Η άνοδος της ακροδεξιάς απειλεί την πολιτική σταθερότητα της Ευρώπης με τις ευρωεκλογές πιθανά να οδηγήσουν σε αδιέξοδο τις Βρυξέλλες και όχι μόνο, προειδοποιεί ο Economist.
To βρετανικό μέσο επισημαίνει ότι η ΕΕ έχει περάσει και έχει αντιμετωπίσει σοβαρές κρίσεις τα τελευταία χρόνια.
Οκτώ μήνες μετά τις ευρωεκλογές του Μαΐου του 2019, η Ένωση έχασε ένα μέλος για πρώτη φορά στην εξαετή ιστορία του, όταν η Βρετανία αποχώρησε. Εβδομάδες αργότερα χτύπησε ο covid-19. Η ήπειρος βγήκε από το lockdown για να αντιμετωπίσει τον πόλεμο στο κατώφλι της, στην Ουκρανία καθώς και μια ενεργειακή κρίση που έχει καθηλώσει την οικονομία της και έχει δώσει αέρα στα πανιά λαϊκίστικών και ξενοφοβικών κομμάτων.
Κρίσιμο σταυροδρόμι για την Ευρώπη
Όσοι υποθέτουν ότι τα πράγματα μπορούν μόνο να γίνουν καλύτερα μπορεί να είναι έτοιμοι να αναθεωρήσουν, σημειώνει το δημοσίευμα. Ναι, το Brexit αντιμετωπίστηκε, οι τιμές της ενέργειας είναι χαμηλότερες και η πανδημία μια θολή ανάμνηση. Αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία διαρκεί και η σκληρή δεξιά της Μαρίν Λεπέν (Marine Le Pen) στη Γαλλία ή του Βίκτορ Όρμπαν (Viktor Orban) στην Ουγγαρία κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. Ακόμη χειρότερα, το πιθανό αποτέλεσμα των εκλογών θα φέρει μια περίοδο πολιτικής αστάθειας.
Στην καλύτερη περίπτωση, οι 27 εθνικοί ηγέτες της και τα κεντρικά θεσμικά όργανα της ΕΕ θα περάσουν μήνες επικεντρωμένοι σε εσωτερικές μηχανορραφίες, όπως το ποιος θα πάρει ποια θέση στις Βρυξέλλες.
Στο χειρότερο σενάριο, οι διαφωνίες σχετικά με τη μελλοντική πορεία της ΕΕ θα μπορούσαν να διαρκέσουν και μετά το τέλος του έτους, αφήνοντας ένα πολιτικό κενό εκεί, ακόμη και στην περίοδο που πιθανά μια κυβέρνηση Τραμπ θα ετοιμάζεται να αναλάβει τα καθήκοντά της.
Όσο μακρινή και αν φαίνεται η ΕΕ στον μέσο ψηφοφόρο, αυτό που συμβαίνει στις Βρυξέλλες έχει σημασία: η προσέγγιση του μπλοκ για τη βιομηχανική πολιτική, την άμυνα, το περιβάλλον και πολλά άλλα διαμορφώνονται εκεί.
Και αν η Ένωση δεν έχει σαφή ηγεσία, δεν είναι μόνο τα 450 εκατομμύρια των πολιτών της που θα νιώσουν τον αντίκτυπο. Η Ουκρανία εξακολουθεί να εξαρτάται από τους Ευρωπαίους συμμάχους της για χρήματα και όπλα και όποιος κι αν κερδίσει τον Λευκό Οίκο τον Νοέμβριο, η Ευρώπη είναι πλέον το μοναδικό διεθνές μπλοκ που εξακολουθεί να υποστηρίζει τους κανόνες ελεύθερου εμπορίου σε μια εποχή που η Κίνα και η Αμερική τους έχουν σχεδόν εγκαταλείψει. Εάν η ΕΕ εγκαταλείψει τις φιλοδοξίες της για μείωση του άνθρακα, όπως απαιτούν γενικά οι λαϊκιστές της Ευρώπης, θα σταλεί ένα τρομερό μήνυμα στον υπόλοιπο κόσμο, τονίζει o Economist.
Οι πολιτικές συνέπειες των ευρωεκλογών
Σε άλλο σημείο αναφέρεται ότι η συμμετοχή στις ευρωεκλογές είναι αισθητά χαμηλότερη από ό,τι στις εθνικές εκλογές– λίγοι θα παρακολουθήσουν το έργο των 720 εκλεγμένων μελών που θα αναλάβουν τις θέσεις τους τον Ιούλιο. Αλλά οι εκλογές θα έχουν παρ’ όλα αυτά δύο σοβαρές πολιτικές συνέπειες. Η μία από αυτές θα είναι να καθοριστεί αν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν (Ursula von der Leyen), η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ισχυρού εκτελεστικού βραχίονα του μπλοκ, θα λάβει άλλη μια πενταετή θητεία. Η άλλη αφορά τους εθνικούς πολιτικούς, ορισμένοι από τους οποίους θα καταλήξουν σοβαρά πληγωμένοι στις 10 Ιουνίου, καθώς τα κόμματά τους θα καταποντιστούν. Και οι δύο εξελίξεις έχουν τη δυνατότητα να μπλοκάρουν την ευρωπαϊκή πολιτική.
