Το παρακάτω κείμενο είναι η εισήγηση του κ. Σαχινίδη στην παρουσίαση του βιβλίου του Γ. Σιακαντάρη «Τι Δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050;» που έγινε στη Λάρισα, στις 22 Οκτωβρίου 2025. Στην παρουσίαση την οποία συντόνιζε ο δημοσιογράφος Λεύτερης Παπαστεργίου συμμετείχαν επίσης οι Κώστας Μπαργιώτας, πρώην βουλευτής Λάρισας και ο Θωμάς Ψύρρας συγγραφέας, πρώην βουλευτής
Αναλυτικά η εισήγηση του Φίλιππου Σαχινίδη
Επιτρέψτε μου πριν ξεκινήσω να σας μεταφέρω μια δήλωση του συγγραφέα σχετική με το βιβλίο του. Την μεταφέρω χωρίς να έχω ζητήσει την έγκριση του. Πρόσφατα σ’ ένα πάνελ ο Σιακαντάρης ανέφερε ότι έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Τι Δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050;». Αναλογιζόμενος και βλέποντας όλα αυτά τα οποία συμβαίνουν παγκοσμίως είπε ίσως έχω κάνει λάθος στον τίτλο.
Ίσως θα έπρεπε να είχα γράψει «Τι Δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2030;». Να θυμίσω ότι το βιβλίο το έγραψε ένα χρόνο πριν από τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές όπως τονίζει στον επίλογο. Φοβάμαι ότι του χρόνου μπορεί να αναθεωρήσει και να αναγνωρίσει ότι και το νέο ορόσημο που πρότεινε είναι μακρινό.
Κάνω αυτή την επισήμανση γιατί πρόσφατα ο Γκάρι Γκέρστλ καθηγητής αμερικανικής ιστορίας σε συνέντευξη του στα ΝΕΑ αναφερόμενος στους κινδύνους για την δημοκρατία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής είπε ότι ο Τραμπ γνωρίζει ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων είναι εναντίον του. Εκτιμά ο Γκέρστλ ότι υπάρχει σχέδιο εκφοβισμού των αντιπάλων του Τραμπ στο Βορρά ώστε να κερδίσει τις ενδιάμεσες εκλογές του 2026.
Η αγωνία του Γκερστλ είναι ότι οι εκλογές του 2026 δεν θα είναι ελεύθερες και δίκαιες. Σ’ αυτό το ενδεχόμενο η αμερικανική δημοκρατία μπορεί να μην είναι σε θέση να επιβιώσει εάν οι εκλογές του 2026 είναι διαβλητές.
Οι πρόσφατες διαδηλώσεις στις ΗΠΑ με το σύνθημα «No Kings» και η αντίδραση Τραμπ με βίντεο στο οποίο φοράει στέμμα και πιλοτάρει τζετ και ρίχνει στους διαδηλωτές κάτι που μοιάζει με ανθρώπινα περιττώματα καταδεικνύουν το μέγεθος του κινδύνου.
Ξεκίνησα να διαβάζω το βιβλίο του Γιώργου γιατί στον κόμβο σκέψης και προβληματισμού που ξεκινήσαμε το Progressive Lab η επόμενη εκδήλωση μας θα έχει θέμα τους κινδύνους για τη δημοκρατία. Με βρίσκει σύμφωνο η αναφορά στο κλείσιμο του βιβλίου για τον κίνδυνο από το βαθύ διαδίκτυο. Θα έλεγα ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι από την ανεξέλεγκτη τεχνητή νοημοσύνη. Δεν ανήκω στους νεολουδίτες. Αν πραγματικά θέλουμε να προστατέψουμε τη δημοκρατία θα πρέπει στην ΕΕ να αναληφθούν πρωτοβουλίες για το έλεγχο της τεχνητής νοημοσύνης.
Η εισαγωγή μαζί με τα πέντε κεφάλαια και τον επίλογο που περιλαμβάνονται στο βιβλίο αυτό τα οποία βρήκα πάρα πολύ ενδιαφέροντα δίνουν την αφορμή να καταθέσω τους προβληματισμούς μου ή κάποιες διαφωνίες μου με θέσεις του συγγραφέα.
Ξεκινώ με τη δημοκρατία. Ανήκουμε σε μια γενιά που βίωσε την αυταπάτη ότι η δημοκρατία είναι δεδομένη. Τα όσα συμβαίνουν όμως στις δύο όχθες του Ατλαντικού την τελευταία δεκαπενταετία μας υποχρεώνουν να προσγειωθούμε στην σκληρή πραγματικότητα. Η υιοθέτηση αντιδημοκρατικών πρακτικών γίνεται μέρος της καθημερινής πραγματικότητας σε πολλές χώρες της φιλελεύθερης Δύσης.
