Η σχέση εκπαίδευσης και τοπικής αυτοδιοίκησης αναφέρεται συνήθως στην κλασσική παραδοσιακή σχέση ενός δήμου με τις τυπικές μορφές εκπαίδευσης. Τη σχέση δηλαδή όπου ο δήμος φροντίζει να εξασφαλίσει και να διαθέσει πόρους ούτως ώστε και με τη βοήθεια των τεχνικών υπηρεσιώντου τα νηπιαγωγεία, τα δημοτικά σχολεία, τα γυμνάσια και τα λύκεια να λειτουργούν εύρυθμα και αποτελεσματικά από την άποψη της υλικοτεχνικής και της κτιριακής υποδομής. Αυτό είναι αλήθεια και είναι πράγματι μια από τις σημαντικές λειτουργίες που έχουν ανατεθεί στην τοπική αυτοδιοίκηση είτε στην περίοδο 1985-2010 όπου με την ψήφιση του νόμου 1566 δόθηκαν συγκεκριμένες αρμοδιότητες στους θεσμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης είτε στη σημερινή περίοδο, κυρίως τώρα που εφαρμόζεται πλέον ο νόμος “Καλλικράτης”. Υπάρχουν όμως και άλλοι τομείς και χώροι όπου η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να δραστηριοποιηθεί ώστε ακόμη και με το υφιστάμενο καθεστώς (με το περιορισμένο πεδίο αρμοδιοτήτων σε θέματα παιδείας) προκειμένου να αναπτυχθεί μια θετική δυναμική και δημιουργική σχέση εκπαίδευσης και τοπικής αυτοδιοίκησης με πολλά οφέλη τόσο για την εκπαιδευτική όσο και για την τοπική κοινότητα.

Με βάση όλα τα παραπάνω και με αφετηρία τη θέση ότι ο κύριος στόχος μιας προοδευτικής στρατηγικής για την εκπαίδευση είναι το ανοιχτό στην κοινωνία σχολείο που προάγει και υποστηρίζει με ποιοτικό τρόπο τη δημιουργικότητα, την πρωτοβουλία, το διάλογο, τη συμμετοχή, την καινοτομία και την παιδαγωγική ελευθερία, διατυπώνομε μια σειρά προτάσεις για το νέο ρόλο και τις ευθύνες της τοπικής αυτοδιοίκησης στις σημερινές κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες πολυεπίπεδης κρίσης.

Προτάσεις:

Υποδομές

• Αντιμετώπιση διπλής βάρδιας

Πρώτη προτεραιότητα αποτελεί η αντιμετώπιση-εξάλειψη του φαινόμενου της λειτουργίας πολλών σχολικών μονάδων σε “διπλή βάρδια”. Στην προσπάθεια αυτή θα συμβάλλουν αποφασιστικά οι παρακάτω διαδικασίες:

• Νέα γεωγραφική-χωροταξική κατανομή των μαθητών ύστερα από μελέτη και εισήγηση των αρμοδίων αυτοδιοικητικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών, κάτι πού σήμερα μετά τον “Καλλικράτη” καθίσταται ακόμη πιο επιτακτική αναγκαιότητα.
• Αξιοποίηση όλων των διαθεσίμων οικοπέδων και κτιρίων των δήμων και εξεύρεση νέων όταν αυτό είναι δυνατόν.
• Προσθήκη νέων αιθουσών σε υφιστάμενα διδακτήρια όταν τούτο επιτρέπεται και μπορεί να βελτιώσει την υφιστάμενη κατάσταση.

• Ανέγερση νέων διδακτηρίων που να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες παιδαγωγικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις.