Το άμεσο ενδιαφέρον θα επικεντρωθεί στο τι θα συμβεί στις Βρυξέλλες. Οκτώ ημέρες μετά τις εκλογές, οι ηγέτες της ΕΕ θα πραγματοποιήσουν σύνοδο κορυφής για να αποφασίσουν ποιος θα ηγηθεί των θεσμικών οργάνων του μπλοκ, ιδίως της Επιτροπής.
Η Φον ντερ Λάιεν έχει συμβάλει στη διαμόρφωση ορισμένων από τις σημαντικότερες πολιτικές της ηπείρου. Η σταθερή υποστήριξή της στην Ουκρανία αποδείχθηκε ζωτικής σημασίας. Ήταν η Κομισιόν που ώθησε την Ευρώπη να στοχεύσει σε καθαρές μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050. Η πρόεδρος Φον ντερ Λάιεν έδωσε τον τόνο στη σχέση της ηπείρου με την Κίνα: «Απεξάρτηση» των αλυσίδων εφοδιασμού της από τις εισαγωγές της, αλλά όχι «αποσύνδεση» από αυτήν, όπως φαίνεται να προτείνει μερικές φορές η Αμερική.
Ωστόσο, το μέλλον της Γερμανίδας πολιτικού δεν είναι εξασφαλισμένο. Για να κερδίσει μια δεύτερη θητεία, η Φον ντερ Λάιεν θα πρέπει να διοριστεί από τους ηγέτες της ΕΕ και στη συνέχεια να εγκριθεί από την πλειοψηφία των νέων ευρωβουλευτών. Ως «επικεφαλής υποψήφια» του κεντροδεξιού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος – ΕΛΚ (European People’s Party – EPP), το οποίο προηγείται στις δημοσκοπήσεις, είναι η επικρατέστερη. Ωστόσο, οι συνθήκες του μπλοκ προβλέπουν μόνο ότι οι ηγέτες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα αποτελέσματα των εκλογών όταν διορίζουν τον επικεφαλής της Κομισιόν. Το να είσαι φαβορί για μια κορυφαία ευρωπαϊκή θέση δεν σήμαινε και πολλά στο παρελθόν.
Οι περισσότεροι από τους εθνικούς ηγέτες της ΕΕ συμπαθούν την Φον ντερ Λάιεν, πρώην υπουργό Άμυνας της Γερμανίας. Αλλά κάθε πρόεδρος, καγκελάριος ή πρωθυπουργός έχει προτεραιότητες που μπορεί να συγκρούονται με τις προτεραιότητες των γειτόνων τους. Κάθε χώρα θέλει ένα μεγάλο χαρτοφυλάκιο στις Βρυξέλλες, είτε πρόκειται για την εποπτεία των εμπορικών κανόνων, είτε για τη διεύρυνση, είτε για την οικονομία της. Οι μηχανορραφίες των ευρωπαίων ηγετών σπάνια είναι προβλέψιμες, αλλά οι πιθανότητες είναι ότι η νυν πρόεδρος θα προταθεί για δεύτερη θητεία, σε μία από τις δύο προγραμματισμένες συνόδους κορυφής τον Ιούνιο. (Εκτός από τον νέο επικεφαλής της Επιτροπής, θα χρειαστούν επίσης ένας νέος επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής και ένας νέος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που θα προεδρεύει στις συνεδριάσεις των ηγετών της ΕΕ).
Τα «κουκιά» για την νίκη της Φον ντερ Λάιεν
Λίγοι περιμένουν μια τόσο ομαλή πορεία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, από το οποίο τουλάχιστον το ήμισυ πρέπει να υποστηρίξει τον υποψήφιο των ηγετών της ΕΕ. Για να εξασφαλίσει η Φον ντερ Λαίεν την πρώτη της εντολή πριν από πέντε χρόνια, αρκούσε ένας συνασπισμός Φιλελευθέρων, Σοσιαλιστών και του δικού της ΕΛΚ. Αλλά αυτή η κεντρώα παράταξη έχει χάσει έκτοτε έδαφος από τους λαϊκιστές, οι οποίοι διαμορφώνονται σε δύο κύριες ομάδες, την Ταυτότητα και Δημοκρατία (Identity and Democracy ID – ) και τους πιο μετριοπαθείς Ευρωπαίους Συντηρητικούς και Μεταρρυθμιστές (European Conservatives and Reformists – ECR). Η σκληρή δεξιά, που κάποτε αποτελούσε δύναμη της αντιπολίτευσης, περιλαμβάνει τώρα εθνικούς ηγέτες όπως η Τζόρτζια Μελόνι (Giorgia Meloni) στην Ιταλία. Σε αρκετές άλλες μεγάλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Πολωνία και ίσως η Γερμανία, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι τα λαϊκιστικά κόμματα θα έρθουν πρώτα ή δεύτερα στις ευρωεκλογές. Ο σχηματισμός συνασπισμών χωρίς αυτούς γίνεται όλο και πιο δύσκολος.
