Ναυμαχία των Εχινάδων ή της Ναυπάκτου (Lepanto)

Το παρόν άρθρο συνιστά το πλήρες κείμενο της Ομιλίας του Προέδρου της Οινιαδών Ανάπτυξις, κ. Καραβία Ζαφείρη, κατά την εκδήλωση Μνήμης για την «453η Ναυμαχία του Lepanto» ή των «Εχινάδων Νήσων» που διοργάνωσε για 4η συνεχή χρονιά ο Πολιτιστικός Φορέας «ΣΥΜΜΑΧΙΑ» υπό την Προεδρία του Ιωάννη Κουρκουμέλη και έλαβε χώρα το Σάββατο 5 Οκτωβρίου 2024 και ώρα 11:00 π.μ. στον ιστορικό τόπο των εκβολών του Αχελώου όπου και διεξήχθη η ναυμαχία, στον όρμο Σκρόφα – Περιοχή ΙΧΘΥΚΑ Οινιαδών.

Α’ Μέρος 
Ναυμαχία Εχινάδων ή Lepanto

Η Ναυμαχία των Εχινάδων ή της Ναυπάκτου (ιταλ. Battaglia di Lepanto ή  delle Echinadi ή του Curzolari) έλαβε χώρα την 7η Οκτωβρίου του 1571  μεταξύ των ενωμένων στόλων της Ισπανίας, της Βενετίας, της Γένουας, των Ιπποτών της Μάλτας, του Στρατού του Πάπα και άλλων μικρότερων Δυτικών Κρατιδίων υπό την ονομασία «Ιερός Αντιτουρκικός Συνασπισμός (Sacra Liga Antiturca) ή Lega Santa (Ιερή Ένωση) και του ενιαίου στόλου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα πλαίσια του Δ’ Βενετοτουρκικού Πολέμου. Στη μάχη συμμετείχαν χιλιάδες έλληνες κάτοικοι των Δυτικών κρατών αλλά και επαναστάτες που ποθούσαν την ελευθερία. Η Ναυμαχία συνιστά μια από τις σημαντικότερες ναυμαχίες στην παγκόσμια ιστορία. 

Ο χριστιανικός στόλος με αρτιότερο οπλισμό και καλύτερη τακτική νίκησε κατά κράτος τον αντίπαλό του, που ήταν σχεδόν αήττητος μέχρι τότε. Με τα λόγια του συγγραφέα του «Δον Κιχώτη» Μιγκέλ ντε Θερβάντες, που πήρε μέρος στη ναυμαχία κι έχασε το αριστερό του χέρι: «Ήταν η πιο μεγαλόπρεπη στιγμή που γνώρισαν οι περασμένοι ή τούτοι οι σημερινοί καιροί, ή που θα δούνε οι μελλούμενοι».

Παράλληλα η ναυμαχία άλλαξε οριστικά και τον τρόπο διεξαγωγής των ναυτικών πολέμων. Καθώς πρόκειται για την πρώτη Ναυμαχία με τη συμμετοχή Ιστιοφόρων Πλοίων και το τέλος της κωπήλατης Ναυμαχίας ύστερα από 2.500 χρόνια! 

Η Ακριβής τοποθεσία της Ναυμαχίας εντοπίζεται στην είσοδο του Πατραϊκού Κόλπου -κοντά στις νήσους νότιες Εχινάδες και στο Ακρωτήριο Σκρόφα, στο σημερινό Δέλτα του Ποταμού Αχελώου.

Η ονομασία της Ναυμαχίας, προήλθε δε, όχι από την πόλη της Ναυπάκτου, αλλά από την ονομασία του Κόλπου που έγινε η ναυμαχία, επειδή τότε ολόκληρος ο Κόλπος ονομαζόταν από τους Ενετούς “Κόλπος του Lepanto” από την πρώην Ενετική Κτίση της Πόλης του Ναυπάκτου. Επίσης σημαντικό είναι  να αναφερθεί ότι υπερτονίστηκε η ονομασία του Κόλπου και η σύνδεση με τη Ναύπακτο καθώς η Απόρθητη Καστροπολιτεία της Δυτικής Στερεάς ήδη από την κατάκτηση της από τους Οθωμανούς αποτέλεσε το ναύσταθμο του Τουρκικού Στόλου που απέβλεπε στην επέκταση προς τα Δυτικά απειλώντας τα υπόλοιπα Ευρωπαϊκά Έθνη και το κέντρο του Καθολικισμού την Ιταλία.

