Ανωνύμου του Έλληνος
Ελληνική Νομαρχία ήτοι λόγος περί ελευθερίας

Τετάρτη 23 Μαρτίου 2011

Βασίλης Φουρτούνης: δάσκαλος, αναπληρωματικός Αιρετός ΑΠΥΣΠΕ Αττικής, Αντιπρόεδρος Συλλόγου Εκπ/κών «Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ»

Η «Ελληνική Νομαρχία», έργο πού προδημοσιεύτηκε στην αρχή του δεκάτου ενάτου αιώνα και κυκλοφόρησε κρυφά στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, έχει πάρει, χάρη στις προσπάθειες των νεωτέρων ιστορικών, φιλολόγων και κριτικών τη ζηλευτή θέση που της αξίζει, μέσα στη νέα Ελληνική φιλολογία. Το βιβλίο αυτό είναι ιστορικό μνημείο του νεοελληνικού λόγου και αψεγάδιαστο δείγμα ελεύθερου και ανθρωπιστικού στοχασμού. Ό θερμός - μέχρι πάθους - πατριωτισμός του, οι γιγάντιες θεωρητικές συλλήψεις του και ή ευθύτητα του, προσδίδουν σ' αυτό μοναδική αξία οδηγού και παιδαγωγού. Ορθά υποδείχτηκε πώς το βιβλίο αυτό είναι το βιβλίο του μέλλοντος.

Η έρευνα δεν επέτυχε ακόμη να λύσει οριστικά το πρόβλημα της πατρότητας του βιβλίου. Δεν είναι γνωστό το πραγματικό όνομα του συγγραφέα της Νομαρχίας.

Κατά καιρούς έχουν υποστηριχτεί διάφορες απόψεις για το θέμα αυτό. Εμείς παρουσιάζουμε σήμερα κάποιες από αυτές:

1. Ο Ν. Βέης (1948) θεωρεί ως πιθανότερο συγγραφέα της Ελληνικής Νομαρχίας τον Χριστόφορο Περραιβό, αλλά πιστεύει ότι δεν έχει γραφεί όλο το έργο απ΄ αυτόν. Αλλά κι αν δεν είναι συγγραφέας ο Περραιβός σίγουρα είναι αυτός που έδωσε το υλικό για τη συγγραφή της Νομαρχίας. Είναι σίγουρα οι συγκρούσεις του Περραιβού με τους δεσποτάδες της Ηπείρου που κάνουν τον Βέη να τον θεωρήσεις ως πιθανό συγγραφέα του έργου. Ο συγκεκριμένος μελετητής, θεωρεί ως πιθανότερο τόπο έκδοσης του έργου το Λιβόρνο ή την Πίζα. Για την πατρότητα του συγγραφέα , θεωρεί ότι αυτός μπορεί να μην είναι Ηπειρώτης αλλά και Θεσσαλός ή Μοραΐτης. Στο τέλος της σχετικής εργασίας του θέτει δύο ερωτήματα με τα οποία τελειώνει την ερεύνα του :

α. Αν η Ελληνική Νομαρχία είναι γραμμένη από ένα πρόσωπο ή από μια ομάδα Ελλήνων, μια συντροφία που εμπνέεται από τα κηρύγματα του Ρήγα και συνεχίζει το έργο του.

β. με το να θεωρείται επαναστατικό και συνωμοτικό έργο η Νομαρχία θα πρέπει να αναζητηθούν σ΄ αυτό πλαστά στοιχεία, όπως υπάρχουν τέτοια στοιχεία στα έργα αυτής της κατηγορίας. 20.

2. Ο Ν.Β.Τωμαδάκης (1948) θεωρεί συγγραφέα της ελληνικής Νομαρχίας τον Σπ. Σπάχο , ακολουθώντας  στο σημείο αυτό τον Α. Παπαδόπουλο – Βρεττό τη γνώμη του οποίου θεωρεί έγκυρη, λόγω του ότι ο Βρεττός έζησε (- 1829) στην Κέρκυρα ως βιβλιοθηκάριος του Γκίλφορντ και της Ιονίου Ακαδημίας , γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα και είναι βέβαιος ότι πήρε την πληροφορία από τον Α. Ιδρωμένο. Η θέση αυτή του Τωμαδάκη αντικρούστηκε από τον Βαλέτα με το επιχείρημα ότι αν ο Βρετός γνώριζε την ύπαρξη της Νομαρχίας θα την είχε καταγράψει στην Βιβλιογραφία του (1845)

3. Ο Γ. Βαλέτας (1949) , ο πρώτος ουσιαστικά , μετά την πρόχειρη έκδοση του Τωμαδάκη, και σημαντικότερος εκδότης του κειμένου , αναφέρεται στο πρόσωπο του συγγραφέα θεωρώντας ότι αυτός είναι άνδρας ώριμος στην ηλικία των 42 ετών, που έχει ζήσει στην Ήπειρο , είναι έμπορος στο επάγγελμα και γνωρίζει καλά την τέχνη του εμπορίου. Ο άνδρας αυτός έχει ζήσει στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στην Ιταλία , είναι πολύγλωσσος και έχει πεθάνει πριν την επανάσταση. Αυτά τα χαρακτηριστικά αποδίδει στο πρόσωπο του συγγραφέα και θεωρεί ότι αυτός δεν μπορεί να είναι ούτε ο Περραιβός , ούτε ο Σπάχος ούτε ο Κωλέττης ούτε ο  Καλλαράς. Είναι γνωστό ότι τα παραπάνω ονόματα έχουν κατά καιρούς ως συγγραφείς του έργου , αλλά για τον Βαλέτα δεν είναι όλοι αυτοί γιατί στην περίοδο της έκδοσης του έργου, ήταν νέοι και ανώριμοι πνευματικά για τη συγγραφή ενός τέτοιου έργου. Με βάση αυτές τις σκέψεις ο Βαλέτας θεωρεί ως συγγραφέα του έργου τον ηπειρώτη έμπορο και λόγιο Ιωάννη Δονά , ο οποίος είχε σπουδάσει Ιατρική και είχε διατελέσει γιατρός των πασάδων στην Ήπειρο.

