Φίλιππος Σαχινίδης*: Η Ελλάδα των περιφερειακών ανισοτήτων

Το αφήγημα της κυβέρνησης της ΝΔ για την πορεία της χώρας εστιάζει στο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Ένα κρίσιμο ερώτημα όμως, είναι αν η ανάπτυξη αυτή αφορά όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας ή κάποιες περιφέρειες χάνουν έδαφος σε σχέση με άλλες, που τρέχουν γρηγορότερα. Αν αυτό ισχύει, ο κίνδυνος που διατρέχουμε είναι η εγκατάλειψη των περιοχών που υστερούν, αφού οι πολίτες αναγκάζονται να αναζητήσουν σε άλλες περιφέρειες εργασία.

Από τα στατιστικά στοιχεία προκύπτει ότι στην μεταπανδημική εποχή, οι περιφερειακές ανισότητες διαιωνίζονται, με την οικονομική δραστηριότητα να επικεντρώνεται κυρίως στην Αττική και σε μικρότερο βαθμό στην Κεντρική Μακεδονία. Σχεδόν το 50% του ονομαστικού ΑΕΠ παράγεται στην Αττική, με την Κεντρική Μακεδονία να ακολουθεί με 15%. Οι υπόλοιπες 11 περιφέρειες μοιράζονται το υπόλοιπο, με τα νησιά του Ιονίου, την Ανατολική Μακεδονία & Θράκη, τη Δυτική Μακεδονία να βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις, με ουραγό το Βόρειο Αιγαίο που παράγει μόλις το 1% του ετήσιου ΑΕΠ. Σε όρους προστιθέμενης αξίας (σε σταθερές τιμές) για την περίοδο 2019-2022, την χειρότερη επίδοση καταγράφει η περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, εξαιτίας της απολιγνιτοποίησης.

Οι περιφέρειες της Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, της Ηπείρου και του Βορείου Αιγαίου καταγράφουν το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ, με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του 2022, με επίπεδα που αντιστοιχούν σε λιγότερο από το μισό του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Αττικής. Οι αδύναμες οικονομικές επιδόσεις των συγκεκριμένων περιφερειών, που παρουσιάζουν και χαμηλή εξωστρέφεια και επενδυτική δραστηριότητα, ιδίως σε σχέση με την Αττική, οφείλονται και στους βασικούς κλάδους της δραστηριότητας τους, με τον πρωτογενή τομέα να πρωτοστατεί. Ως αποτέλεσμα, και ο πληθυσμός στις φτωχότερες αυτές περιφέρειες έχει μειωθεί το διάστημα 2019-2022, με μεγαλύτερο ρυθμό σε σχέση τόσο με τον μέσο όρο της χώρας, όσο και με την Αττική.

Είναι σαφές ότι στο βαθμό που δεν υπάρχει ένα σχέδιο περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας, οι ηπειρωτικές περιφέρειες που δεν βασίζονται στις τουριστικές ροές θα παρακμάζουν, ενώ οι περιφέρειες με τα μεγάλα αστικά κέντρα θα επιβαρύνονται περαιτέρω, με τα προβλήματα που σχετίζονται με τη στέγαση να διογκώνονται.

Η κυβέρνηση ενώ είχε σημαντικές ενδείξεις από τα επιχειρησιακά και περιφερειακά σχέδια ότι οι δείκτες ανάπτυξης των περιφερειών αποκλίνουν συνεχώς από τους στόχους που είχαν αρχικά τεθεί, δεν προσπάθησε ή και επέλεξε να μην ανακόψει, αυτήν την καθοδική πορεία που συνδέεται με την δημογραφική εξέλιξη.

Κατά το σχεδιασμό και υλοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης δεν συνεργάστηκε με τις περιφερειακές αρχές για την ενίσχυση των υποδομών τους και την συμμετοχή τους στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Οι Μικρομεσαίες επιχειρήσεις  των περιφερειών δεν μπορούν να συμμετάσχουν στα προγράμματα κυρίως  λόγω των όρων χρηματοδότησης που έχουν τεθεί. Η διαχείριση των πόρων και δανείων, πρέπει να είναι διαφανής, αναλογική, επικουρική  και αποτελεσματική, όπως άλλωστε απαιτείται  εκ της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, και αυτό θα ελέγξει και η  ΕΕ.

Το επιτελικό κράτος έχει μειώσει τις χρηματοδοτήσεις προς τους δυο βαθμούς αυτοδιοίκησης  προκαλώντας σημαντικά προβλήματα σε εγκεκριμένα έργα υποδομών. Στο νέο ΕΣΠΑ έχουν γίνει υπερδεσμεύσεις περίπου 50%, μειώνοντας τη ρευστότητα του ΠΔΕ. Η υπερδέσμευση επιδεινώνει την ανθεκτικότητα και προσβασιμότητα των περιφερειών στις χρηματοδοτήσεις, ενώ θέτει σε δυσμενή θέση τη χώρα κατά την μελλοντική διαπραγμάτευση για τις αναπτυξιακές πολιτικές.   

Η κυβέρνηση αποκαλύπτει τη πολιτική της θέση για συγκεντρωτισμό εξουσιών και χρηματοδοτήσεων στο επιτελικό κράτος. Ο στόχος της είναι να μην συγκροτηθεί ένα αποκεντρωμένο κράτος με ουσιαστική περιφερειακή διακυβέρνηση. Η πολιτική αυτή συμπεριφορά αντιβαίνει στις ευρωπαϊκές πολιτικές και στόχους, και θα κριθούμε για αυτό.

Για το ΠΑΣΟΚ, η περιφερειακή ανάπτυξη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το παραγωγικό πρότυπο της χώρας, την αποκέντρωση του κράτους και την περιφερειακή διακυβέρνηση. Η συμμετοχή των πολιτών και των οικονομικών και κοινωνικών εταίρων στην περιφερειακή  διακυβέρνηση, είναι η κινητήριος δύναμη για την ενίσχυση της συνοχής και της πραγματικής σύγκλισης.

Η χώρα έχει ανάγκη από αλλαγή πολιτικής και την εκπόνηση πολιτικών περιφερειακής ανάπτυξης ώστε να διασφαλιστεί ότι το παραγόμενο εισόδημα θα αφορά όλους τους Έλληνες ανεξάρτητα από τον τόπο στον οποίο κατοικούν. Αυτή είναι η αναγκαία προϋπόθεση για να συνεχίσουν να μένουν οι πολίτες στις ακριτικές και νησιωτικές περιοχές και η χώρα να έχει μια ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη.

* Ο κ. Φίλιππος Σαχινίδης είναι πρώην υπουργός Οικονομικών. μέλος Πολιτικού Συμβουλίου ΠΑΣΟΚ – Κινήματος Αλλαγής και υποψήφιος Ευρωβουλευτής