Η 3η Σεπτεμβρίου δεν είναι απλώς μια ημερομηνία είναι σύμβολο ενός οράματος που γέννησε ελπίδα. Το 1974, μέσα από τα συντρίμμια της Χούντας και τις κοινωνικές ανισότητες δεκαετιών, γεννήθηκε η Διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ, μιλώντας για Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία και Κοινωνική Απελευθέρωση. Εκείνη την εποχή, η χώρα έμοιαζε έτοιμη να βαδίσει σε δρόμο σοσιαλιστικής δημοκρατίας, όπου η πολιτική και η οικονομία θα υπηρετούσαν τον άνθρωπο και όχι τα συμφέροντα λίγων, όπου η κοινωνική δικαιοσύνη δεν θα ήταν απλώς ρητορική, αλλά καθημερινή πρακτική. Το όραμα ήταν σαφές, μια Ελλάδα όπου η παιδεία θα ήταν καθολικό δικαίωμα, η υγεία δεν θα εξαρτιόταν από την τσέπη του πολίτη, και η εργασία θα προσέφερε αξιοπρέπεια και ασφάλεια.
Οι πρώτες δεκαετίες μετά τη Μεταπολίτευση έφεραν ελπίδα. Οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στα εργασιακά, η ενίσχυση της δημόσιας εκπαίδευσης και η επέκταση της κοινωνικής ασφάλισης στήριζαν την ιδέα μιας κοινωνίας όπου η ισότητα θα ήταν κανονικότητα. Η νέα γενιά έβλεπε στο πολιτικό σύστημα μια ευκαιρία για συμμετοχή και αλλαγή, και ο κόσμος της εργασίας ένιωθε ότι η φωνή του μετρούσε. Το ΠΑΣΟΚ δεν ήταν απλώς κόμμα ήταν κίνημα που ενσάρκωνε το όνειρο μιας σοσιαλιστικής δημοκρατίας.
Μετά από 51 χρόνια, το όραμα μοιάζει μακρινό. Το ΠΑΣΟΚ, από κίνημα που γεννήθηκε για να οικοδομήσει τη σοσιαλιστική δημοκρατία, συμβιβάστηκε γρήγορα με τις αγορές, τους ισχυρούς και τις πολιτικές σκοπιμότητες. Ως αποτέλεσμα, σήμερα η δημόσια υγεία, η παιδεία, η εργασία και η κοινωνική προστασία αντιμετωπίζονται συχνά ως κόστος και όχι ως δικαίωμα. Οι κοινωνικές ανισότητες έχουν αυξηθεί· η νέα γενιά φεύγει στο εξωτερικό αναζητώντας αξιοπρέπεια, ενώ οι πιο αδύναμοι πολίτες μένουν εκτεθειμένοι, χωρίς ουσιαστική προστασία. Οι φτωχογειτονιές, οι περιοχές με περιορισμένη πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, και τα νοσοκομεία που αντιμετωπίζουν ελλείψεις προσωπικού και εξοπλισμού είναι σημάδια ότι η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι πια προτεραιότητα.
Μπορεί σήμερα το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ να εκπροσωπήσει τις αξίες της 3ης Σεπτεμβρίου; Προφανώς όχι. Ο εκσυγχρονισμός του Σημίτη, αντί να ενδυναμώσει την κοινωνική δικαιοσύνη, οδήγησε σε πολιτική προσαρμογής στις αγορές και σε λογικές συμβιβασμού, που ξέχασαν τις ριζικές αξίες της σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Βέβαια, το ΠΑΣΟΚ δεν χρειαζόταν τον Σημίτη για να κάνει αυτό. Η απόκλιση από τις αρχές ήταν αποτέλεσμα συστηματικών πολιτικών επιλογών που είχαν ξεκινήσει πολύ πριν από την ηγεσία του, όταν η πολιτική έθετε συχνά τα συμφέροντα των ισχυρών πάνω από τις ανάγκες των πολλών.
Σήμερα η ανάγκη για σοσιαλιστική δημοκρατία δεν είναι ιδεολογία, αλλά επιβίωση της κοινωνίας. Χρειαζόμαστε ένα σύστημα όπου η υγεία, η παιδεία και η κοινωνική ασφάλιση είναι καθολικά δικαιώματα, όπου η εργασία προσφέρει αξιοπρέπεια και όχι ανασφάλεια, όπου η κατοικία, η τροφή και η συμμετοχή στη δημοκρατία δεν εξαρτώνται από την οικονομική θέση. Η σοσιαλιστική δημοκρατία εγγυάται ότι η πολιτική και η οικονομία δεν θα υπηρετούν λίγους, αλλά όλον τον λαό, ότι οι κοινωνικοί πόροι θα διανέμονται με γνώμονα την ισότητα και όχι το κέρδος, και ότι κάθε πολίτης θα έχει φωνή και δικαίωμα στη διαμόρφωση των αποφάσεων που τον αφορούν.
Η 3η Σεπτεμβρίου μάς θυμίζει ότι η δημοκρατία χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη είναι κενό γράμμα. Η ανεξαρτησία χωρίς λαϊκή συμμετοχή είναι ψευδαίσθηση. Η πρόοδος χωρίς ισότητα είναι πρόοδος μόνο για λίγους. Σήμερα, χρειάζεται να θυμηθούμε τη σοσιαλιστική δημοκρατία, όχι ως αναπόληση του παρελθόντος, αλλά ως δρόμο για το μέλλον, ως απάντηση στις ανισότητες, στην ανασφάλεια, στην κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών προς την πολιτική. Οι πολίτες βλέπουν την ανεργία, τη φτώχεια, τα ελλιπή δημόσια νοσοκομεία και σχολεία, και καταλαβαίνουν ότι η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι θεωρία αλλά ανάγκη ζωής.
Ίσως είναι η ώρα για μία νέα Διακήρυξη της 3ης Σεπτεμβρίου μια Διακήρυξη που θα ξαναφέρει στο προσκήνιο τις αξίες της σοσιαλιστικής δημοκρατίας, θα υπερασπιστεί τα δικαιώματα όλων των πολιτών και θα δείξει ότι η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι παρελθόν, αλλά μέλλον που αξίζει να χτίσουμε. Μια Διακήρυξη που θα υπενθυμίσει ότι η παιδεία και η υγεία είναι δικαιώματα, όχι προνόμια, ότι η εργασία πρέπει να προσφέρει ασφάλεια και αξιοπρέπεια, και ότι η συμμετοχή του πολίτη στη διακυβέρνηση είναι θεμέλιο κάθε δημοκρατίας. Η σοσιαλιστική δημοκρατία δεν είναι απλώς όραμα είναι υπόσχεση για κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα και αξιοπρέπεια για όλους.
* Ο Αριστομένης Τσαλαπατάνης είναι ιδιωτικός υπάλληλος.