Η παγκοσμιοποίηση σε συνδυασμό με την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση διατάραξαν την αρχιτεκτονική της πολιτικής σκηνής όχι μόνο στις χώρες όπως η Ελλάδα που βρέθηκαν στο επίκεντρο της κρίσης χρέους αλλά και σε χώρες που απορρόφησαν τις συνέπειες της παγκόσμιας κρίσης με μικρότερο οικονομικό και κοινωνικό κόστος.
Στη δεκαετία του 2010 οι αντισυστημικές κατά δήλωση τους δεξιές και αριστερές δυνάμεις άρχισαν να κερδίζουν ακροατήριο σε βάρος των συστημικών δυνάμεων. Μετά όμως από το ξέσπασμα της ενεργειακής και της κρίσης πανδημίας φάνηκε ότι ο μεγάλος κερδισμένος τελικά είναι η ακροδεξιά σε όλες τις εκφάνσεις της και ο μεγάλος ηττημένος τα συστημικά κόμματα της κεντροαριστεράς και της κεντροδεξιάς.
Μαζί τους στη συνείδηση των πολιτών ηττήθηκε και η πολιτική ως το προνομιακό πεδίο επίλυσης των σύνθετων οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων. Έτσι, οι πολίτες απέχουν, αδιαφορούν, εγκαταλείπουν τα κόμματα μαζικά με αποτέλεσμα να υπάρχουν αυτά μόνο ως εκλογικοί μηχανισμοί. Έτσι όμως κινδυνεύει η Δημοκρατία. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία όπως εδραιώθηκε για να είναι αποτελεσματική/ουσιαστική προϋποθέτει την ύπαρξη κομμάτων στα οποία συμμετέχουν ενεργά οι πολίτες.
Ένα κρίσιμο ερώτημα ειδικά για τα κόμματα της κεντροαριστεράς στην Ευρώπη (Σοσιαλιστικά, Σοσιαλδημοκρατικά, Εργατικά) που καταγράφουν συγκριτικά μεγαλύτερες απώλειες από τα κόμματα της κεντροδεξιάς είναι γιατί έχασαν σημαντικό τμήμα από την εκλογική τους βάση.
Ανοίγω μια παρένθεση για να απαντήσω στην άποψη του συγγραφέα ότι ο Τρίτος Δρόμος δεν ευθύνεται για την ήττα της κεντροαριστεράς. Η αποδοχή –σιωπηρή ή με αντιρρήσεις– των παραδοχών της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον για πλήρη απελευθέρωση των αγορών, μείωση του εποπτικού ρόλου του κράτους στο όνομα της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας, την μονομερή έμφαση στην ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις υποβαθμίζοντας τη σημασία της ασφάλειας και αξιοπρεπούς διαβίωσης των εργαζομένων είχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν τους παραδοσιακούς τους ψηφοφόρους. Αυτές τις παραδοχές τις υιοθέτησαν άκριτα τα κόμματα που υπερασπίστηκαν τον Τρίτο δρόμο.
Τα κόμματα της κεντροαριστεράς έχασαν όπως γράφει την μάχη στο πεδίο των ιδεών. Ο συγγραφέας τονίζει ότι αντί για τις ιδέες επέλεξαν το πεδίο της επικοινωνίας για να αντιπαρατεθούν.
Το ερώτημα που θέτω είναι γιατί όταν συνειδητοποίησαν ότι έχασαν τα παραδοσιακά κοινωνικά στρώματα που τα στήριζαν πριν από την παγκοσμιοποίηση και αφού έχασαν και αυτά που κέρδισαν μετά την παγκοσμιοποίηση δεν κατανόησαν την ανάγκη ιδεολογικού και προγραμματικού αναπροσανατολισμού;
Ένα από τα μεγάλα λάθη τους είναι ότι προσχώρησαν στην άποψη της αριστείας και των τεχνοκρατών ως αποκλειστικών διαμορφωτών προγραμματικών θέσεων και πολιτικών προτάσεων. Άρα δεν είναι οι ιδέες που θα καθορίσουν το πρόγραμμα με την συνδρομή των μελών και των στελεχών που μεταφέρουν προβληματισμούς και θέσεις από κάθε γωνιά της χώρας αλλά οι άριστοι που αποφοίτησαν από τα καλύτερα πανεπιστήμια.