Συνεπώς προπαγανδιστικά οι Δυτικοί ιστοριογράφοι έδωσαν έμφαση στο χαρακτηριστικό αυτό και θέλησαν να μεταφέρουν στους κατοίκους της Δύσης το μήνυμα ότι ο Οθωμανικός Στόλος κατανικήθηκε όχι κάπου στα ανοιχτά του Ιονίου αλλά μέσα στο αγκυροβόλιο του, τη Ναύπακτο. Ενθάρρυναν έτσι και γέμισαν ελπίδα τα δοκιμαζόμενα έθνη της Ευρώπης και κυρίως τους Έλληνες και τους υπόλοιπους Ορθοδόξους λαούς των Βαλκανίων που ήταν υπόδουλοι. 

Η νίκη των συμμάχων χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό στη Δύση και εορτάστηκε με δοξολογίες σέ όλες τις μητροπόλεις της Γηραιάς Ηπείρου. Μεγάλοι ζωγράφοι της εποχής, όπως ο Τιντορέτο, ο Τιτσιάνο και ο Βερονέζε, απαθανάτισαν με έργα τους σκηνές της ναυμαχίας, ενώ ο Ελ Γκρέκο φιλοτέχνησε το πορτρέτο του μεγάλου νικητή, Δον Χουάν της Αυστρίας.

Η συντριβή των Οθωμανών μπορεί να ανέκοψε την επεκτατική πολιτική της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς την Ευρώπη, δεν έφερε όμως τα επιθυμητά αποτελέσματα για τα χριστιανικά κράτη. Η επιδίωξη τους για την απελευθέρωση των εδαφών της Ρωμανίας δεν πραγματοποιήθηκε, εξαιτίας των μεταξύ τους ανταγωνισμών, αλλά και την έκρηξη του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648), οπότε και άλλαξαν οι προτεραιότητες της πολιτικής των δυτικών δυνάμεων. Επιτρέποντας έτσι στο Σουλτάνο να διατηρήσει την κυριαρχία του στη Μεσόγειο και ιδιαίτερα την Κύπρο που μόλις είχε καταλάβει, να ναυπηγήσει ξανά ισχυρό στόλο και να συνεχίσει να τρομοκρατεί την Ευρώπη από ξηρά και θάλασσα.

Η Νίκη των Συμμάχων έδωσε ελπίδα στους υπόδουλους Έλληνες που σε πολλές περιοχές όπως την Αιτωλοακαρνανία, την Πελοπόννησο, την Ήπειρο και τα Νησιά του Αιγαίου επιχείρησαν να επαναστατήσουν εκδηλώνοντας εξεγέρσεις που στοίχισαν τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους. Το λυπηρό δε ήταν ότι μεγάλο μέρος των νεκρών από τη ναυμαχία ήταν έλληνες που πολεμούσαν στο πλευρό των δυτικών ή ήταν βίαια στρατολογημένοι από το Οθωμανικό Ναυτικό. Λέγεται δε ότι πολλοί Έλληνες προκειμένου να διευκολύνουν τους χριστιανούς θυσιάστηκαν αρνούμενοι να εκτελέσουν τις εντολές των Οθωμανών και παύοντας την κωπηλασία στα αμπάρια των πλοίων γνωρίζοντας ότι δεμένοι όπως ήταν θα κείτονταν αργότερα νεκροί στο βυθό της θάλασσας.

