Κώστας Σακαρέλος*: Η κοντή φούστα

Λέγοντας ένδυμα εννοούμε ο,τιδήποτε χρησιμοποιούμε για την κάλυψη ή τον στολισμό του σώματός μας.

O πρωτόγονος άνθρωπος άρχισε πρώτα να στολίζεται και μετά να ντύνεται. Πίστευε πως τα στολίδια τον καθιστούσαν πιο δυνατό και πιο όμορφο, πως τον προστατευόταν από τα κακά πνεύματα.

Την τελευταία περίοδο της παλαιολιθικής εποχής, όταν το κλίμα της γης έγινε ψυχρό, ο άνθρωπος προσπάθησε να καλύψει το σώμα του, για να το προφυλάξει από το κρύο. Αργότερα, με την ενδυμασία του, θέλησε να δείξει την κοινωνική του θέση. Ακόμα, φορώντας ρούχα, επεδίωξε να ικανοποιήσει το αίσθημα της ντροπής.

Η ενδυμασία έχει πολύ μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο. Είναι απαραίτητη για την υγεία του, αφού προστατεύει το σώμα του από τις καιρικές συνθήκες. Έχει όμως άμεση σχέση και με την ψυχοσύνθεσή του. Μπορεί να δηλώνει τον τόπο καταγωγής, την κουλτούρα, την ηλικία, το φύλο, το επάγγελμα, την εθνικότητα, τη δραστηριότητα και την εποχή της, τις καταβολές του, την οικογενειακή, καθώς και την οικονομική του κατάσταση.

Στην εποχή μας, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ενδυμασίας αποτελεί η “μόδα”. Λέγοντας “μόδα” εννοούμε ένα σύνολο στοχευμένων παρεμβάσεων στον τρόπο ντυσίματος, που χαρακτηρίζουν μια χρονική περίοδο, οι οποίες εξαρτώνται από τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, από τις αισθητικές αντιλήψεις καθεμίας ιστορικής περιόδου, καθώς και από την εξέλιξη της τεχνολογίας.

Πολλές φορές κατά το παρελθόν η ενδυμασία έχει γίνει αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης.

Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, για να κρατηθούν στην εξουσία, καταστρατήγησαν και καταστρατηγούν ατομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα των πολιτών. Μάλιστα, για να εξασφαλίσουν τη στήριξη των «νοικοκυραίων», διακηρύσσουν πως, με την πολιτική τους, αποσκοπούν στη διατήρηση της «τάξεως και της ηθικής».

Κλασικό παράδειγμα ο πολιτικός Θεόδωρος Πάγκαλος, ο οποίος κατέλαβε την εξουσία, με πραξικόπημα, στις 25 Ιουνίου του 1925. Πέντε μήνες αργότερα, και πιο συγκεκριμένα την 1η Δεκεμβρίου του 1925, από το πολιτικό του γραφείο εκδόθηκε μια ανακοίνωση που άφησε άφωνους όλους τους Έλληνες και τις Ελληνίδες.

Σύμφωνα με αυτήν, «κατόπιν διαταγής του Προέδρου της Κυβερνήσεως, καταρτίζεται και υποβάλλεται εις το υπουργείον Εσωτερικών προς έγκρισιν αστυνομική διάταξις δι’ ης απαγορεύονται αι κονταί φούσται των γυναικών. Το κατώτατον άκρον της φούστας δέον να απέχη από του εδάφους 30 εκατοστά του μέτρου. Εις τον περιορισμόν τούτον υπάγονται άπασαι αι γυναίκες από του 12^ου έτους και άνω. Αι παραβάτιδες θα παραπέμπωνται εις το επ’ αυτοφώρω πταισματοδικείον, συνυπεύθυνοι δε θα είναι και οι γονείς αυτών. Η εφαρμογή θα αρχίση από 15 Δεκεμβρίου».

Δυο μέρες αργότερα, ήτοι στις 3 Δεκεμβρίου 1925, ανακοινώθηκε από την Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών ότι η απαγόρευση θα ίσχυε τελικά από τις 16 Ιανουαρίου 1926. Η παράταση της προθεσμίας αποσκοπούσε στο να δοθεί η δυνατότητα στις γυναίκες να ράψουν μακριές φούστες, καθώς και στο να οργανωθούν οι αστυνομικές υπηρεσίες για τον έλεγχο της εφαρμογής της αστυνομικής διάταξης.