Οι 400 περίπου έδρες που αναμένεται να κερδίσει η κεντρώα τριάδα των κομμάτων (ΕΛΚ, Σοσιαλιστές, Φιλελεύθεροι) μπορεί να μην είναι αρκετές για να εξασφαλίσουν τις 361 ψήφους που χρειάζεται η Φον ντερ Λάιεν για την πλειοψηφία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ψηφοφορία, η οποία θα μπορούσε να γίνει είτε τον Ιούλιο είτε τον Σεπτέμβριο, είναι μυστική και οι βουλευτές έχουν εγκαταλείψει την «κομματική γραμμή» σε προηγούμενες ανάλογες ψηφοφορίες. Καθώς η Ευρώπη μετατοπίζεται προς τα δεξιά, ένας συνασπισμός με τη συμμετοχή πιο αριστερών κομμάτων (όπως οι Πράσινοι) φαίνεται απίθανος, σύμφωνα με το βρετανικό μέσο.
Ο Economist προσθέτει ότι αυτή η οριακή κατάσταση είναι που ώθησε την Φον ντερ Λάιεν να συζητήσει μια συμμαχία με την Μελόνι – μέρος της πιο ήπιας ομάδας του ECR μέσα στον αστερισμό της ακροδεξιάς. Αλλά τόσο οι φιλελεύθεροι όσο και οι σοσιαλιστές δηλώνουν ότι είναι επιφυλακτικοί να συμμετάσχουν σε μια τέτοια συμμαχία. Οι εντάσεις στην πιο σκληροπυρηνική ομάδα, το ID το οποίο στις 23 Μαΐου έδιωξε από το κόμμα της την Εναλλακτική για τη Γερμανία (Alternative for Germany – AFD) μετά από ένα σκάνδαλο, σημαίνουν ότι ένας ανασχηματισμός των συμμαχιών σε επίπεδο ΕΕ είναι ορατός.
Οι πολιτικοί ελιγμοί που απαιτούνται για την επίτευξη πλειοψηφίας θα γίνουν σαφείς μόνο όταν καταμετρηθούν οι ψήφοι. Όπως και κατά τον σχηματισμό κυβερνητικών σχημάτων και τον κοινοβουλευτικών πλειοψηφιών σε εθνικό επίπεδο, τόσο οι ηγέτες της ΕΕ όσο και οι ευρωβουλευτές θα προσπαθήσουν να διασφαλίσουν ότι η ατζέντα τους θα εισακουστεί. Εάν συμβεί αυτό, μπορεί να χρειαστούν αρκετοί ακόμη μήνες προτού οι πολιτικές συγκεκριμενοποιηθούν προς ικανοποίηση όλων.
Οι προτεραιότητες και τα «θέλω» των κρατών μελών
Οι Ολλανδοί διεξήγαγαν εκλογές τον Νοέμβριο και μόλις αυτή την εβδομάδα απέκτησαν νέο πρωθυπουργό. Ο φόβος στις Βρυξέλλες είναι ότι θα μπορούσε να συμβεί μια παρόμοια καθυστέρηση σε επίπεδο ΕΕ. Εάν όλα τα πολιτικά κόμματα επιμείνουν στις κόκκινες γραμμές τους, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι δεν υπάρχει συνασπισμός διαθέσιμος να υποστηρίξει οποιονδήποτε υποψήφιο για την ανώτατη εκτελεστική θέση της ΕΕ. Τι θα γίνει τότε; Σε αντίθεση με το εθνικό επίπεδο, δεν μπορούν να προκηρυχθούν νέες εκλογές για να αρθεί το αδιέξοδο.
Εάν συμβεί αυτό, η σημερινή ομάδα των Ευρωπαίων επιτρόπων θα παραμείνει στη θέση της, αλλά δεν θα έχει την πολιτική νομιμοποίηση για να πετύχει οτιδήποτε. Αν οι καιροί ήταν ήσυχοι, το να αφεθεί η Ευρώπη σε μια περίοδο πολιτικού κενού δεν θα ήταν σοβαρό ζήτημα. Αλλά οι καιροί αυτοί δεν είναι ήσυχοι.