Β’  Μέρος 
Οι προηγούμενες Ναυμαχίες & η σημασία του Θαλάσσιου Περάσματος των Εχινάδων

Πολλοί μελετητές, συνήθως επιφανειακοί γνώστες της ιστορίας, εκφράζουν την πεποίθηση ότι η Ναυμαχία των Εχινάδων αναφέρεται ως Ναυπάκτου γιατί κανείς δεν γνώριζε τότε, την περιοχή στις εκβολές του Αχελώου, ένα τόπο ανάμεσα σε χιλιάδες σημεία που συμπεριλαμβάνονταν σε αχανείς αυτοκρατορίες που κυβερνούνταν με ελάχιστα ανεπτυγμένα τεχνολογικά μέσα.

Ωστόσο η πεποίθηση αυτή πρόκειται για μεγάλο σφάλμα, καθώς η περιοχή των εκβολών του Αχελώου, της Βορειοδυτικής Εξόδου του Πατραϊκού Κόλπου και το θαλάσσιο πέρασμα των Εχινάδων συνιστά από αρχαιοτάτων χρόνων μία από τις πιο πολυσύχναστες θαλάσσιες οδούς από την οποία διέρχονταν χιλιάδες πλοία, προϊόντα, πληροφορίες και άνθρωποι από τον Ελλαδικό Χώρο προς την Δύση.

Το γεγονός αυτό καθιστά την περιοχή που πραγματοποιήθηκε η Ναυμαχία αλλά και ολόκληρη την Αιτωλοακαρνανική Ακτογραμμή λεπτομερώς και πολλαπλώς  χαρτογραφημένη και γνωστή στους ναυτικούς, τους εμπόρους, τους πειρατές, τους κατακτητές και τους θαλασσοπόρους.

Άλλωστε η νότια Αιτωλοακαρνανία από την αρχαιότητα διέθετε σπουδαίες και πολυπληθείς Πόλεις και εμπορικά Κέντρα με κυριότερα την Πλευρώνα, την Καλυδώνα και τις Οινιάδες. Οι Οινιάδες δε είναι η μοναδική αρχαία Πόλη που διέθετε τρία λιμάνια και μέχρι σήμερα επιβιώνει το Αρχαίο Νεώριο, ένα τεχνολογικό επίτευγμα των ημερών του, που προδίδει την ναυπηγική και εμπορική δραστηριότητα που λάμβανε χώρα στη περιοχή. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα άλλωστε και τη θέση των Οινιαδών διαφαίνεται άλλωστε ότι ήταν ένας από τους τελευταίους σταθμούς των αρχαίων θαλασσοπόρων για προμήθειες, εμπορεύματα και επισκευές πριν το ταξίδι στην Αδριατική με προορισμό την Ιταλία και άλλα μέρη της Δυτικής Μεσογείου.

Ο πλούτος της περιοχής και η θέση του στην θαλάσσια οδό του Ιονίου από Ανατολή προς Δύση, την καθιστούσε στόχο πειρατών και κατακτητών, πράγμα που γίνεται εύκολα αντιληπτό και από την δομή των παλαιών κτιρίων της περιοχής με οχυρά μοναστήρια όπως οι Ταξιάρχες και ο Αη Γιάννης της Θολής στο Νεοχώρι, η ιδιαίτερη δόμηση και οι Οχυρώσεις με τον Πύργο αλλά και τα πρότινος οχυρά Μοναστήρια της Ζωοδόχου Πηγής, της Μονής του Σωτήρα, του Ερειπωμένου Ενετικού Ναού του Αγίου Μάρκου στην Κατοχή, την Παναγία τη Λεσινίωτισα στο Λεσίνι κ.α

Ενώ η Στρατηγική της αξία φανερώνεται και από τις αξιώσεις των Ενετών στο διαμοιρασμό των εδαφών της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου το 1204 οπότε και μέσα στα εδάφη που προσαρτήθηκαν από τους ίδιους εντάσσουν το κοντινό Αιτωλικό ως Νατολικό ή Ανατολικό, την Κατοχή, το Δραγαμέστο, τη Βόνιτσα κ.α παράκτια σημεία κατά μήκος της θαλάσσιας οδού.