Τα νέα διδακτήρια πρέπει να κατασκευάζονται με τρόπο ώστε να καλύπτουν τις σύγχρονες αυξημένες παιδαγωγικές απαιτήσεις αλλά και να ακολουθούν όλες τις αρχές ενός φιλικού προς το περιβάλλον αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Τα σχολικά διδακτήρια αποτελούν πολυδύναμα κέντρα γνώσης και θα πρέπει να είναι εφοδιασμένα με άνετες αίθουσες διδασκαλίας, σύγχρονα και καλά εξοπλισμένα εργαστήρια, βιβλιοθήκες, αθλητικές υποδομές, αίθουσες πολλαπλών πολιτιστικών δραστηριοτήτων κλπ

• Σχολικές αυλές – Ανάπλαση και επανασχεδιασμός

Οι σχολικές αυλές να σταματήσουν να αποτελούν μονότονες, ασφαλτοστρωμένες αλάνες που στην απλά φιλοξενούν ένα ή δύο γήπεδα μπάσκετ και να αναμορφωθούν με τρόπω ώστε να γίνουν ελκυστικός και αγαπημένος χώρος για τους μαθητές. Η διαμόρφωση νησίδων πρασίνου, η φύτευση δένδρων και θάμνων, η κατασκευή προστατευόμενων από τις καιρικές συνθήκες υπαίθριων χώρων, η τοποθέτηση αστικού εξοπλισμού, εικαστικών κατασκευών θα συμβάλλει θετικά στη συνείδηση και την καθημερινότητα των μαθητών και ταυτόχρονα, θα συμβάλλει στην βελτίωση του μικροκλίματος της γειτονιάς αλλά και ταυτόχρονα θα παρεμποδίσει την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που δεν έχουν καμιά σχέση με το επιθυμητό και αναγκαίο στις μέρες μας ασφαλές μαθητικό περιβάλλον.

• Δημιουργία εξειδικευμένου τμήματος τεχνικής υποστήριξης σχολικής μονάδας για την άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων συντήρησης των σχολικών κτιρίων.

Ίδρυση και λειτουργία στα πλαίσια των τεχνικών υπηρεσιών των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, ξεχωριστού τμήματος συντήρησης σχολείων που θα επανδρώνεται από εξειδικευμένα τεχνικά στελέχη με αποκλειστική απασχόληση τα θέματα συντήρησης σχολείων.

Θεσμοί

• Δημοτική επιτροπή παιδείας

Η εμπειρία από την λειτουργία των επιτροπών παιδείας έχει δείξει ότι στη καλύτερη περίπτωση οι επιτροπές παιδείας κινούνται στα όρια της τυπικής λειτουργίας με αποσπασματικό και επιφανειακό τρόπο διαχείρισης θεμάτων διακοσμητικού χαρακτήρα με αποτέλεσμα ο θεσμός της δημοτικής επιτροπής παιδείας να θεωρείται έντονα υποβαθμισμένος δίχως να ανταποκρίνεται στις αυξημένες απαιτήσεις. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι σε πολλά θέματα που έχουν σχέση με την καλύτερη και αποτελεσματικότερη λειτουργία των σχολείων και υπόκεινται σε αποφάσεις δημοτικών επιτροπών παιδείας παρατηρείται αδράνεια και έλλειψη ενεργητικής συμμετοχής αυτών των επιτροπών. Για τον λόγο αυτό επιβάλλεται να αποκατασταθεί και να ενισχυθεί η ουσιαστική λειτουργία των δημοτικών επιτροπών παιδείας, η οποία κατά τη γνώμη μας μπορεί να επιτευχθεί με τους παρακάτω τρόπους:

Στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς η δημοτική επιτροπή παιδείας σχεδιάζει και ανακοινώνει τον εξαμηνιαίο και ετήσιο προγραμματισμό δράσης της ο οποίος υπόκειται σε κοινωνική λογοδοσία στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Ο προγραμματισμός δράσης περιλαμβάνει (με βάση την αρμοδιότητα που αναφέρει ότι η δημοτική επιτροπή παιδείας ασχολείται με την καλύτερη οργάνωση και λειτουργία των σχολείων) ενασχόληση με:

