρών μέσα από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων

Πώς υποδέχτηκαν τη συνθήκη των Σεβρών στην Ελλάδα; Τα πρωτοσέλιδα τριών εφημερίδων της εποχής δίνουν το στίγμα. Μια αναζήτηση στη Συλλογή Ψηφιακών Εφημερίδων της Εθνικής Βιβλιοθήκης αποκαλύπτει διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Δείτε τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της εποχής «Εμπρός», «Μακεδονία» και «Ριζοσπάστης» (30/7/1920) για να καταλάβετε πως παρουσιάστηκε το γεγονός. Φυσικά θα ανγτιληφθείτε πολύ διαφορετική προσέγγιση. 

Βίντεο σχετικό με τη συνθήκη των Σεβρών

Έντυπη βιβλιογραφία 

1. «Θράκη: Η ιστορία του β. ελληνισμού» Κ. Βακαλόπουλου εκδ. Κυριακίδη σελ. 300 

2. «ΙΣΤΟΡΙΚΑ» Τομ. 3/τ. 30 εκδ. Ελευθεροτυπία σελ. 33-36 

3.Μικρασιατική καταστροφή του Κ. Φωτιάδη εκδ. Καλοκάθη σελ. 416 

4. «Τολμών» Τριμ. Περιοδικό ομοσπονδίας ειδ. Δυνάμεων τ. 20/2006 

5. Εθνικός διχασμός 1916-1917, Ο Κωνσταντίνος, ο Βενιζέλος και το "Ανάθεμα" Συλλογικό, Ελευθεροτυπία

6. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδοτική Αθηνών

7. Παπαρρηγόπουλος Κωνσταντίνος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εστία

8. Milton, Giles, Χαμένος παράδεισος: Σμύρνη 1922 Η καταστροφή της μητρόπολης του μικρασιατικού Ελληνισμού Εκδόσεις: ΜΙΝΩΑΣ

9. Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου

10. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Π. Δρανδάκη

11. Ε Ιστορικά

12. "Καταστροφή της Σμύρνης", Αφιέρωμα ΤΑ ΝΕΑ, 2008.

Ηλεκτρονική βιβλιογραφία

1. http://ellinismoskaiellines.blogspot.com

2. http://el.wikipedia.org

3. http://www.asxetos.gr

4. http://www.tovima.gr

5. http://www.veniselos.gr

6. http://www.armenika.gr/

7. http://desiris.blogspot.gr

8. http://www.laosver.gr