Τα Προεπαναστατικά Έντυπα

Κυριακή 10 Ιουλίου 2011

Βασίλης Φουρτούνης: δάσκαλος, αναπληρωματικός Αιρετός ΑΠΥΣΠΕ Αττικής, Αντιπρόεδρος Συλλόγου Εκπ/κών «Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ»

Προσδιορισμός του όρου Προεπαναστατικά Έντυπα.

Με την έννοια Προεπαναστατικά Έντυπα, θεωρούμε όλα εκείνα τα έντυπα εφημερίδες και περιοδικά, έντυπα και χειρόγραφα, που ήταν γραμμένα στα ελληνικά και κυκλοφόρησαν πριν από το 1821, που ξέσπασε η ελληνική επανάσταση. Το σύνολο όλων αυτών των εντύπων τυπώθηκαν στο εξωτερικό και στόχο είχαν την ενημέρωση των ελλήνων του εξωτερικού αλλά και του εσωτερικού, όπου έφταναν, τις περισσότερες φορές κρυφά και έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στην προετοιμασία της Επανάστασης.

Γεωγραφική εικόνα της εποχής

Το βιβλίο «Ιστορία της Αμερικής», σε μετάφραση του δημοτικιστή εκδότη Γεωργίου Βεντότη (Βιέννη 1793)

Τα πρώτα έντυπα αυτής της εποχής γεννήθηκαν στο τέλος του 18ου αιώνα στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στην πρωτεύουσα της Αυστρίας την Βιέννη.

Η Βιέννη που ήταν έδρα της αυτοκρατορικής εξουσίας των Αψβούργων το 18ο αιώνα, είχε εξελιχθεί σε ακμαίο εμπορικό, τραπεζιτικό, πνευματικό και διπλωματικό κέντρο κι αποτελούσε σημαντικό πόλο έλξης για τους ορθόδοξους Έλληνες εμπόρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από το 17ο αιώνα και μετά.

Μετά την τελική αποσόβηση του τουρκικού κινδύνου από την κεντρική Ευρώπη με τους νικηφόρους πολέμους του πρίγκιπα της Σαβοΐας Ευγενίου, ακολούθησαν μεταξύ της Υψηλής Πύλης και των Αψβούργων συνθήκες ειρήνης (Κάρλοβιτζ 1699, Πασάροβιτζ 1718) και εμπορικές συμβάσεις με αμοιβαίες τελωνειακές παραχωρήσεις. Για τη διεξαγωγή, όμως, του εμπορίου μεταξύ Αυστρίας και Ανατολής χρησιμοποιήθηκαν, όχι οι άπειροι στο εμπόριο Οθωμανοί και Αυστριακοί, αλλά οι έμπειροι Ελληνες, Αρμένιοι και Εβραίοι.

Με την ίδρυση στην Αυστρία της «Εμπορικής Εταιρείας της Ανατολής» (Orientalische Compagnie, 27.5.1719) και την πύκνωση των εμπορικών συναλλαγών, απεδήμησαν στη Βιέννη σημαντικός αριθμός Ελλήνων, κυρίως από τη Μακεδονία και αποτέλεσαν το κύτταρο της ελληνορθόδοξης παρουσίας η οποία κατόρθωσε να εξασφαλίσει ορισμένα ουσιαστικά κοινωνικά και θρησκευτικά προνόμια.

Γίνεται κατανοητό ότι τη μετακίνηση των ορθόδοξων Ελλήνων βοήθησε η οικονομική πολιτική των Αψβούργων οι οποίοι επεδίωκαν με κάθε τρόπο να διεισδύσουν στις αγορές της Ανατολής και για το λόγο αυτό δημιούργησαν ευνοϊκότατες προϋποθέσεις για την εμπορική δραστηριοποίηση των ορθόδοξων βαλκάνιων εμπόρων στην ίδια την πρωτεύουσα του αυστριακού κράτους. Η αυστριακή κυβέρνηση χορηγώντας προνόμια και βραβεία στους καλύτερους εμπόρους προσέλκυε τους έλληνες εμπόρους, η παρουσία των οποίων στη Βιέννη μαρτυρείται από το 1600 περίπου αλλά έγινε πιο συστηματική και δυναμική κατά το 18ο αιώνα.

Έτσι λοιπόν στην πόλη αυτή, ζούσαν χιλιάδες Έλληνες, με σημαντική δραστηριότητα. Εκεί λοιπόν κυκλοφόρησαν και οι πρώτες ελληνικές εφημερίδες οι οποίες δεν ήταν μόνο όργανα ενημέρωσης και επαφής των μεταναστών Ελλήνων, αλλά έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία της ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Δημογραφική εικόνα της ελληνικής παροικίας της Βιέννης

Ο Άγιος Γεώργιος της Βιένης

Η Παροικία αποτελείτο από έλληνες και άλλους ορθόδοξους Οθωμανούς υπηκόους που προέρχονταν κυρίως από την Ήπειρο, τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία. Οι συχνότερα αναφερόμενοι ως τόποι καταγωγής τους κατά τον 18ο αιώνα είναι: Αμπελάκια, Κοζάνη, Σιάτιστα, Σέρρες, Σέλιτσα, Βογατσικό, Καστοριά, Κλεισούρα, Βλάστη, Σέρβια, Νάουσα, Βέροια, Μελένοικο, Μέτσοβο, Μοσχόπολη, Μοναστήρι, Τύρναβος καθώς και πόλεις της Μικράς Ασίας, της Θράκης ακόμη και των νησιών του Αιγαίου.