• Θέματα φύλαξης σχολικών κτιρίων, ανάπτυξη προγραμμάτων σχολικής υγιεινής, καθώς επίσης και οργάνωσης διαφόρων ενημερωτικών εκπαιδευτικών εκδηλώσεων.
• Επισκέψεις στα σχολεία μελών των επιτροπών παιδείας και συναντήσεις με εκπροσώπους της εκπαιδευτικής κοινότητας (γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικούς) για την αλληλοτροφοδότηση και την αποτελεσματική αντιμετώπιση όλων των προβλημάτων που προκύπτουν.
• Ανάπτυξη και διαμόρφωση πλαισίου συζήτησης για τη διαδικασία συγχωνεύσεων, καταργήσεων, υποβιβασμού και προαγωγής σχολικών μονάδων με τρόπο που να επιτρέπει χρονικά την ουσιαστική και σε βάθος προσέγγιση αυτού του ζητήματος δίχως ασφυκτικά χρονικά πλαίσια και “κατ’ επίφαση” διαδικασίες.
• Δημόσιος απολογισμός και σύνταξη σχετικής έκθεσης προς το δημοτικό συμβούλιο και ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων φορέων για την συγκεκριμένη δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στο προηγούμενο διάστημα λειτουργίας της επιτροπής παιδείας.

• Σχολική επιτροπή παιδείας

Με τον “Καλλικράτη” διαμορφώθηκε ένα νέο τοπίο και θεσμικό πλαίσιο στην οργάνωση και λειτουργία των σχολικών επιτροπών. Οι συγχωνεύσεις των σχολικών επιτροπών είναι εύλογο ότι σε αυτή τη μεταβατική τουλάχιστον περίοδο εμπεριέχουν δυσκολίες και προκαλούν προβληματισμούς σχετικά με την αποτελεσματικότητα των σχολικών επιτροπών. Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητο τα αρμόδια υπουργεία να χαράξουν κατευθύνσεις και χρονοδιαγράμματα σε ότι αφορά τις οικονομικές υποχρεώσεις και διευθετήσεις έτσι ώστε έγκαιρα και με συνέπεια να διευθετούνται όλα τα προβλήματα που παρουσιάζονται. Τούτο σημαίνει ότι οι φάσεις των οικονομικών επιχορηγήσεων προς τις σχολικές επιτροπές πρέπει να προκαθορίζονται και να ακολουθείται αυστηρά το χρονοδιάγραμμά τους, όπως επίσης και να τακτοποιούνται με συνέπεια και σε τακτά χρονικά διαστήματα οι κάθε είδους οικονομικές υποχρεώσεις (πχ αμοιβές για το προσωπικό καθαριότητας, σχολικούς τροχονόμους κλπ). Από την άλλη πλευρά οι σχολικές επιτροπές χρήζουν εσωτερικής αναδιάρθρωσης και απαιτούν καταμερισμό εργασίας για όλα τα μέλη έτσι ώστε το έργο να καθίσταται πιο αποδοτικό και λειτουργικό. Επίσης, τα αυξημένα σε σχέση με το παρελθόν χρηματικά ποσά που διαχειρίζονται οι σχολικές επιτροπές καθιστούν αναγκαία την ορθολογική, συστηματική διαχείριση με διαφανείς όρους, δημοσιοποίησή τους (υποχρεωτικά πλέον με το πρόγραμμα “ΔΙΑΥΓΕΙΑ” και την διεξαγωγή των απαραίτητων μειοδοτικών διαγωνισμών με την κατάλληλη προετοιμασία τους. Ο απαιτητικός πλέον ρόλος και οι ευθύνες των σχολικών επιτροπών επιβάλλει την ανάγκη οι σχολικές επιτροπές να στηριχθούν και να υποστηριχθούν με το απαραίτητο στελεχιακό δυναμικό για να ανταποκριθούν με επιτυχία στο έργο που θεσμικά τους ανατίθεται.

Περιεχόμενο εκπαίδευσης – Αναλυτικά προγράμματα.