4. Ο Χρ. Φράγκος με μια σχετική μελέτη του το 1972 θεωρεί ότι συγγραφέας του έργου είναι ο ηπειρώτης λόγιος και διαφωτιστής Αθ . Ψαλλίδας. Διαπιστώνει ότι ο συγγραφέας δεν είναι κάποιος Έλληνας που ζει στο εξωτερικό αλλά στα Γιάννενα και βλέπει τι γίνεται γύρω του και έχει ενημέρωση για τα νέα ρεύματα των ιδεών στις άλλες χώρες. Κάθε φορά που αναφέρεται σε παθήματα των Ελλήνων αναφέρει περιστατικά από την περιοχή των Ιωαννίνων. Αυτό είναι απόδειξη της γνώσης των πραγμάτων της πόλης. Επίσης μιλάει για τους Σουλιώτες σα να έχει χρησιμοποιήσει πληροφορίες που έχουν φτάσει στα Γιάννενα από την περιοχή Σουλίου. Όλα αυτά σημαίνουν ότι ο συγγραφέας δεν πρέπει ν΄ αναζητηθεί ανάμεσα στους εμπόρους της εποχής, οι οποίοι έχουν γράψει λίγα πράγματα, αλλά ανάμεσα στους λόγιους της εποχής.

5. Πρόσωπα που ακόμα έχουν προταθεί ως συγγραφείς της Ελληνικής Νομαρχίας είναι ο κορίνθιος γιατρός Γ. Καλλαράς (Κ. Παπαχρίστος) αλλά και Α. Κοραής (Μ. Μαντούβαλου).Ο Κοραής βέβαια συμπληρώνει μηδαμινές πιθανότητες να είναι συγγραφέας ενός τέτοιου έργου, καθώς ο βασικός πυρήνας των ιδεών της Ελληνικής Νομαρχίας γύρω από την επικαιρότητα της επανάστασης και της παρακίνησης των Ελλήνων σε μια τέτοια κατεύθυνση είναι στον αντίποδα των απόψεων του για την απελευθέρωση των Ελλήνων.

Ανεξάρτητα, όμως, από την ταυτότητα του συγγραφέα, έγινε ομόφωνα σχεδόν δεκτό, πως καταγόταν από την περιοχή της Ηπείρου και έζησε εκεί σημαντική περίοδο της ζωής του. Επίσης είναι βέβαιο πώς ταξίδεψε και έμεινε σε διάφορα ευρωπαϊκά κέντρα, ασχολήθηκε βιοποριστικά με το εμπόριο και μιλούσε ξένες γλώσσες.

Ο πατριωτικός οίστρος και ο ριζοσπαστισμός του κειμένου δείχνουν, πώς ο συγγραφέας του είχε στενές σχέσεις με τις οργανωμένες προσπάθειες για την απελευθέρωση του γένους από τον ζυγό των Οθωμανών κατακτητών και πώς είχε αφομοιώσει το πνεύμα του ενεργητικού ανθρωπισμού και του αυστηρού ορθολογισμού της εποχής του. Έτσι, η Νομαρχία, ανεξάρτητα από το προσωπικό ύφος του Ανωνύμου, έχει την σημασία μανιφέστου των πιο φωτισμένων Ελλήνων της εποχής της, είναι καρπός απ' την σπορά του Ρήγα.

Ο τίτλος του βιβλίου: «Ελληνική Νομαρχία» εννοιολογικά αποσαφηνίζεται από τον υπότιτλο (ήτοι, «Λόγος περί Ελευθερίας»). Ωστόσο στην κυριολεξία «Νομαρχία» σημαίνει την πολιτεία, όπου θα άρχουν οι νόμοι της ελευθερίας, την ελεύθερη πολιτεία, όπως οραματιζόταν την Ελλάδα, ο Ανώνυμος στοχαστής και αγωνιστής.

Η «Ελληνική Νομαρχία» δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1806 στην Ιταλία σε δέκατο έκτο σχήμα (13,7 Χ 9,9 εκατ.), όσο μια ξύλινη ταμπακιέρα της εποχής. Στους σύγχρονους έγινε γνωστή από τις εκδόσεις του καθηγητού Ν.Β. Τωμαδάκη (1948) και του γνωστού κριτικού Γ. Βαλέτα (1949) , πού συνόδεψε το κείμενο με σχόλια και διαφωτιστικές αναλύσεις.

Το παραπάνω εξώφυλλο του βιβλίου είναι έκδοση του 1968 των εκδόσεων «ΚΑΛΒΟΣ»

Πατήστε ΕΔΩ για κατεβάσετε ολόκληρο το βιβλίο σε μορφή pdf