Σχετικά με τον πληθυσμό των Ελλήνων (Γραικών και Βλάχων) της Βιέννης, γνωρίζουμε ότι στα 1767 καταγράφηκαν 79 Γραικοί και Βλάχοι ορθόδοξοι Οθωμανοί υπήκοοι και αν στον αριθμό αυτό προστεθούν οι γυναίκες και τα παιδιά τους, τότε οι Γραικοί και Βλάχοι της Βιέννης πρέπει να άγγιζαν τους 300. Ενώ το 1814 ανήλθαν στις 4000, περίοδος ακμής της ελληνικής παροικίας.

Το εξώφυλλο του βιβλίου του Ρήγα «Φυσικής Απάνθισμα» (Βιέννη 1790)

Η διοικητική κι εκκλησιαστική διαίρεση των Ελλήνων με βάση την υπηκοότητά τους σε δύο κοινότητες είχε σα συνέπεια την ανεξάρτητη δράση των δύο αυτών κοινοτήτων. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τις δυο αυτές κοινότητες να κυριαρχήσουν στην τοπική κοινωνία και, προσφέροντας σημαντικό οικονομικό και κοινωνικό έργο, να προβληθούν και πολλοί από αυτούς να τιμηθούν με τίτλους ευγενείας και σημαντικά αξιώματα και να αποτελέσουν τους φορείς της νέας αστικής τάξης που εμφανίστηκε και ισχυροποιήθηκε την εποχή αυτή στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Αποκτώντας πλούτο αναδείχτηκαν οικονομικά και κοινωνικά και έγιναν εξέχοντα μέλη της τοπικής κοινωνίας αποκτώντας μάλιστα και τίτλους ευγενείας (π.χ. τον τίτλο του βαρόνου πήραν οι έμποροι Κωνσταντίνος Μπέλιος, Γεώργιος Σίνας κ.ά.), ενώ πολλοί ανήλθαν σε σημαντικά δημόσια αξιώματα όπως ο φιλόλογος Θεόδωρος Καραγιάννης που διορίστηκε διευθυντής της Αυστριακής Ακαδημίας των Επιστημών της Βιέννης, Μιχαήλ Στ. Δούμπας Διοικητής της Καισαροβασιλικής Εθνικής Τράπεζας κι ο αδελφός του ο μαικήνας Νικόλαος Δούμπας ο οποίος εξελέγη γερουσιαστής και διετέλεσε μυστικοσύμβουλος του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ Α.

Όλοι αυτοί ασπάστηκαν τις νέες φιλελεύθερες ιδέες της εποχής και παρακολουθούσαν από κοντά τα πολιτικά τεκταινόμενα του κόσμου τους. Αρκετοί από αυτούς αφομοιώθηκαν από το αυστριακό περιβάλλον, όμως υπήρξαν ανάμεσα σε αυτούς τους έλληνες παροίκους και αρκετοί που ζούσαν με το όραμα της επιστροφής στην πατρίδα τους, όταν αυτή θα ήταν ελεύθερη, και αγωνίζονταν για το σκοπό αυτό υποστηρίζοντας οικονομικά την ανέγερση σχολείων και εκκλησιών και την αποστολή βιβλίων και εντύπων για την πνευματική αφύπνιση και επαναστατική προετοιμασία των συμπατριωτών τους.

Ο ρόλος των Προεπαναστατικών Εντύπων

Χάρη στην ενημέρωση που πρόσφεραν τα προεπαναστατικά έντυπα, βιβλία και έντυπα, με πρωτεργάτη τον Ρήγα Φεραίο, που εκδίδονταν κυρίως σε τυπογραφεία της Βιέννης, προπαγάνδισαν και στήριξαν την Επανάσταση του '21 μεγάλοι φιλέλληνες πνευματικοί δημιουργοί. Μέγιστα παραδείγματα, ο Μπάυρον, ο προδρομικός σοσιαλιστής Σέλλεϋ, ο Μάγερ, ο Σανταρόζα, ο Νόρμαν, ο Πούσκιν, οι διανοούμενοι Ρώσοι Δεκεμβριστές κ.ά.

Οι πρωτοπόροι των Προεπαναστατικών Εντύπων

Βεντότης Γεώργιος

Γεννήθηκε το 1757 στη Ζάκυνθο και πέθανε στη Βιέννη το 1795. Στη Βενετία σπούδασε γλώσσες και δούλεψε τυπογράφος. Στη Βουδαπέστη και στη Βιέννη έκανε μαθήματα σε ελληνόπουλα. Εξέδωσε στη Βιέννη διμηνιαία εφημερίδα που έφθανε σε όλη σχεδόν την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Υπήρξε φίλος και στενός συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου. Βοήθησε να ανέβει το μορφωτικό επίπεδο των υπόδουλων Ελλήνων και θεωρείται ο πρώτος Έλληνας δημοσιογράφος- διανοούμενος.

Το 1784, πήρε την έγκριση των αυστριακών αρχών να εκδώσει την πρώτη ελληνική εφημερίδα. Ένα μικρό, εβδομαδιαίο φύλλο, που κυκλοφόρησε δύο περίπου μήνες, «σε νεοελληνική γλώσσα», «επήγαινε σε τούρκικες επαρχίες» και απαγορεύθηκε από το Διβάνι ως «πολύ επικίνδυνη επιχείρηση». Γι' αυτό και δε διασώθηκε κανένα αντίτυπό του.