Η σχέση τοπικής αυτοδιοίκησης και ανοικτής εκπαίδευσης μπορεί να αναλάβει πολλές δημιουργικές μορφές και διαστάσεις. Μια τέτοια περίπτωση αφορά την διδασκαλία μαθημάτων τοπικής ιστορίας και πολιτισμού στο σχολικό πρόγραμμα στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης. Η διδασκαλία της τοπικής ιστορίας ως προς τη μεθοδολογία και το περιεχόμενο είναι ασφαλώς θέμα που συνδέεται με τον κεντρικό σχεδιασμό και την εκπαιδευτική πολιτική που χαράζει το υπουργείο Παιδείας και ασφαλώς δεν αφορά άλλους θεσμούς. Η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να συμβάλλει στην καλύτερη αξιοποίηση θεμάτων της διδασκαλίας της τοπικής ιστορίας προσφέροντας εκείνους τους μηχανισμούς και θεσμούς που λειτουργούν υπό την ευθύνη των δήμων και μπορούν να εξυπηρετήσουν μαθησιακούς στόχους. Τέτοιοι θεσμοί είναι το ιστορικό  αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού στην Καλαμαριά, το Κέντρο Ιστορίας του δήμου Θεσσαλονίκης, Μουσείο Εκπαίδευσης στην Βέροια κλπ. Σε ανάλογη κατεύθυνση ως προς τη συμβολή της τοπικής αυτοδιοίκησης για θέματα περιεχομένου και αξιοποίησης δημοτικών θεσμών για την εξυπηρέτηση στόχων των αναλυτικών προγραμμάτων και σχολικών βιβλίων μπορεί για παράδειγμα να είναι:

Στο αναλυτικό πρόγραμμα και τα σχολικά βιβλία για το μάθημα της μελέτης περιβάλλοντος:

• οι προγραμματισμένες και αφού έχει προηγηθεί η σχετική προετοιμασία στην τάξη επισκέψεις-ξεναγήσεις σε πάρκα κυκλοφοριακής αγωγής, μουσεία κλπ
• η πρόσκληση στο σχολείο εκπροσώπων της δημοτικής αστυνομίας για θέματα ασφάλειας
• η οργάνωση σε συνεργασία με οργανισμούς συγκοινωνιών, συγκοινωνιακών μέσων, δραστηριοτήτων σχετικά με τα μέσα μαζικής μεταφοράς.
• η συνεργασία με την αντιδημαρχία Καθαριότητας και Περιβάλλοντος όταν είναι εφικτό για εξορμήσεις δενδροφυτεύσεων, καθαρισμού ακτών κλπ.

Στο μάθημα της κοινωνικής και πολιτικής αγωγής τόσο στο δημοτικό σχολείο όσο και στο γυμνάσιο:

• σε ενότητες που αναφέρονται στην οργάνωση και στον ρόλο των θεσμών τοπικής αυτοδιοίκησης, συναντήσεις επισκέψεις με εκπροσώπους των δημοτικών αρχών και υπηρεσιών καθώς και αναπαράσταση συνεδρίασης δημοτικού συμβουλίου με σχέδιο εργασίας που να αναδεικνύει την μελέτη ενός προβλήματος που απασχολεί την τοπική κοινωνία μέσα από την οπτική των μαθητών.
• σε ενότητες που αναφέρονται στην πολιτική προστασία και στην πολυεπίπεδη προσφορά της επισκέψεις εκπροσώπων της σε περιφερειακό και δημοτικό επίπεδο για την ενημέρωση μαθητών όπως είναι η πυρασφάλεια, η αντισεισμική προστασία και κάθε ζήτημα που έχει σχέση με τη παραπάνω λειτουργία.

Η δραστηριοποίηση της τοπικής αυτοδιοίκησης για θέματα περιεχομένου σπουδών μπορεί να επεκταθεί και σε τομείς πολιτισμού όπως είναι τα εικαστικά, η μουσική, το θέατρο, η φιλαναγνωσία, ο χορός με μεγαλύτερη άνεση και δυνατότητα αφού είναι γνωστό ότι σε κάθε δήμο έχουν ήδη ιδρυθεί και λειτουργούν εδώ και πολλά χρόνια με ξεχωριστή επιτυχία και μεγάλη προσφορά στην τοπική κοινωνία πολιτιστικοί δημοτικοί οργανισμοί, δημοτικά και περιφερειακά θέατρα, δημοτικά ωδεία και παιδικές δημοτικές βιβλιοθήκες με πολύ αξιόλογα προγράμματα που υλοποιούνται σε συνεργασία με τις σχολικές μονάδες.

Επίσης αντίστοιχη θετική δραστηριοποίηση της τοπικής αυτοδιοίκησης για θέματα περιεχομένου σπουδών αφορούν και τον τομέα του σχολικού αθλητισμού όπου είναι δυνατόν να αξιοποιούνται δημοτικά αθλητικά κέντρα και χώροι.

Σχολείο και Κοινωνία

• Άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία και αξιοποίηση των υποδομών του για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων πολιτισμού-άθλησης-επιμόρφωσης.