Το ίδιο γεγονός μαρτυρούν και οι Ναυμαχίες που έλαβαν χώρα στην ίδια περιοχή πρωτύτερα και επηρέασαν τις τύχες κρατών, συμμαχιών και εκατομμυρίων ανθρώπων:

Όπου κατά την Αρχαιότητα πραγματοποιήθηκε η «Ναυμαχία των Εχινάδων» το 323 π.Χ. ανάμεσα στους Αθηναίους με τον αντι-μακεδονικό συνασπισμό και τους Μακεδόνες στις Εχινάδες νήσους κατά τη διάρκεια του Λαμιακού πολέμου. Με αποτέλεσμα τη συντριπτική ήττα των Αθηναίων και την επικράτηση των Μακεδόνων.

Κατά το Μεσαίωνα, με μία ακόμη Ναυμαχία των Εχινάδων το 1427 ειδικότερα κοντά στις δυτικές ακτές της Αιτωλοακαρνανίας, όπου ο στόλος του Καρόλου  Α΄ Τόκκου και ο στόλος της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αναμετρήθηκαν με σκοπό την επικράτηση στην περιοχή. Η μάχη ήταν μία αποφασιστική νίκη των Ρωμαίων, η τελευταία στη ναυτική ιστορία της Ρωμανίας που επέφερε την προσάρτηση της Πελοποννήσου στο Δεσποτάτο του Μορέως και έπαυσε τις φιλοδοξίες του Τόκκου στη Δυτική Ελλάδα και την Πελοπόννησο. Είχε δε ως αποτέλεσμα το τέλος της Φραγκοκρατίας στη Πελοπόννησο με εξαίρεση τις Ενετικές κτήσεις.

Τέλος, να σημειωθεί ότι μια ακόμη εξαιρετικής σημασίας Ναυμαχίας έλαβε χώρα στην ευρύτερη περιοχή, στο βόρειο μέρος των Ακαρνανικών Ακτών που και πάλι έκρινε τη μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων. Πρόκειται για τη Ναυμαχία του Ακτίου που βρίσκονταν κατά μήκος της ίδια εμπορικής οδού.

Η Ναυμαχία του Ακτίου, που έλαβε χώρα στις 2 Σεπτεμβρίου  31 π.Χ.,  ήταν ναυτική αναμέτρηση ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια πλευρά και τον Μάρκο Αντώνιο και το ναυτικό της Κλεοπάτρας από την άλλη.

Η Ναυμαχία αυτή αποτελεί ορόσημο για τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ιδίως για τους Λατίνους ιστορικούς καθώς έκρινε την τύχη της ανώτατης ηγεσίας του ρωμαϊκού Κράτους. Η Νίκη του Οκταβιανού του έδωσε ασυναγώνιστη ισχύ στη Μεσόγειο αλλά και τα πολιτικά πράγματα της Ρώμης, σηματοδότησε την δημιουργία νέων θεσμών και την μετάβαση της Ρώμης από Δημοκρατία σε Αυτοκρατορία. Η Ναυμαχία αυτή επίσης σηματοδότησε το τέλος της Ελληνιστικής Περιόδου και την Ρωμαϊκή Επικράτηση με πολλαπλά πολιτιστικά και πολιτικά επακόλουθα.

Άρα η Ναυμαχία των Εχινάδων ή της Ναυπάκτου το 1571, οι Ναυμαχίες των Εχινάδων το 323 και το 1427 έλαβαν χώρα σε μία πολυσύχναστη περιοχή και αποτέλεσαν ορόσημα με πολιτικά, στρατηγικά, πολιτιστικά και οικονομικά επακόλουθα, συμβάλλοντας καθοριστικά στις διεθνείς και τοπικές εξελίξεις. Η κυριότερη από αυτές η Ναυμαχία των Εχινάδων ή της Ναυπάκτου, άφησε όμως ανεξίτηλο το αποτύπωμα της στην ιστορία, την παράδοση και τη λαογραφία των Ευρωπαϊκών Εθνών και μέχρι και σήμερα συνιστά ιδεατό σύμβολο της «ύστατης μάχης έναντι του δυνάστη και του ισχυρότερου ακόμη και αν εκείνος μοιάζει ανίκητος και άτρωτος», ένα σύμβολο του «εφικτού» , της «τόλμης» και της δύναμης της «πίστης».