Έργα του: Γραμματική της Γαλλικής διαλέκτου 1786, Λεξικόν τρίγλωσσον της Γραικικής 1790, Περιγραφή του παντός 1792, Άνθος αρετής και γνώσεως 1794, και Αλφαβητάριον επωφελέστατον δια τα παιδιά.

Οι αδερφοί Μαρκίδες Πούλιου

Οι αδερφοί Μαρκίδες Πούλιου κατάγονταν από τη Σιάτιστα ήταν τυπογράφοι και εκδότες της πρώτης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας (Εφημερίς) και στενοί συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου.

Τα δύο αδέρφια, Πούλιος και Γεώργιος, εγκαταστάθηκαν στη Βιέννη το 1776 και πήραν την αυστριακή υπηκοότητα. Νωρίτερα είχε εγκατασταθεί στην αυστριακή πρωτεύουσα ο πατέρας τους, Μάρκος Πούλιου ο οποίος ήταν έμπορος. Ο Πούλιος εργάστηκε ως εφοριακός υπάλληλος και ο Γεώργιος ως εμπορομεσίτης ανατολικών ειδών. Από το 1790 ασχολήθηκαν με την τυπογραφία και την έκδοση βιβλίων. Αρχικά εργάστηκαν ως τυπογράφοι στο τυπογραφείο του Ιωσήφ Μπαουμάιστερ αλλά δύο χρόνια αργότερα, ύστερα από την πρόσληψη του τελευταίου ως οικοδιδάσκαλου των πριγκίπων του αυστριακού θρόνου, τα δύο αδέρφια ανέλαβαν τη διεύθυνση του τυπογραφείου. Από το 1791 μέχρι το 1797 στο εν λόγω τυπογραφείο τύπωσαν 56 ελληνικά βιβλία, αρκετά από τα οποία με τη φίρμα του Μπαουμάιστερ. Αργότερα, μετά την ανάληψη της διεύθυνσης από τους ίδιους, χρησιμοποίησαν την εκδοτική ένδειξη Παρά Μαρκίδ. Πούλιου ή Παρά τοις αυταδέλφοις Μαρκίδ. Πούλιου.

Ο Ρήγας Φεραίος συνδέθηκε με του αδερφούς Πούλιου κατά το πρώτο του ταξίδι στη Βιέννη το 1790, όταν τύπωσε στο τυπογραφείο τους το βιβλίο του Σχολείον των ντελικάτων εραστών. Επίσης στο τυπογραφείο των Μαρκίδων Πούλιου τυπώθηκε το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα που περιείχε την Επαναστατική προκήρυξη, Δίκαια του Ανθρώπου και τον Θούριο. Τέλος η επιχείρηση των δύο αδερφών ανέλαβε την κεντρική πώληση και τη διακίνηση των χαρτών του Ρήγα.

Η συνεργασία τους με τον Ρήγα είχε ως αποτέλεσμα τη δίωξή τους από τις αυστριακές αρχές μετά τη σύλληψη του Έλληνα επαναστάτη, και το κλείσιμο του τυπογραφείου. Ο Γεώργιος εξορίστηκε και πήρε άσυλο στη Γαλλία, αργότερα πήγε στην Ανκόνα και τελικά κατέληξε στην Νυρεμβέργη. Εκεί πέθανε το 1830 και θάφτηκε σε οικογενειακό τάφο στη γειτονική πόλη Φίρτ. Ο αδερφός του, που βρισκόταν εκτός της αυστριακής επικράτειας όταν συνελήφθη ο Γεώργιος,πήγε με μια ομάδα δημοκρατών στην Ιταλία για να πολεμήσει μαζί με τον Ναπολέοντα και τελικά κατέληξε στη Βενετία για να συνεχίσει το εκδοτικό έργο του. Για την τελευταία φάση της ζωής του δεν υπάρχουν στοιχεία, είναι όμως γνωστό ότι προσπάθησε να εκδώσει εφημερίδα στην Ιόνιο Πολιτεία.

Δημήτριος Θεοχάρης

Ο έμπορος Δημήτριος Θεοχάρης ζητά άδεια από την αυστριακή κυβέρνηση για να εκδώσει εφημερίδα το 1788. Η αυστριακή διοίκηση αρχικά αρνείται να ικανοποιήσει την αίτησή του, την οποία ικανοποιεί τον επόμενο χρόνο, αλλά η εφημερίδα του μάλλον δεν κυκλοφόρησε και τούτο στοιχειοθετείται από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν στοιχεία.

Αλεξανδρίδης Δημήτριος

Λόγιος με ευρεία γλωσσομάθεια και πολιτισμικά ενδιαφέροντα, υπήρξε εκδότης της εφημερίδας Ελληνικός Τηλέγραφος, που επί εικοσιτέσσερα χρόνια στάθηκε το κύριο μέσο πληροφόρησης του απόδημου ελληνισμού. Ο ίδιος στήριξε την προσπάθεια των συγχρόνων του Ελλήνων διαφωτιστών με την ενεργό δημοσιογραφική και συγγραφική του δράση.