Με τον πόλεμο να μαίνεται ακόμη στην Ουκρανία, την οικονομία της Ευρώπης να υπολείπεται των παγκόσμιων ανταγωνιστών της και την ανάγκη χρηματοδότησης της πράσινης μετάβασης, πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, επιθυμούν να αναδιαμορφώσουν τον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Η Πολωνία και η Ελλάδα έχουν προτείνει μια ακριβή αντιπυραυλική ασπίδα για την Ευρώπη, η οποία θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από μετρητά που θα δανείζονται από κοινού μέσω της Ένωσης, όπως συνέβη με το ταμείο ανάκαμψης από την πανδημία.
Η Γερμανία και η Ολλανδία, των οποίων ο επερχόμενος συνασπισμός περιλαμβάνει τη σκληρή δεξιά, είναι λιγότερο πρόθυμες. Άλλες διαμάχες περιλαμβάνουν την ανάγκη μεταρρύθμισης των κανόνων της ΕΕ ώστε να επιτραπεί η είσοδος νέων μελών, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας, καθώς και μια αυξανόμενη εμπορική διαμάχη με την Κίνα για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
Τέτοιες διαφορές είναι αρκετά δύσκολο να μεσολαβήσουν μεταξύ των Ευρωπαίων με μια πλήρως λειτουργική Κομισιόν στις Βρυξέλλες. Χωρίς μια λειτουργική Κομισιόν όμως μπορεί να αποδειχθούν συντριπτικές.
Το πολιτικό τοπίο την επομένη των εκλογών
Ακόμη χειρότερα, η ακυβερνησία στις Βρυξέλλες θα επιδεινωνόταν από την ακυβερνησία σε πολλά κράτη μέλη. Στη Γαλλία, το κόμμα του Εμανουέλ Μακρόν (Emmanuel Macron) μπορεί να τερματίσει μακράν δεύτερο πίσω από την «Εθνική Συσπείρωση – National Rally» της Λεπέν, ή ακόμη και να πέσει στην τρίτη θέση. Αυτό θα ενίσχυε την αντιπολίτευση στο γαλλικό κοινοβούλιο, όπου η κυβέρνηση μειοψηφίας έχει κατά καιρούς περάσει οριακά σε σημαντικές ψηφοφορίες. Μια φιγούρα της ενοποίησης της ΕΕ, ο Μακρόν θα αποδυναμωθεί στο εσωτερικό της χώρας του και συνεπώς στην Ευρώπη.
Το ίδιο θα συμβεί και στη Γερμανία. Το AFD μπορεί τώρα να υπολείπεται των κάποτε μεγαλεπίβολων προσδοκιών, αλλά θα μπορούσε ακόμα να ξεπεράσει τους Σοσιαλδημοκράτες του Όλαφ Σολτς (Olaf Scholz). Η αναμενόμενη κακή εμφάνιση των φιλελεύθερων Ελεύθερων Δημοκρατών του Κρίστιαν Λίντερ (Free Democrats του Christian Lindner) θα μπορούσε να διαταράξει την εύθραυστη ισορροπία που επικρατεί τώρα στη γερμανική πολιτική. Σύντομα όλα τα βλέμματα θα στραφούν στις εθνικές εκλογές του 2025, γεγονός που θα καταστήσει ακόμη πιο δύσκολο για τους πολιτικούς στο Βερολίνο να συμφωνήσουν σε μεγάλες πρωτοβουλίες της ΕΕ, όπως αυτές που ζητά τακτικά ο Μακρόν.
Οι Μακρόν και Σολτς έκαναν μια επίδειξη ευρωπαϊκής ενότητας αυτή την εβδομάδα, καθώς ο Γάλλος πρόεδρος βρέθηκε στη Γερμανία για μια επίσημη επίσκεψη. Αν και η ζωτικής σημασίας γαλλογερμανική σχέση παραμένει παγωμένη, οι δύο ηγέτες κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια να τονιστούν τα σημεία στα οποία συμφωνούσαν. Ο χρόνος τους είναι περιορισμένος για να καταφέρουν πολλά. Και αρκετοί μήνες από αυτόν θα δαπανηθούν για να βρουν ποιος θα έπρεπε να διοικήσει την Ευρώπη και πώς, υπογραμμίζει ο Economist.
- Διαβάστε την ενδιαφέρουσα ανάλυση του εβδομαδιαίου βρετανικού περιοδικού Economist, με τίτλο «The rise of the hard right threatens Europe’s political stability» και υπότιτλο « European elections could mean gridlock in Brussels and beyond », πατώντας ΕΔΩ
