Παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου “Euroshock” του Charles H. Dallara

Οι Εκδόσεις Κέρκυρα-economia Publishing οργάνωσαν την Πέμπτη, 13 Μαρτίου 2025, στην αίθουσα “Ερμής” του ΕΒΕΑ, εκδήλωση παρουσίασης της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου «EUROSHOCK: Πώς η μεγαλύτερη αναδιάρθρωση χρέους στην ιστορία βοήθησε την Ελλάδα και διαφύλαξε την Ευρωζώνη», του Τσαρλς Νταλάρα ( Charles H. Dallara), που υπήρξε διευθύνων σύμβουλος του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου (IIF) από το 1993 έως το 2013 και έπαιξε κομβικό ρόλο στην αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, ως διαπραγματευτής των ιδιωτών πιστωτών.

Για το βιβλίο μίλησαν ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Κωστής Χατζηδάκης, οι πρώην υπουργοί Οικονομικών, Φίλιππος Σαχινίδης και Γκίκας Χαρδούβελης, ο βετεράνος δημοσιογράφος και συγγραφέας, Νίκος Γκατζογιάννης, καθώς και ο ίδιος ο συγγραφέας. Τη συζήτηση συντόνισε ο Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης. Παρέμβαση, μέσω βιντεοσκοπημένου μηνύματος, έκανε ο πρώην πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου. Η εκδήλωση έδωσε την ευκαιρία σε πρωταγωνιστές της δύσκολης εκείνης περιόδου να επαναφέρουν στην μνήμη τα γεγονότα. Και να δώσουν μια ψύχραιμη αποτίμηση, με την απόσταση του χρόνου – και με αξιοποίηση της μαρτυρίας του Ch. Dallara στο «Euroshock».

Στην παρέμβασή του ο Γιώργος Παπανδρέου, επεσήμανε ότι η υπόθεση της αναδιάρθρωσης χρέους, του PSI, υπήρξε «μια από τις απαιτητικότερες, καθοριστικές στιγμές της πρόσφατης ελληνικής αλλά και ευρωπαϊκής ιστορίας». Αναγνώρισε ότι ο Ch. Dallara συνεργάστηκε στενά με την τότε ελληνική κυβέρνηση «υπό τεράστια πίεση», με σκοπό να αποτραπεί «μια ακόμη βαθύτερη κρίση όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για την Ευρώπη και με συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία». Αναφέρθηκε όχι μόνο στις αντιστάσεις συστημικών παραγόντων, αλλά και στην «τιμωρητική διάθεση ορισμένων παραγόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έδειχνε και την βαθιά τους άγνοια για το πώς να διαχειριστούν την κρίση».
Αναζητώντας, πάντως, την ρίζα της ελληνικής κρίσης, ο Γ. Παπανδρέου αναφέρθηκε στο βαθύτερο – και προ της δεκαετίας του 1980 – πρόβλημα της πελατειακής διαχείρισης των πόρων του ελληνικού κράτους, «που υπέθαλπε την σπατάλη, την αναποτελεσματικότητα και εντέλει την διαφθορά». Ενώ παράλληλα στάθηκε στην αιτία της επιβολής της παρουσίας του ΔΝΤ στην ελληνική διάσωση, οφειλόμενη στο ότι η καγκελάριος Μέρκελ δεν εμπιστευόταν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Μπαρόζο, «που δεν είχε ελέγξει επί τόσο καιρό τις μεγάλες αποκλίσεις των ελληνικών στοιχείων».
Αναφερόμενος ακόμη στις δύσκολες διαπραγματεύσεις με την ΕΕ, ο Γ. Παπανδρέου θύμισε την επικίνδυνη φάση, όταν απειλήθηκε από την ΕΚΤ η αποκοπή του ελληνικού  τραπεζικού συστήματος, αν συνεχιζόταν η αναφορά σε αναδιάρθρωση του χρέους (η οποία τελικά απετέλεσε βασικό στοιχείο της αντιμετώπισης της ελληνικής κρίσης, με τη συμβολή ακριβώς του Ch. Dallara), αλλά κι από την καγκελάριο Μέρκελ, η οποία έκανε λόγο – με συμπλέοντα τον πρόεδρο Σαρκοζί – για στέρηση από την Ελλάδα του δικαιώματος ψήφου στο σύνολο των ευρωπαϊκών αποφάσεων. Τέλος, υπεραμύνθηκε της θέσεώς του για δημοψήφισμα το 2011, όχι ως αμφισβήτηση της Ευρώπης αλλά ως τρόπου ενίσχυσης της εμπιστοσύνης των πολιτών: «Σε στιγμές κρίσης, η δημοκρατία δεν πρέπει να τίθεται στο περιθώριο. Αντιθέτως, πρέπει να ενδυναμώνεται». Και τούτο, επειδή οι κρίσεις εντέλει «αφορούν ανθρώπους».