Γεννήθηκε στον Τύρναβο Θεσσαλίας το 1784, όπου και πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Όντας ορφανός από μικρή ηλικία παρακολούθησε τα πρώτα μαθήματα κοντά στον αδελφό του –όπως εικάζεται– ιεροδιάκονο Στέφανο. Το 1806 θα μεταβεί στην Ιένα για να σπουδάσει ιατρική από κοινού με κάποια μαθήματα φυσικών επιστημών και κυρίως ορυκτολογία στο τοπικό πανεπιστήμιο.

H σημαντικότερη, όμως, προσφορά του Δημητρίου Αλεξανδρίδη –αντιπροσωπευτική της ενεργού συμμετοχής του στα δρώμενα της ελληνικής κοινότητας στη Βιέννη - στάθηκε η έκδοση της εφημερίδας Ελληνικός Τηλέγραφος το 1812. Στα δημοσιεύματά της, που κυκλοφορούσαν δύο φορές την εβδομάδα, περιλαμβάνονταν θέματα πολιτικού, οικονομικού κι ευρύτερου επιστημονικού και φιλολογικού ενδιαφέροντος. Γρήγορα θα επικρατήσει ως η κύρια πηγή πληροφόρησης για τους Έλληνες του εξωτερικού και βασικό μέσο της πνευματικής τους αφύπνισης. Η δημοσιογραφική δράση του Αλεξανδρίδη θα προκαλέσει, ωστόσο, την παρέμβαση της αυστριακής λογοκρισίας κι αυτήν ακόμη την αντίδραση του Μέττερνιχ που δεχόταν συνεχή διαβήματα από την Υψηλή Πύλη. Εντούτοις, παρά τις πιέσεις που ασκήθηκαν εναντίον της, η εφημερίδα –χάρη στους ελιγμούς και τη διπλωματική ικανότητα του εκδότη της– συνέχισε να κυκλοφορεί έως και το 1836. Αποτέλεσε κατά συνέπεια το μακροβιότερο έντυπο μέσο ενημέρωσης του απόδημου ελληνισμού .

Από το 1817 και για δύο συνεχή έτη, η εφημερίδα αποκτά και φιλολογικό παράρτημα, τον Φιλολογικό Τηλέγραφο, στον οποίο περιλαμβάνονται -συν τοις άλλοις και- μελέτες ιστορικού, αρχαιολογικού και γεωγραφικού περιεχομένου. Η ενασχόλησή του με την εφημερίδα δεν εμπόδισε, ωστόσο, τον Αλεξανδρίδη να δημοσιεύσει στα 1812 ένα ελληνοτουρκικό λεξικό και την αντίστοιχη τουρκική γραμματική, που αποτέλεσαν σημαντικά βοηθήματα για την εκμάθηση της γλώσσας αυτής.

Έργα του: Ελληνικός Καθρέπτης 1806, Ιστορία της Ελλάδος από της πρώτης, καταστάσεως των ελληνικών πραγμάτων μέχρι της αλώσεως της Κων/λεως υπό των Οθωμανών 1806, Δύο πίνακες γεωγραφικοί: Γεωγραφικός πίνακας Νασσίρ Εδδίνου Πέρσου και Γεωγραφικός πίνακας Ουλούγ-Μπέϊ Τατάρου 1807, Αμπουλφέδα Ισμαήλ Βασιλέως Απαμείας εκ των γεωγραφικών πινάκων περιγραφή Χορασμίας Μαουραλνάχρης ήτοι των πέρα του ποταμού Ώξου τόπων Αραβίας Αιγύπτου Περσίδος έτι Δε και της Περσικής και Ερυθράς θαλάσσης 1807, Γραμματική Γραικοτουρκική 1812, Λεξικόν πρόχειρον της Γραικικής και Τουρκικής διαλέκτου 1812

Τα Προεπαναστατικά Έντυπα

Εφημερίς» ή «Εφημερίς» του Ρήγα

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1791, από το τυπογραφείο των αδελφών Μαρκίδων Πούλιου, πρωτοκυκλοφορεί ένα δισέλιδο βδομαδιάτικο φυλλάδιο, με τίτλο «Εφημερίς». Πρόκειται για την πρώτη σωζόμενη ελληνική εφημερίδα, η οποία εκδιδόταν μέχρι τα τέλη του 1797, και λόγω της στενής συνεργασίας του Ρήγα με τους ομοϊδεάτες του αδελφούς Πούλιου, έμεινε γνωστή ως «"Εφημερίς" του Ρήγα».

Η εφημερίδα αυτή δεν είχε σταθερό αριθμό σελίδων. Άλλοτε ήταν τετρασέλιδη, άλλοτε εξασέλιδη και άλλοτε (σπάνια) δωδεκασέλιδη και κυκλοφορούσε δυο φορές την εβδομάδα, κάθε Τρίτη και Παρασκευή με ετήσια συνδρομή 14 φιορίνια.

Το δεύτερο χρόνο η εφημερίδα άλλαξε σχήμα από 0,23 x 0,18 σε 0,18 x 0,12 με περισσότερες σελίδες. Το σχήμα αυτό το διατήρησε μέχρι το Γενάρη του 1798 όπου η αστυνομία της Αυστρίας απαγόρευσε την κυκλοφορία.

Η «Εφημερίς» έπαιξε πρωτοπόρο και μεγάλο μορφωτικό, ενημερωτικό γύρω από τις διεθνείς εξελίξεις και τα πολεμικά μέτωπα και βέβαια επαναστατικά καθοδηγητικό - προπαγανδιστικό ρόλο. Η «Εφημερίς», αμέσως μετά τη σύλληψη του Ρήγα και των συντρόφων του (19/12/1797), είχε την «τύχη» του πρωτομάρτυρα της επανάστασης. Έκλεισε, ενώ οι αδελφοί Πούλιου βγήκαν στην παρανομία.