Ο κίνδυνος πίσω από την άποψη είναι να ανταγωνίζονται τα κόμματα για τους καλύτερους τεχνοκράτες αντί να έχουν ενεργά μέλη και στελέχη που συστρατεύτηκαν με κριτήριο τον ιδεολογικό και αξιακό προσανατολισμό τους.
Υποβαθμίζοντας το ερώτημα από τις πολιτικές που προωθούν οι τεχνοκράτες ποια κοινωνικά στρώματα ευνοούνται και ποια υποβαθμίζονται.
Αδιαφορώντας να απαντήσουν στο ερώτημα αν οι δικές μας προτάσεις δίνουν ευκαιρίες στους πολίτες ώστε να διασφαλίζουν την οικονομική και κοινωνική κινητική ανοδικότητα και να προνοούν με εκ των υστέρων παρεμβάσεις όταν οι ευκαιρίες που δόθηκαν δεν διασφάλισαν το στόχο αυτό.
Να συμφωνήσω με τον συγγραφέα ότι δεν ήρθε το τέλος των κομμάτων αλλά τα κόμματα πρέπει να πάρουν πρωτοβουλίες για να συστοιχήσουν τους πολίτες και να τους πείσουν να συμμετέχουν στις εκλογές. Προφανώς όχι με την παραδοσιακή λογική των πελατειακών σχέσεων που απειλούν τη κοινωνική δικαιοσύνη γιατί ούτε αυτές αποδίδουν σήμερα.
Μια άλλη συνέπεια της κρίσης της πολιτικής είναι ότι κλονίστηκε η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης δε χαρακτηρίζει μόνο την στάση των Ελλήνων πολιτών απέναντι στους θεσμούς αλλά και τους πολίτες των χωρών του κόσμου που κάποτε αποκαλούσαμε Δύση. Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς μειώθηκε σύμφωνα με έρευνα της ΔιαΝΕΟσις 10 μονάδες σε πέντε χρόνια. Η εμπιστοσύνη στην δικαιοσύνη μειώθηκε από 59,1% το 2016 σε 46,5% το 2025. Στις ΗΠΑ του Τραμπ η εμπιστοσύνη στην δικαιοσύνη έχει κατρακυλήσει στο 35%.
Η εμπιστοσύνη στην δικαιοσύνη είναι η στοιχειώδης και θεμελιώδης προϋπόθεση διατήρησης της κοινωνικής συνοχής και επιβίωσης της Δημοκρατίας. Η απώλεια της εμπιστοσύνης στην δικαιοσύνη έχει βαριές συνέπειες.
Κλείνω με ένα σχόλιο πάνω στα όσα γράφει ο συγγραφέας για το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής που δεν του προσφέρει έδαφος για να γράψει για τον ιδεολογικό προσανατολισμό του. Αναγνωρίζει ότι οι λαϊκές καταβολές του δεν το επέτρεψαν να οδηγηθεί στην βραχμανική αριστερά.
Για να πάρω θέση για την Ελλάδα και τη συζήτηση για το τι πρέπει να κάνει το ΠΑΣΟΚ κρίνω αναγκαίο να σχολιάσω τις εξελίξεις στη Γαλλία για να κλείσω το κεφάλαιο του μακρονισμού που μας υποδείχτηκε από πολλούς ως ο προσφορότερος δρόμος.
Αν κάτι πρέπει να διδαχτούμε από τα όσα παρακολουθούμε να συμβαίνουν στη Γαλλία είναι η κατάρρευση της αυταπάτης ότι το Κέντρο εξασφαλίζει νίκες και ότι η ιστορική διαιρετική τομή Δεξιάς – Αριστεράς έχασε τη πολιτική της σημασία. Έχασε την ιστορική δυναμική της γιατί στο μεταξύ προέκυψαν νέα ζητήματα που διαίρεσαν τις δυνάμεις στο εσωτερικό της Δεξιάς και της Αριστεράς. Το Κέντρο όμως με τις πολιτικές που προέκρινε, οδήγησε στην αύξηση των ανισοτήτων, στην απαξίωση της πολιτικής, στη κατάρρευση των Σοσιαλιστών και δεν μπορεί να είναι η συνταγή για την ανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ.
Επομένως, η συζήτηση στην πορεία για το Συνέδριο πρέπει να είναι βαθιά πολιτική με έμφαση στις ιδέες, στο όραμα και στις απαντήσεις σε ό,τι απασχολεί τους πολίτες. Η αδυναμία μας να ανακτήσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών δεν είναι πρόβλημα προσωποκεντρικό, αλλά ιδεών και καθαρών προτάσεων. Προϋποθέτει ότι μπορούμε όχι απλά να παρακολουθήσουμε και να κατανοήσουμε τις διεργασίες στην οικονομία και την κοινωνία και πως επηρεάζονται οι πολίτες από τους συνεχείς μετασχηματισμούς αλλά να ανανεώνουμε και να επικαιροποιούμε τις θέσεις μας ώστε να ανταποκρίνονται όχι απλά στο σήμερα αλλά να απαντούν στις αγωνίες για την επόμενη δεκαετία.
Οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε τι σημαίνει «είμαι Σοσιαλιστής» στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Ο συγγραφέας αναφέρεται στον όρο Σοσιαλδημοκρατία αλλά το ΠΑΣΟΚ αυτοπροσδιορίστηκε από τη συγκρότηση του ως Σοσιαλιστικό.
Ποιες είναι οι κοινωνικές συμμαχίες που θέλουμε να συγκροτήσουμε και να αποτελέσουμε την πολιτική τους έκφραση. Μέσα από ποιο πρόγραμμα; Τι προτείνουμε για τους ηττημένους της παγκοσμιοποίησης ή σε αυτούς που θα βρεθούν στην πλευρά των ηττημένων με την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση; Ένα σοσιαλιστικό κόμμα έχει υποχρέωση να υπερασπίζεται όλους αυτούς που χάνουν από τους μετασχηματισμούς. H ψηφιακή επανάσταση και η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα καταστρέφουν μόνο θέσεις εργασίες με χαμηλές αμοιβές, αλλά και πολλές που είναι πολύ καλά αμειβόμενες. Η τεχνητή νοημοσύνη σύντομα θα μας φέρει αντιμέτωπους με πρωτοφανή διλλήματα. Θα αφήσουμε την πολιτική παγκόσμια να την καθορίζουν οι λίγοι ισχυροί των τεχνολογικών κολοσσών; Μπορεί να η Ευρώπη να θεσπίσει κανόνες που να περιορίζουν την ισχύ των ολιγαρχών της τεχνολογίας;
Ο στόχος μας πρέπει να είναι η οικονομία της αξιοπρέπειας. Επομένως να εξηγήσουμε ποιες προοδευτικές μεταρρυθμίσεις θα προκρίνουμε για να δημιουργηθούν βιώσιμες και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας; Πως προτείνουμε να αντιμετωπιστούν η αύξηση των κοινωνικών και περιφερειακών ανισοτήτων και η ερημοποίηση της ελληνικής υπαίθρου και το Δημογραφικό;
Αυτές πρέπει να είναι οι προτεραιότητες για ένα Σοσιαλιστικό κόμμα στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα αν θέλει να συνεισφέρει στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, στην ενίσχυση της ευημερίας των πολιτών και στο αίτημα για ασφάλεια σε μια περίοδο τεκτονικών γεωπολιτικών και γεωοικονομικών ανατροπών.
Σε ένα μεταβαλλόμενο γεωοικονομικό τοπίο δεν αρκεί όμως η ανάληψη πρωτοβουλιών στα όρια του εθνικού κράτους. Απαιτείται παρέμβαση και συνεργασία των Σοσιαλιστών στην ΕΕ για αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης της που συντάχθηκε από τεχνοκράτες που κινούνταν στο πλαίσιο των επιταγών της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον και έγινε αποδεκτό και από τις Σοσιαλιστικές κυβερνήσεις της εποχής εκείνης. Ένα πλαίσιο ακατάλληλο για τις ανάγκες των εργαζομένων σε συνθήκες κρίσεως και όχι μόνο.
Ακόμη και η στρατηγική για μια νέα βιομηχανική πολιτική στην ΕΕ προϋποθέτει θεσμικές αλλαγές.
Αυτή είναι η μεγάλη πρόσκληση στον παρόντα χρόνο. Οι επιλογές που θα κάνουμε θα καθορίσουν αν θα επιστρέψουμε ως κυρίαρχη προοδευτική δύναμη ή οι ιστορικοί του μέλλοντος θα καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η Σοσιαλδημοκρατία έκλεισε οριστικά τον κύκλο της στα μέσα του 21ου αιώνα γιατί εγκατέλειψε τις αξίες της και αποδέχτηκε μια αλλοίωση της ιστορικής της ταυτότητας που την απομάκρυνε οριστικά από τους πολίτες που την στήριζαν.
Γιώργο καλοτάξιδο το βιβλίο.
* Ο Φίλιππος Σαχινίδης είναι πρώην υπουργός Οικονομικών και μέλος Πολιτικού Συμβουλίου ΠΑΣΟΚ – Κίνηματος Αλλαγής
Πατήστε εδώ και δείτε τα 28 προηγούμενα άρθρα του Φίλιππου Σαχινίδη