Στη δική του παρέμβαση, ο Γκίκας Χαρδούβελης, πρόεδρος του Δ.Σ. της Εθνικής Τράπεζας και της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών, έκανε μια διεξοδική ανάγνωση του «Euroshock», καθώς ο Ch. Dallara ξεκινά την αφήγηση με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός, τον Ιανουάριο του 2010, όταν του τηλεφώνησαν να συναντηθεί με τον Έλληνα πρωθυπουργό. Παραθέτει άμεσες συζητήσεις με Τρισέ, Γιουνκέρ, Βόλκερ, Ντε λα Ροζιέρ, Κίσσινγκερ, Μουμπάρακ, αλλά και με Έλληνες, Ι. Κωστόπουλο, Λ. Παπαδήμο, Β. Βενιζέλο, Γ. Παπακωνσταντίνου, Αντ. Σαμαρά, Γ. Παπανδρέου, Αν. Λοβέρδο.
Ως ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ανέφερε τη συζήτηση με τον Χανς Τιτμάιερ, επικεφαλής της γερμανικής κεντρικής τράπεζας και ισχυρό άνδρα της πορείας προς το ευρώ. Στα μέσα της δεκαετίας του ΄80 είχε πει στον Ch. Dallara «η λιρέτα και η δραχμή θα γίνουν μέρος του ευρώ πάνω από το πτώμα μου». Το καλοκαίρι του 2013 πήγε να τον δει (ήδη 81 ετών). Τώρα του είπε «ήταν σφάλμα να προχωρήσουμε στο ευρώ χωρίς δημοσιονομική πειθαρχία». Όπως και την άκρως επικριτική θέση του συγγραφέα για τον ρόλο του ΔΝΤ, τόσο σχετικά με την υπόθεση του λανθασμένου πολλαπλασιαστή, όσο και για το πώς η αυστηρή δημοσιονομική πολιτική μεγάλωσε την ύφεση, λάθος που το ΔΝΤ παραδέχθηκε αλλά όταν πλέον ήταν αργά.

Από την πλευρά του, ο Φίλιππος Σαχινίδης, σε σειρά θέσεων στο υπουργείο Οικονομικών την κρίσιμη περίοδο 2009-2012, έθεσε ερωτήματα όπως «αν τελικά ήταν αναγκαία η αναδιάρθρωση χρέους το 2010 – όταν η Ελλάδα έπαψε να έχει πρόσβαση στις αγορές και αναζήτησε την βοήθεια της ΕΕ», για να υπενθυμίσει την απουσία «και της παραμικρής πρόβλεψης στο θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ». Ενώ προσέθεσε και «την διάσταση φόβου για μετάδοση της κρίσης στην Ευρωζώνη» ώστε να εξηγήσει πώς δεν προωθήθηκε αναδιάρθρωση χρέους στην αρχική φάση της κρίσης.
Παράλληλα μίλησε, για τους περιορισμένους βαθμούς ελευθερίας που είχαν – κατά την διαπραγμάτευση – οι Έλληνες υπουργοί Οικονομικών, ο πρόεδρος του ΣΟΕ και ο διευθυντής του ΟΔΔΗΧ: «Σαφώς ήταν περιορισμένο! Αυτό δεν σημαίνει πως δεν έδωσαν – όπως αφήνει να υπονοηθεί σε αρκετά σημεία ο συγγραφέας – σκληρές και άνισες μάχες να πεισθούν οι Ευρωπαίοι εταίροι ότι το πρόβλημα δεν ήταν Ελληνικό […] αλλά απόρροια των θεσμικών ελλειμμάτων της ΟΝΕ και της κακής δημοσιονομικής διαχείρισης της Ελλάδας που δεν διέγνωσαν έγκαιρα οι μηχανισμοί της ΕΕ και η Eurostat».
Έθεσε επίσης ερωτήματα, όπως τι θα συνέβαινε αν επικεφαλής της ΕΚΤ βρισκόταν ο Μάριο Ντράγκι αντί του Ζαν-Κλωντ Τρισέ. Ενώ προσέγγισε διεξοδικά και τους όρους που κατέστησαν επιτυχή την αναδιάρθρωση χρέους, που δεν ήταν εξαρχής και τόσο βέβαιη.