Μετά την επιτυχία της «Εφημερίδος» των αδελφών Πούλιου, δημιουργούνται και άλλα τυπογραφεία (αμιγώς ελληνικά ή αυστριακά και ελληνο-αυστριακά), τα οποία εκδίδουν ελληνικά βιβλία, ελληνικές εφημερίδες, ελληνικά περιοδικά και άλλα έντυπα, τα οποία μεταφέρουν Έλληνες έμποροι, διανοούμενοι καιπροπαγανδιστές της Επανάστασης σ' όλη την αυστροουγγρική αυτοκρατορία, στην οθωμανική επικράτεια, στη Γαλλία, στην Ιταλία, σε άλλα ευρωπαϊκά βασίλεια, στις Παραδουνάβιες Επαρχίες και στη Ρωσία.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι κάθε λαϊκή απελευθερωτική και κοινωνική επανάσταση σημαίνει πάλη των τάξεων, των ιδεών και συμφερόντων τους. Επομένως, όπως όλες οι επαναστάσεις, έτσι και η Επανάσταση του ελληνικού λαού δεν είχε μόνο φίλους, αλλά κι εχθρούς. Φανερούς και κρυφούς και στον εκδοτικό τομέα.

Ερμής ο Λόγιος, ή Φιλολογικαί Αγγελίαι

Εξώφυλλο του περιοδικού «Λόγιος Ερμής» (Βιέννη 1817)

Ο «ΕΡΜΗΣ Ο ΛΟΓΙΟΣ ή ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑΙ ΑΓΓΕΛΙΑΙ» ήταν η δεύτερη ελληνική εφημερίδα που κυκλοφόρησε στην Βιέννη το 1811 με επικεφαλής τον «πατέρα» του Δημοτικισμού Κοραή και διευθυντή τον Άνθιμο Γαζή (1764-1828) και με χορηγό τη φιλολογική Εταιρεία του Ελληνικού Λυκείου Βουκουρεστίου.

Άνθιμος Γαζής

Το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε το Γενάρη του 1811. Ήταν δεκαπενθήμερη, είχε δέκα έξι δίστηλες σελίδες σχήματος 0,21χ0,14 και έβγαινε την 1η και την 15η κάθε μήνα με ετήσια συνδρομή 15 γρόσια.

Η πρώτη περίοδος κυκλοφορίας λήγει στις 15 Δεκεμβρίου του 1814 όταν αποχώρησε ο Άνθιμος Γαζής. Η δεύτερη περίοδος άρχισε την 1η Γενάρη το 1816 με διευθυντή το Θεόκλητο Φαρμακίδη και αρχισυντάκτη τον Κ. Κοκκινάκη. Ο «ΕΡΜΗΣ Ο ΛΟΓΙΟΣ» επηρεάζετε από τον Αδαμάντιο Κοραή ο οποίος δημοσίευε εκεί τις απόψεις του για το γλωσσικό ζήτημα και άλλα εθνικά θέματα.

Την έκδοση του «ΕΡΜΗ ΤΟΥ ΛΟΓΙΟΥ» υποστήριζε ο Βυζαντινολόγος

καθηγητήςτου Πανεπιστημίου

Θεόκλητος Φαρμακίδης (1784-1860)

του Βουκουρεστίου Δημοσθένης Ρούσσος, σε μελέτη του για τις ελληνικές εφημερίδες γράφει «…. Ότι ο Άνθιμος Γαζής είχε πείσει τον εκδότη του «Ελληνικού Τηλέγραφου» Δημήτριο Αλεξανδρίδη να αναλάβει αυτός την έκδοση του «ΛΟΓΙΟΥ ΕΡΜΗ» από το 1814. Παρά τη συμφωνία και τη σχετική αναγγελία η οποία δημοσιεύτηκε για παράλληλη έκδοση των δυο φύλλων με την ίδια διεύθυνση, ο Αλεξανδρίδης δεν ανέλαβε τελικά τη συνέχιση του εντύπου.

Ειδήσεις διά τα Ανατολικά Μέρη ή Ελληνικός Τηλέγραφος

Από τον Ιούλιο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1811, ο Αυστριακός παιδαγωγός Ιωσήφ Φραγκίσκος Χαλλ και ο Κοζανίτης δάσκαλος της Ελληνικής Κοινότητας της Βιέννης Ευφρόνιος Ραφαήλ Πόποβιτς, εκδίδουν κάθε Τρίτη και Παρασκευή την ελληνική εφημερίδα «Ειδήσεις διά τα Ανατολικά Μέρη». Αυτή η εφημερίδα «δεν ανταποκρίθηκε στις ανάγκες και προσδοκίες των Ελλήνων» και φυσικά έκλεισε.

Κλείνοντας η εφημερίδα ο Χαλλ σταματά τη συνεργασία με τον Πόποβιτς και συνεργάζεται με τον Δημήτριο Αλεξανδρίδη για να εκδόσουν μια νέα καθημερινή ελληνική εφημερίδας, τη μακροβιότερη (1812-1836), με τίτλο «Ελληνικός Τηλέγραφος», ή «Περιοδική Εφημερίς Πολιτική, Φιλολογική τε και Εμπορική».