Πολλές σημαντικές και ενδιαφέρουσες δράσεις συνεργασίας σχολείων και τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και έξω από αυτόν που αφορούν:

• Περιβαλλοντική εκπαίδευση
• Καταναλωτική συνείδηση
• Επιμόρφωση γονέων
• Τη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας των παιδιών των μεταναστών
• Την εκμάθηση των ελληνικών στους μετανάστες
• Την αγωγή στα μέσα επικοινωνίας, την ίδια την αγωγή-δικαιώματα του πολίτη

 Σχολείο, Αυτοδιοίκηση και Υγεία.

• Οργάνωση γωνίας πρώτων βοηθειών (σχολικό ιατρείο) σε κάθε σχολική μονάδα. Πρώτες βοήθειες – προληπτική ιατρική – συνεργασία με νοσοκομεία και δημοτικά ιατρεία – συνεργασία με το ΕΚΑΒ - οδοντιατρική μέριμνα

Ο μαζικός χαρακτήρας του μαθητικού πληθυσμού σε αρκετά σχολεία επιβάλλει τη διαμόρφωση συνθηκών ασφαλείας  και παροχή ιατρικής φροντίδας και πρόληψης για μαθητές/τριες (έστω και στο επίπεδο των πρώτων βοηθειών)

• Αναμόρφωση κανονισμού λειτουργίας σχολικών κυλικείων με στόχο τη δημιουργία διατροφικής συνείδησης των μαθητών, υγιεινής μεσογειακής διατροφής για την καταπολέμηση της παιδικής παχυσαρκίας και άλλων ασθενειών που συνδέονται με τη διατροφή τους.

Στα πλαίσια αυτού του στόχου είναι δυνατόν σε συνεργασία με αγροτικούς συνεταιρισμούς, την κεντρική αγορά και άλλους φορείς να εφοδιάζονται τα κυλικεία με αγροτικά προϊόντα υψηλής ποιότητας. Συνάμα με την υποστήριξη και τη συνεργασία ειδικών επιστημόνων διατροφολόγων να οργανώνονται σε συνεργασία με τα σχολεία και τους συλλόγους γονέων σεμινάρια και ενημερωτικές εκδηλώσεις για θέματα υγιεινής μεσογειακής διατροφής.

• Ενεργοποίηση και ουσιαστική λειτουργία Υπηρεσίας Ψυχολογικής και Κοινωνικής στήριξης παιδιών και γονέων (κυρίως μονογονεϊκές οικογένειες)

Η στήριξη προς τους γονείς θα παρέχεται μέσω του ενεργητικού και εποικοδομητικού διαλόγου και της συμβουλευτικής διαδικασίας ώστε οι γονείς εφοδιαζόμενοι με εργαλεία και γνώσεις να αισθάνονται και να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες που προκύπτουν μέσα και έξω από την οικογένεια. Στην υπηρεσία αυτή θα εργάζονται καταρτισμένοι ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και άλλα εξειδικευμένα στελέχη.

Τοπική Αυτοδιοίκηση και Δια Βίου Μάθηση.

• Με την ψήφιση του νόμου “Ανάπτυξη της δια βίου μάθησης και λοιπές διατάξεις” έχουν δοθεί αρμοδιότητες στους θεσμούς τοπικής αυτοδιοίκησης για θέματα δια βίου μάθησης και εκπαίδευσης ενηλίκων.

Για τον λόγο αυτό προκύπτει ανάγκη ίδρυσης κέντρου δια βίου μάθησης το οποίο θα έχει την ευθύνη υλοποίησης των σχετικών προγραμμάτων που θα οργανώνονται σε τοπικό επίπεδο. Το τοπικό πρόγραμμα δια βίου μάθησης περιλαμβάνει επιμέρους δράσεις γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και γενικότερα δράσεις εφαρμογής της δημόσιας πολιτικής δια βίου μάθησης σε τοπικό επίπεδο (προγράμματα για την δημόσια υγεία, πολιτισμό, αθλητισμό, περιβάλλον, τρίτη ηλικία, σχολές γονέων, επιχειρηματικότητα, σύνδεση με την τοπική οικονομία).