Ο Κωστής Χατζηδάκης, κατά τις τελευταίες του ώρες στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, ενώ τις ημέρες του PSI δεν είχε κυβερνητικές ευθύνες αλλά υπήρξε εισηγητής της ψήφισης του Μνημονίου-ΙΙ στην Βουλή, περιέγραψε τον Ch. Dallara ως «άνθρωπο με βαθιά γνώση της οικονομίας και των χρηματοοικονομικών, αλλά και μια σπάνια ενσυναίσθηση». Φίλο της Ελλάδας, «όχι με την έννοια του τυπικού φιλέλληνα, που μας βλέπει μέσα από το πρίσμα του αρχαίου μεγαλείου, αλλά ενός ανθρώπου που έχει ζήσει στην Ελλάδα, που γνωρίζει τη χώρα και τους ανθρώπους, που αντιλαμβάνεται τις δομικές αδυναμίες αναγνωρίζοντας όμως παράλληλα και τις προσπάθειες που έχει καταβάλει στη σύγχρονη ιστορία της». Δεν είδε την Ελλάδα μόνο ως έναν ‘απείθαρχο μαθητή’. «Μπόρεσε να αντιληφθεί τις δοκιμασίες που πέρασαν οι Έλληνες πολίτες και τον αγώνα που καταβάλαμε για να σωθεί η χώρα από την κατάρρευση». Μάλλον γι’ αυτό – εκτίμησε ο Κ. Χατζηδάκης – κατάφερε να έχει θετική εικόνα και στο ευρύτερο κοινό, μολονότι ο θεσμικός του ρόλος ως εκπρόσωπος των ιδιωτών δανειστών, των οποίων τα δάνεια έπρεπε να κουρευτούν θεωρητικά δεν βοηθούσε (ήταν με τους ‘κακούς’).
Μιλώντας για τα αίτια της κρίσης, επεσήμανε ότι ο Ch. Dallara παρουσιάζει μια ισορροπημένη προσέγγιση. Ναι, η Ελλάδα είχε δημοσιονομική κακοδιαχείριση, φοροδιαφυγή και απροθυμία μεταρρυθμίσεων. Όμως, υπήρχαν και δομικές αδυναμίες της Ευρωζώνης, που επιδείνωσαν την κρίση. «Και η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των διεθνών δανειστών ήρθε αργά και αποσπασματικά». Για να καταλήξει στην ευχή/προσδοκία, που και το «Euroshock» διατυπώνει: «Η Ελλάδα να μην βρεθεί ποτέ ξανά σε τέτοια θέση».

Στον χαιρετισμό του ο Νίκος Γκατζογιάννης, σημείωσε ότι «πολύ λίγοι μη-Έλληνες είχαν τόσο καίρια επιρροή – και εντέλει τόσο θετική επιρροή – για την εξαιρετική χώρα που είναι η Ελλάδα. Κατενόησε ευθύς εξαρχής ότι δεν επρόκειτο μόνο για την επίλυση ενός προβλήματος χρέους. Αλλά και για την διαφύλαξη της δημοκρατίας που είχε αδυνατίσει επίφοβα την εποχή της βαρύτατης ύφεσης που συνόδευσε την κρίση χρέους».
Εκπρόσωπος των τραπεζών και των πιστωτών της Ελλάδας «που είχαν δανείσει δισεκατομμύρια και ήταν προδήλως πολύ διστακτικοί να τα δουν να διαγράφονται ως χρέος, ναι μεν έμεινε προσκολλημένος στις υποχρεώσεις του έναντί τους, χωρίς όμως να χάσει από τα μάτια του την επίπτωση που είχε η κρίση στον κακότυχο ελληνικό λαό».

Κλείνοντας την συζήτηση, ο ίδιος ο συγγραφέας, Τσάρλς Νταλάρα , τόνισε ότι «όλοι οι Έλληνες ηγέτες κατέβαλαν προσπάθεια να σταθεροποιήσουν την οικονομία». Ειδικά, πάντως, ο Γιώργος Παπανδρέου – που βρέθηκε αντιμέτωπος με την αρχική φάση της κρίσης – βρέθηκε υπό τρομερή πίεση από το ΔΝΤ και τους Ευρωπαίους εταίρους».
Όταν ανέλυσε την διαδικασία της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους, που έφερε και τον δικό του ρόλο στην διαπραγμάτευση, ανέφερε ότι δεν άργησε να συνειδητοποιηθεί πως «οι [διεθνείς] τράπεζες ήταν αναγκαίο να συμβάλουν σημαντικά στην εξεύρεση λύσης για την ελληνική κρίση». Την ίδια στιγμή, την πίεση για την εξεύρεση λύσης αύξανε η ανησυχία «μήπως πέσει η Ιταλία».
Μιλώντας για τον επιμερισμό του κόστους της αναδιάρθρωσης, ανέφερε ότι «οι ελληνικές τράπεζες, υπό την θεσμική τους διάσταση, υπήρξαν θύματα της κρίσης». Συνολικά, εκδήλωσε τον θαυμασμό του «για τον ελληνικό λαό, ο οποίος άντεξε την κρίση», πλην όμως «το ανθρώπινο κόστος της συνεχίζει να γίνεται αισθητό». Στο κλείσιμο της τοποθέτησής του, ο Ch. Dallara αναφέρθηκε στον εντελώς ιδιαίτερο ρόλο του Λουκά Παπαδήμου –  πρωθυπουργού κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων της αναδιάρθρωσης του χρέους – ο οποίος και παραβρέθηκε στην παρουσίαση/συζήτηση.