Ο «Ελληνικός Τηλέγραφος», ήταν η μόνη ελληνική εφημερίδα, που δημοσίευσε, χωρίς καταναγκασμό, όπως έγινε με τον «Λόγιο Ερμή» και την «Καλλιόπη», τον Αφορισμό του ορθόδοξου Πατριάρχη κατά των πρωτεργατών της ελληνικής εξέγερσης!

Η Καλλιόπη 

Στις αρχές του Γενάρη του 1819 κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο του πρώτου φιλολογικού περιοδικού «ΚΑΛΛΙΟΠΗ». Κυκλοφορούσε κάθε 1η και 15η του μήνα με οχτώ σελίδες και όταν είχε κάποιο αφιέρωμα με 16 σελίδες. Η συνδρομή ήταν 8 φιορίνια για την Αυστρία και 10 για το εξωτερικό.

Διευθυντής ήταν ο καθηγητής της ελληνικής Ακαδημίας Ανατολικών Γλωσσών της Ν. Βιέννης Αθανάσιος Σταγερίτης, που αντιπαλεύει τις νέες κοινωνικές ιδέες και τον δημοτικισμό του Κοραή και βέβαια τον «Λόγιο Ερμή», στηριζόμενος στη φαναριώτικη οικονομική αφρόκρεμα

Οι συγκρούσεις με αφορμή το γλωσσικό και άλλα ζητήματα οι οποίες έγιναν πιο έντονες, εκφράστηκαν μέσω του περιοδικού

«Καλλιόπη» το οποίο θεωρήθηκε ως το «αντίπαλο δέος» του «Ερμή του Λόγιου», έχοντας ως εμπνευστή και καθοδηγητή

τον λόγιο και συγγραφέα Παναγιώτη Κοδρικά, ιδεολογικό αντίπαλο του Κοραή.

Η Μέλισσα

Η μαχητική εφημερίδα «Μέλισσα» Παρίσι, 1819)

Την ελληνική εκδοτική προσπάθεια της Βιέννης, επεκτείνει στο Παρίσι ο Κερκυραίος Σ. Κονδός, φανατικός οπαδός του Διαφωτισμού και του Κοραή, εκδίδοντας τη «Μέλισσα» (1819-1821). Ένα «γενναίο, μαχητικό φύλλο», που έβρισκε μεγάλη ανταπόκριση, αλλά πολεμήθηκε σκληρά από την ελληνική και ξένη αντίδραση. Ο λόγος; Δημοσίευε «άρθρα και κείμενα προωθημένης, προοδευτικής ιδεολογίας και εθνικών προβληματισμών».

Ενδιαφέρον για το περιοδικό έδειξε και ό 'Αδ. Κοραής με γράμμα του στον 'Ιάκωβο Ρώτα (15 Νοεμβρίου 1819): «Του Κόνδου και του Νικολοπούλου τάς παρακλήσεις μη αποβάλης, αν δύνασαι να βοηθήσης την επιχείρησιν αυτών». Ήταν μια προσπάθεια της κοραϊκής μερίδας να ελέγξει τον ελληνικό τύπο στο Παρίσι. Ή «Μέλισσα» ήταν ή απάντηση τού κοραϊκού κύκλου στο Παρίσι, καθώς ή «Εταιρεία της Αθηνάς» μπορεί να ήταν στο πνεύμα τού Διαφωτισμού, όμως δεν άνηκε στους ανθρώπους τού Αδ. Κοραή.

Η Αθηνά

Στο Παρίσι κυκλοφόρησε στις 29 Φεβρουαρίου 1819 το περιοδικό «Αθηνά». Ή σύμφωνα με τον υπότιτλο «Εφημερίς περιοδική, φιλολογική, επιστημονική και εμπορική» (Φεβρουάριος-Μάιος 1819).

Η δημιουργία περιοδικού μακριά από τη μοναρχική Αυστρία, ιδίως στο φιλελεύθερο Παρίσι, είχε σαν αποτέλεσμα την αλλαγή τού εκδοτικού κατεστημένου. 'Εκείνη την εποχή κυκλοφορούσε και η ομώνυμη γαλλική εφημερίδα «Αθηνά». Η «Αθηνά» ήταν το πρώτο ελληνικό περιοδικό πέρα από τα σύνορα της ελληνικής παροικίας της Βιέννης, και τούτο αποτελεί μια πρωτοπορία.

