Με την άνοδό του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981 η χώρα μας, και μαζί της το εκπαιδευτικό σύστημα, ταλαντεύεται ανάμεσα σε δύο εποχές: αυτήν που κληρονομήθηκε από την επταετή δικτατορία και τη ριζοσπαστική εποχή που έφερε τον ΠΑΣΟΚ της νέας εποχής. Σε αυτό το πρωτόγνωρο κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον εξελίσσεται και ο τρόπος εορτασμού της επετείου του Πολυτεχνείου στα σχολεία της χώρας
Σύμφωνα με όσα σημειώνει ο καθηγητής Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Βαγγέλης Καραμανωλάκης, ο εορτασμός του Πολυτεχνείου, αντίθετα με τις δύο εθνικές επετείους (την 25η Μαρτίου και την 28η Οκτωβρίου), συγκροτήθηκε «από τα κάτω»: «Ο εορτασμός της επετείου δεν καθιερώθηκε με κανένα επίσημο διάταγμα και η επιτέλεσή της δεν απέκτησε ποτέ ένα πρωτόκολλο, δοξολογία ή παρέλαση, η οποία θα έδινε έναν κυριαρχικό ρόλο στην πολιτική ηγεσία».
Ο εορτασμός της επετείου του Πολυτεχνείου καθιερώνεται για πρώτη φορά ως επίσημη σχολική αργία και γιορτή λίγες εβδομάδες μετά την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ. Η σχετική εγκύκλιος μάλιστα, επισημαίνει ο νομικός Κωνσταντίνος Ρήγος, εκδίδεται από τον τότε υπουργό Παιδείας Λευτέρη Βερυβάκη στις 12 Νοεμβρίου του 1981, πριν ακόμα η νέα κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου λάβει ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή. Η σπουδή αποδίδεται στον διακαή πόθο του ΠΑΣΟΚ να αποτυπωθεί η πολύ πρόσφατη πολιτική αλλαγή της 18ης Οκτωβρίου και στον εορτασμό του Πολυτεχνείου.
Πριν από το 1981 τι γινόταν στα σχολεία; Σε αντίστοιχη εγκύκλιο του τότε υπουργού Παιδείας Παναγιώτη Ζέπου, με ημερομηνία 17 Νοεμβρίου 1975 οριζόταν ότι «τα σχολεία Μέσης και Δημοτικής Εκπαίδευσης δεν πρόκειται να αργήσουν», ενώ επιτρέπεται μόνο ομιλία μιας διδακτικής ώρας από τον καθηγητή της τάξης στα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης. «Οι μαθητές από την άλλη», τονίζει ο κ. Κωνσταντίνος Ρήγος και η συνεργάτης του Αφροδίτη Γεωργοπούλου, «θέλουν να δώσουν τη δική τους διάσταση σε μια επέτειο που θεωρούν δικαίωμά τους να γιορτάσουν και που τους συγκινεί περισσότερο και τη νιώθουν πιο κοντά τους σε σχέση με τις εθνικές γιορτές, τις οποίες θεωρούν ξεπερασμένες, δυσφορώντας για τον τυπικό εορτασμό του Πολυτεχνείου που αποτελείται από ενός λεπτού σιγή και έναν πανηγυρικό λόγο. Τις τυπικές ομιλίες ή γιορτές μισής σχολικής μέρας που περιλαμβάνει το πρόγραμμα του υπουργείου, τις μετατρέπουν σε εκδηλώσεις, συζητήσεις, αποχές από τα μαθήματά τους και συμμετοχή στον εορτασμό της ΕΦΕΕ». Στην πράξη, δηλαδή, για πολλά Γυμνάσια και, κυρίως, Λύκεια των μεγάλων πόλεων η σχολική αργία έρχεται πριν από την επίσημη θεσμοθέτησή της.
Πάντως οι πιέσεις για την καθιέρωση μαθητικής αργίας είναι συνεχείς. Τον Νοέμβριο του 1975 ο Ανδρέας Παπανδρέου ζητεί από την κυβέρνηση να νομοθετήσει την καθιέρωση της 17ης Νοεμβρίου ως πανσχολικής και παμφοιτητικής ημέρας. Η θεσμοθέτηση της σχολικής αργίας από την πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό. Σύμφωνα με τον κ. Ρήγο, ο Τύπος της εποχής σημειώνει ότι για πρώτη φορά το Πολυτεχνείο γιορτάστηκε ελεύθερα και με το σωστό περιεχόμενο σε αρκετά σχολεία, αναφέροντας όμως ότι δεν έλειψαν οι παραφωνίες, η μη ευθυγράμμιση με τις κυβερνητικές εντολές, τα κρούσματα παρεμπόδισης των εκδηλώσεων και φαινόμενα λογοκρισίας. Πάντως το νέο περιεχόμενο της γιορτής αποδοκιμάζεται από τις εφημερίδες που πρόσκεινται στη Νέα Δημοκρατία αλλά και από τη νεολαία της (ΟΝΝΕΔ), καθώς καταλογίζουν στην κυβέρνηση αλλά και στους εκπαιδευτικούς που εκφωνούν λόγους στα σχολεία, κομματικοποίηση της γιορτής και σύνδεσή της με συγκεκριμένο ιδεολογικό πλαίσιο.