Οι παραβάτισσες τιμωρούνταν με πρόστιμο και σε περίπτωση υποτροπιασμού με κράτηση. 

Περίπολοι της αστυνομίας πόλεων εφοδιασμένες με μεζούρες, σταματούσαν τις γυναίκες στον δρόμο και μετρούσαν το μήκος της φούστας τους. Αν η άκρη της απείχε περισσότερο από 30 πόντους απ’ το έδαφος, τις συνελάμβαναν, τις οδηγούσαν στα τμήματα κι από εκεί στο αυτόφωρο. Αν καμιά κυρία ήταν πολύ κοντή, τότε άλλαζε το κριτήριο και οι αστυνομικοί κοίταζαν αν το φουστάνι ήταν κάτω απ’ το γόνατο.

Στο κέντρο της Αθήνας και στα δικαστήρια παρουσιάζονταν σκηνές απείρου κάλλους. Μερικές γυναίκες αντιδρούσαν δυναμικά, άλλες άρχιζαν τα κλάματα και τα παρακάλια, ενώ οι περισσότερες καταβάλλονταν από υστερία. Ομάδες αργόσχολων, κουτσαβάκια και πιτσιρικάδες, ακολουθούσαν κατά πόδας τις περιπόλους. Μόλις έβλεπαν κάποια γυναίκα με κοντή φούστα, την υποδείκνυαν στα όργανα της τάξης με φωνές και σφυρίγματα. Ενώ οι χωροφύλακες έκαναν τις μετρήσεις με τις μεζούρες τους, ο όχλος τις διαπόμπευε.

Έγραφε σχετικά η εφημερίδα «ΝΕΟΛΟΓΟΣ» των Πατρών, στις 16 Ιανουαρίου 1926 (έτος ΛΒ, αριθ. φύλλου 477):
ΑΘΗΝΑΙ. Η εφαρμογή της διατάξεως περί της κοντής φούστας, ανετέθη υπό της Διευθύνσεως Αστυνομίας Πόλεων εις υπαστυνόμους. Οι ανωτέρω υπαστυνόμοι ήρχισαν από πρωίας σήμερον εκτελούντες την ανατεθείσαν εις αυτούς εντολήν, προέβησαν δε εις μερικάς συστάσεις εις κυρίας μη συμμορφωθείσας. Ο υπαστυνόμος του Γ΄ τμήματος έξωθι του «Λουξ» παρεκάλεσε μίαν κυρίαν, Ιωαννίδου ονόματι, να συμμορφωθή προς την διάταξιν. Εκείνη τω απήντησεν, ότι αφ’ ης εξεδόθη η διάταξις όχι μόνον δεν εμάκρυνε την φούστα της, αλλά και την … εβράχυνεν. Ο αστυνομικός υπάλληλος έλαβε το όνομα και την διεύθυνσιν της κυρίας ίνα υποβάλη μήνυσιν εις το Πταισματοδικείον.
Εις το «Ντορέ» μία κυρία καθημερινή μετά του συνοδού της εδέχθη παρομοίαν σύστασιν, εδήλωσε δε νομιμοφρόνως ότι θα υποταχθή εις την Κυβερνητικήν διάταξιν.

Σήμερα, η ενδυμασία των Ελλήνων και των Ελληνίδων – και κυρίως των νέων – έπαψε να δηλώνει τον τόπο καταγωγής, το φύλο, το επάγγελμα, τη δραστηριότητα, τις καταβολές, την οικογενειακή, καθώς και την οικονομική τους κατάσταση. Στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, αξιοποιείται στο έπακρο, για την αλλοτρίωση των συνειδήσεών τους, για την απώλεια της εθνικής τους ταυτότητας, για τον περιορισμό του φάσματος του αξιακού τους συστήματος.

Όμως, για να είμαστε ακριβοδίκαιοι, κάθε κανόνας έχει και τις εξαιρέσεις του. Αυτές, στην προκειμένη περίπτωση, αποτελούν και την ελπίδα!

Καλή χρονιά! Χρόνια πολλά και καλά, με υγεία και χαρές!   

ΠΗΓΕΣ:

1. εφημερίδα «ΕΜΠΡΟΣ», 4 Δεκεμβρίου 1925
2. εφημερίδα «Νεολόγος» των Πατρών, 16 Ιανουαρίου 1926
3. εφημερίδα «ΣΚΡΙΠ», 17 Μαρτίου 1926

* Ο Κώστας Σακαρέλος είναι δάσκαλος – συγγραφέας – ερευνητής