Υπεύθυνος έκδοσης ήταν ό Σμυρναίος Παναγιώτης 'Ιωαννίδης με το ψευδώνυμο Φοιβοαπόλλων. Ωστόσο υπήρχε μια τετραμελής ομάδα: «Η Εταιρεία της Αθηνάς». Την αναγγελία της έκδοσης της «Αθηνάς», πού δημοσιεύθηκε καθυστερημένα στον «Ερμή τον Λόγιον», υπογράφουν με τα αρχικά τους η τετραμελής ομάδα. Στο περιοδικό «Μουσείον», πού εκδόθηκε μετά την παύση της «Αθηνάς», αναφέρεται ως εκδότης της «Αθηνάς» ό εκδότης τού «Μουσείου» Π. Ιωαννίδης. Την έκδοση της «'Αθηνάς» στήριξαν μεταξύ άλλων ό Κωνσταντίνος Οικονόμος (1760-1857) και ό έμπορος 'Ιωάννης Πολυχρονιάδης. Επιδίωξη της ομάδας, πού είχε την ευθύνη τού περιοδικού, ήταν ή «άφιξις της Αθηνάς εις την πατρώαν εστίαν, όπου πολλοί των ομογενών, πλήρεις φρονημάτων προγονικών, πλήρεις πόθου θερμού, περιέμενον ανυπομόνως να ίδωσιν αύτην να περιέρχηται την Ελληνίδα γήν, ώπλισμένη με το δόρυ και την φοβεράν αιγίδα κατά της αμαθείας και στεφανωμένην την κεφαλήν με τρυφερόν κλάδον της ειρηνικής ελαίας...». Η εικόνα μας παραπέμπει στο επίγραμμα τού Σολωμού για τα Ψαρά, όπου ό ποιητής σ' ένα τέτοιο περίπατο στέλνει τη δόξα. Την καθυστέρηση έκδοσης τού περιοδικού οι εκδότες αιτιολόγησαν ως εξής: «Η βράδυνσις όμως αυτής προήλθεν, επειδή περιέμενε να ίδη, αν και οι νυν Έλληνες, των ό ποίων οι πρόγονοι ελάτρευον ως θεάν, διασώζωσί τινα μνήμην περί αυτής, και ούτως να μεταβή εις την αρχαίαν εστίαν».

Το εξώφυλλο της ελληνικής εφημερίδας «Αθηνά» φύλλο 15ης Μαρτίου 1819)

Το περιοδικό διαπνέεται από τις αρχές τού Διαφωτισμού και εκφράζεται υπέρ τού Αδ. Κοραή («ό περικλεέστατος κ. Κοραής»), απ' τον οποίο όμως κρατά αποστάσεις. Σκοπός τού περιοδικού, πού ήταν 15ήμερο, ήταν ή μετάδοση γνώσεων γενικότερης παιδείας. Τα περιεχόμενά του είναι στα πλαίσια των ελληνικών προεπαναστατικών περιοδικών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον δείχνει για άρθρα κοινωνικού και στις πολιτιστικές δραστηριότητες (ελληνικά θέατρα στην 'Οδησσό, στο Βουκουρέστι). Υπάρχουν μεταφρασμένα άρθρα από γαλλικές εφημερίδες, χωρίς όμως να αναφέρεται ή πηγή.

'Εκείνο πού χαρακτηρίζει την μικρή πορεία του ήταν ή διένεξή του με τον εν Αυστρία «Ερμή τον Λόγιον», πού υπήρξε καταλυτική.Ο 'Αδ. Κοραής σε γράμμα του στον Κοκκινάκη (13 Μαρτίου 1819) έστειλε το δικό του μήνυμα: «Γνωστή σας είναι η ανωνύμως εκδιδομένη εδώ έφημερίς. Τούς εκδότας δεν γνωρίζω, φοβούμαι όμως μη τούς

εσυνάθροισε και εσυγκρότησεν ό Τουρκοδρ(ικάς), ως επιτείχισμα ή ορμητήριον κατά της ιδικής σας. Τοιαύτην εύλογον υποψίαν έδωκεν η κρυφιότης εις τούς εδώ ομογενείς της καλής μερίδος. Τούτο λοιπόν σας διδάσκει, φίλοι, ν' αυξήσετε τήν προσοχήν σας εις την σύνταξιν του '"Ερμού" και να σφίξετε ισχυρότερα τον δεσμόν σας μετά των ομογενών της καλής μερίδος και των αυτού και των εδώ και μάλιστα του Νικολοπούλου και του Π... και άλλων τινών γνωστών σας. Διότι (μή αμφιβάλλετε), εάν αληθώς ό Τούρκος (ενν. τον Κοδρικα) είναι στρατηγός της μυστικής ταύτης 'Εταιρείας, δεν θέλει αργήσειν να ταράξη την σύμπονοιάν σας, μέ σκοπόν ό λυμεών να σας χωρίση, διά να σας πολεμή ευκολώτερα». 

Το Μουσείον

Ο Παναγιώτης Ιωαννίδης τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου εκδίδει - σημειώνοντας πρωτοφανή αποτυχία - το πρώτο, και μοναδικό, φύλλο του επίσης συντηρητικού και καθαρευουσιάνικου περιοδικού «Μουσείον ή εφημερίς ελληνική, φιλολογική, επιστημονική και τεχνική. Εκδιδομένη υπό Παναγιώτου Ιωαννίδου Σμυρναίου διδασκάλου της υψηλής μαθηματικής, των φυσικομαθηματικών επιστημών και της ελληνικής φιλολογίας, πρώην καθηγητού του εν Ιασσίω Ηγεμονικού Λυκείου εις την μαθηματικήν»

Οι εκδοτικές δραστηριότητες του Ιωαννίδη προκάλεσαν δυσαρέσκειες ανάμεσα στους Έλληνες στο Παρίσι. Ο Κ. Νικολόπουλος σε μία κριτική του δημοσιευμένη στο Λόγιο Ερμή (1819), υποστήριζε ότι η μελέτη του Ιωαννίδη Περί διαφορών και σειρών δεν ήταν παρά μετάφραση ενός τμήματος του Traite des differences et des series του S. F. Lacroix. Με τη σειρά του ο Ιωαννίδης αφιέρωσε ολόκληρο το πρώτο - και μοναδικό -  τεύχος του Μουσείου για να επιτεθεί στον Νικολόπουλο, να τον κατηγορήσει ότι ευθύνεται για τη διακοπή της κυκλοφορίας της Αθηνάς και για την ματαίωση χρηματικής υποστήριξης στις μεταφραστικές και εκδοτικές του προσπάθειες και για να αποδώσει αυτή τη στάση στο ότι οι εκδόσεις του μείωναν την κυκλοφορία του Λόγιου Ερμή του οποίου ο Νικολόπουλος ήταν μόνιμος συνεργάτης στο Παρίσι.