Ο καθηγητής Διδακτικής της Ιστορίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο της Θράκης Αγγελος Παληκίδης, με αφορμή το πρόσφατο συνέδριο «Το Πολυτεχνείο ως δημόσια ιστορία», μελέτησε μαζί με τον συνεργάτη του Γιάννη Ευαγγέλου τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται η εξέγερση των φοιτητών στα σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας για το Δημοτικό, το Γυμνάσιο και το Λύκειο, τα οποία διδάχθηκαν την περίοδο από το 1975 έως σήμερα. Από τα συνολικά έντεκα εγχειρίδια που εκδόθηκαν, περιλαμβάνονται σχετικές ενότητες ή αναφορές στα οκτώ.
«Με μια πρώτη ανάγνωση», επισημαίνει ο κ. Παληκίδης, «η εξέγερση του Πολυτεχνείου απουσιάζει από τα σχολικά εγχειρίδια κατά την πρώτη φάση της Μεταπολίτευσης (1975-1981), ενώ και σε αυτά που κυκλοφόρησαν στη συνέχεια, παρατηρούνται αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις ανά σχολική βαθμίδα». Για παράδειγμα, τα πρώτα εγχειρίδια για το Γυμνάσιο και το Λύκειο που περιέχουν αναφορές στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και γενικά στις φοιτητικές αντιδικτατορικές εξεγέρσεις κυκλοφορούν από το σχολικό έτος 1984/85 και μετά, ενώ το πρώτο εγχειρίδιο για το Δημοτικό εκδίδεται στις αρχές της δεκαετίας του 1990. «Τα γεγονότα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου παρουσιάζονται σε αρκετά περιορισμένη έκταση υποδηλώνοντας έναν δισταγμό από την πλευρά των συγγραφέων να αναφερθούν σε βάθος στα αίτια και στις συνέπειες της εξέγερσης ή και να τη συνδέσουν με τα κυρίαρχα κοινωνικά προτάγματα της εποχής εκείνης. Αντίθετα, με την κύρια αφήγηση, οι συγγραφείς εκφράζονται πιο ελεύθερα στα παραθέματα (γραπτές και εικονιστικές πηγές με υπομνηματισμό), διαμορφώνοντας σε πολλές περιπτώσεις ένα είδος “παρα-αφήγησης”». Σε κάθε περίπτωση όμως η συντριπτική πλειονότητα των σχολικών συγγραφέων τηρεί μια πολύ προσεκτική στάση και φροντίζει να μη διαταράσσει τις λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στα συγκρουόμενα στην ελληνική κοινωνία δημόσια αφηγήματα των δύο κυρίαρχων πολιτικών ρευμάτων της Δεξιάς και της Αριστεράς. Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ενσωμάτωση των γεγονότων του Πολυτεχνείου στη σχολική ιστορία περνάει μέσα από την αρχική φάση της αποσιώπησης σε μία περίοδο διστακτικής, προσεκτικής και, σε κάθε περίπτωση, περιορισμένης αναφοράς. Την ίδια στιγμή, δεν είναι ξεκάθαρο ποια είναι η ιστορική μνήμη που επιδιώκεται να διαμορφωθεί στις νέες γενιές μαθητών και μαθητριών.
Κλείνοντας να πούμε ότι το Πολυτεχνείο διαφέρει από τις δύο εθνικές επετείους, την 25η Μαρτίου και την 28η Οκτωβρίου, διότι ο εχθρός δεν είναι εθνικός, αλλά πολιτικός. Το Πολυτεχνείο δεν υμνεί το έθνος, αλλά τη δημοκρατία. Από αυτή την πλευρά θυμίζει κάπως την ξεχασμένη σήμερα 3η Σεπτέμβρη του 1843, την εξέγερση για το Σύνταγμα, η οποία είχε καθιερωθεί τον 19ο αιώνα ως εθνική επέτειος παρά τη θέληση του Όθωνα.
Η επέτειος του Πολυτεχνείου μεταφέρει τη διαχωριστική γραμμή στο εσωτερικό του έθνους. Αλλιώς θυμούνται το Πολυτεχνείο οι ποικίλες εκφάνσεις της Δεξιάς, αλλιώς οι πολλαπλές εκδοχές της Αριστεράς.
Για την άκρα Δεξιά είναι η μεγάλη πλάνη πάνω στην οποία στήθηκε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία δέσμια της αριστερής κουλτούρας.
Για τη φιλελεύθερη Δεξιά ένας τόπος μνήμης του αγώνα για τη δημοκρατία, άξιος τιμής, αλλά επίφοβος ενόσω αξιοποιείται από την Αριστερά. Για τον κόσμο της Αριστεράς το Πολυτεχνείο είναι συνώνυμο της αντίστασης, μετωνυμία της εξέγερσης, υπόμνηση μιας ιδανικής συλλογικής ταυτότητας. Το Πολυτεχνείο είναι μια υβριδική επέτειος: κινηματική ως πορεία, θεσμική ως σχολική γιορτή.