Για να καλύπτει την υλη του περιοδικού, ζητούσε την βοήθεια φιλολόγων και λογίων, με άρθρα όμως πού να είναι μακριά από προκαταλήψεις και φατρίες. Στους συνεργάτες του περιοδικού υποσχόταν ένα τεύχος δωρεάν. Δωρεάν επίσης θα έστελνε τεύχη και σε διάφορα σχολεία και επιστημονικά ιδρύματα.

Ιρις ή Τα Νυν Ελληνικά

Επίσης να σημειώσουμε ότι στις 15/4/1819 στο «Λόγιο Ερμή» αναγγέλλεται η προσεχής έκδοση στο Λονδίνο, από τον Τζον Μάρεϋ, ενός ελληνικού φύλλου με τίτλο «Ιρις» ή «Τα Νυν Ελληνικά», το οποίο σχεδιάστηκε, αλλά τελικώς δεν κυκλοφόρησε.

Ιονική ή Εφημερίς των Ηνωμένων Επαρχειών των Ιωνίων Νήσων

Η «ΙΟΝΙΚΗ» ήταν επίσημο όργανο των Ελλήνων του Ιονίου και δημοσίευσε τις αποφάσεις και τους νόμους. Κυκλοφόρησε από τις 23 Ιουλίου το 1814 μέχρι τον Δεκέμβρη του 1817. Στη συνέχεια ονομάστηκε «ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΠΑΡΧΕΙΩΝ ΤΩΝ ΙΩΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ» και κυκλοφόρησε μέχρι τις 19 Δεκεμβρίου το 1818.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

•  Willibald M. Plöchl: Die Wiener orthodoxen Griechen., Wien 1983, ISBN 3-85369-530-2

•  Franz Dölger: Wien und Neugriechenland, Wien u. a. 1943, ZDB-ID 987893-2).

•  Amelie Lanier: Die Geschichte des Bank- und Handelshauses Sina. Peter Lang Verlagsgruppe, Frankfurt am Main u. a. 1998, ISBN 3-631-33747-7

•  K. Σπ. Στάικος: Τα Τυπωμένα στη Βιέννη Ελληνικά Βιβλία: 1749-1800 [Die in Wien Gedruckten Griechischen Bücher: 1749-1800]. Αθήνα, 1995, ISBN: 960-7622-00-6

•  Βλάχος Ν., Ο Θεσσαλός λόγιος Δημήτριος Αλεξανδρίδης Τυρναβίτης εκδότης του 'Ελληνικού Τηλεγράφου 1812-1836, Αθήνα 1976.

•  Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών 1983, τόμος 1

•  Ενεπεκίδης Π., Ρήγας - Υψηλάντης - Καποδίστριας, Αθήνα 1967

•  Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα,τ.5

•  Κουμαριανού, Αικ., Ο Ελληνικός Προεπαναστατικός Τύπος, Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού

•  Χατζηφώτης Μ.Ι.: Η Καθημερινή Ζωή των Ελλήνων στην Τουρκοκρατία», Παπαδήμας, Αθήνα 2002

•  Εστία: Περί της εφημεριδογραφίας παρ’ Έλλησιν, Γ΄ 1800-1821, Τόμ. 21, Αρ. 531 1886 σελ. 134β-137^α

•  Ένθετο εφημερίδας «Η Kαθημερινή», «Επτά Ημέρες» με τίτλο Ο Ελληνισμός της Βιέννης, KYPIAKH 14 ΜΑΪΟΥ 1995

•  Φραγκίσκου Εμμανουήλ: Τα ελληνικά προεπαναστατικά περιοδικά. Ευρετήρια Β΄: Ερμής ο Λόγιος 1811-1821, Αθήνα 1976

•  Μεταλληνός Δ. Γεώργιος: Λόγος ως Αντίλογος, 2η εκδ., Αρμός, Αθήνα 1998

ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ

1. http://www.agiosgeorgios.at/omogeneia.htm

2. http://culture.ana.gr/view5.php?id=3052&pid=375

3. http://el.wikipedia.org/wiki

4. http://195.134.75.14/hellinomnimon/authors/Alexandridis.htm

5. http://www.atollsoftware.com/www.politis.gr/categoryNewspapers.php?categoryId=7

6. http://www.markides.gr/

7. http://www.fourakis-kea.com/forum/viewtopic.php?f=43&t=2543

8. http://195.134.75.14/hellinomnimon/authors//Ioannidis.htm

9. http://195.134.75.14/hellinomnimon/authors/Kodrikas.htm

10. http://ethnologic.blogspot.com

11. http://mikrasiatis.gr

12. http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,dt=17.10.2007,id=92335056

13. http://www.oodegr.com/oode/biblia/kritiki/ermis_1.htm

14. http://www.gcladavlos.gr/webfiles/pdf/218.pdf

15. http://gcla.phil.uoa.gr/newfiles/syngrisi13/13.athini.pdf

16. http://www1.rizospastis.gr/story.do?id=721639&publDate=

17. http://www.i-reportergr.com/2011/06/1821.html 

ΠΗΓΑΙΝΕ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