Σε μόλις τρία χρόνια, ο Χαβιέρ Μιλέι (Javier Milei), ένας εκκεντρικός ελευθεριακός οικονομολόγος και τακτικός συμμετέχων σε talk show στην τηλεόραση, κατάφερε να δημιουργήσει ένα πολιτικό κόμμα και να γίνει πρόεδρος της Αργεντινής. Και στον δεύτερο γύρο των εκλογών, κέρδισε τον περονιστή αντίπαλό του Σέρτζιο Μάσα (Sergio Massa), ο οποίος ήταν υπουργός Οικονομίας την εποχή των εκλογών, με πολύ μεγαλύτερη διαφορά από ό,τι προέβλεπαν οι δημοσκοπήσεις – 55,7% έναντι 44,3%. Η νίκη του Milei ήταν τόσο συντριπτική που κέρδισε σε 21 από τις 24 επαρχίες, συμπεριλαμβανομένων των ιστορικών περονιστικών θύλακων στους οποίους ο αντίπαλός του είχε πρωτοστατήσει στον πρώτο γύρο.
Η εκστρατεία του Milei βασίστηκε σε ριζοσπαστικές πολιτικές και οικονομικές ιδέες. Το πρόγραμμά του περιελάμβανε την εξάλειψη της Κεντρικής Τράπεζας της Αργεντινής και τις κρατικές επιδοτήσεις, τη δολαριοποίηση της οικονομίας και την ιδιωτικοποίηση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης. Πολιτικά, πρότεινε την απελευθέρωση της οπλοκατοχής, τη δημιουργία μιας αγοράς για ανθρώπινα όργανα και ελαχιστοποίησε τις κυρώσεις για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τη στρατιωτική κυβέρνηση τη δεκαετία του 1970. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του, συμμετείχε επίσης σε πολλά ασυνήθιστα ακροβατικά με μεγάλη απήχηση, όπως το να εκτοξεύει προσβολές στους αντιπάλους του, να αποκαλεί τον πάπα «εκπρόσωπο του κακού στη γη» και να κουνάει ένα αλυσοπρίονο σε δημόσιες συγκεντρώσεις.
Πώς κατάφερε λοιπόν να εκλεγεί;
Ο πρώτος παράγοντας που θα μπορούσε να εξηγήσει την απροσδόκητη εκλογική του επιτυχία είναι η εκτεταμένη απογοήτευση από τη μακροπρόθεσμη οικονομική στασιμότητα. Μετά από μια δεκαετία ολοένα και βαθύτερης οικονομικής δυσπραγίας, η προηγούμενη κυβέρνηση της Αργεντινής είχε εισέλθει στην εκλογική διαδικασία με περίπου 40 τοις εκατό του πληθυσμού να ζει σε συνθήκες φτώχειας και ετήσιο ποσοστό πληθωρισμού 142 τοις εκατό. Αυτό έκανε τον Milei, από ένα αουτσάιντερ χωρίς προηγούμενη πολιτική εμπειρία, γνωστό για τον αντι-ελίτ και τον φιλελεύθερο λόγο του, όλο και πιο ελκυστικό για το εκλογικό σώμα.
Η άνοδός του στην εξουσία ξεκίνησε όταν η πανδημία του COVID-19 και τα lockdown που εφαρμόστηκαν για να αναχαιτιστεί η εξάπλωση του ιού βάθυνε την κοινωνική δυσαρέσκεια και έκαναν τη ρητορική υπέρ της «ελευθερίας» του Milei ελκυστική σε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. Η ανατρεπτική του ρητορική, που δημοσιοποιήθηκε με αμέτρητες τηλεοπτικές εμφανίσεις, δημόσιες ομιλίες και βίντεο στο YouTube, τον μετέτρεψε σε λατρεία μεταξύ των νεαρών ανδρών και τον έκανε να εκλεγεί στο Κογκρέσο το 2021.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης έκανε τους ανθρώπους να απαιτούν μια αλλαγή, ανεξάρτητα από το κόστος, και τους έστρεψε εναντίον των κυρίαρχων πολιτικών. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ακόμη και όταν η απόδοση του Μάσσα ξεπέρασε κατά πολύ εκείνη του Milei στο τελευταίο προεδρικό ντιμπέιτ, ο κόσμος το εισέπραξε αρνητικά, με τη λογική ότι ένας «επαγγελματίας πολιτικός» εκφοβίζει έναν «ερασιτέχνη».
Ένας δεύτερος παράγοντας που έκανε δυνατή την άνοδο του Μιλέι στην εξουσία ήταν η αποτελεσματική εκμετάλλευση του αντιπερονιστικού αισθήματος στη χώρα. Το κύριο παρακλάδι του περονιστικού κινήματος, το Κόμμα Δικαιοσύνης, βρίσκεται στην εξουσία τα 27 από τα 40 χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Αργεντινή το 1983. Τα περισσότερα κόμματα της αντιπολίτευσης, τόσο στα αριστερά όσο και στα δεξιά, κατηγορούν κυρίως το κόμμα για την εμβάθυνση της πολιτικής διαφθοράς, την επιδείνωση των συστημάτων δημόσιας υγείας και εκπαίδευσης και η γενική «εθνική σήψη» που αντιλαμβάνονται πολλοί. Η δημόσια εχθρότητα προς την περονίστρια πρώην πρόεδρο Κριστίνα Φερνάντεζ Κίρχνερ (Cristina Fernandez de Kirchner), την οποία πολλοί θεωρούν ως την κύρια εκπρόσωπο της αριστερής, προοδευτικής ατζέντας στη χώρα, ήταν ιδιαίτερα έντονη.
Ο Milei το εκμεταλλεύτηκε επιδέξια κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του για τις προεδρικές εκλογές. Αυτός και οι υποστηρικτές του χαρακτήρισαν τη Massa ως «Kirchnerista», υπονοώντας ότι ανήκει στο πιο ριζοσπαστικό τμήμα του Κόμματος Δικαιοσύνης που ενσάρκωσαν η πρώην πρόεδρος και ο σύζυγός της, Νέστορ Κίρχνερ (Nestor Kirchner). Παρά το γεγονός ότι κατείχε μια πιο κεντρώα θέση από τους Κίρχνερ και ήταν σκληρός αντίπαλος του στρατοπέδου τους για πάνω από μια δεκαετία, ο Μάσα δεν μπορούσε να απαλλαγεί από αυτήν την ταμπέλα. Το αποτέλεσμα των εκλογών αντικατοπτρίζει τις εκλογές της Βραζιλίας του 2018, όταν ο Ζαΐρ Μπολσονάρο (Jair Bolsonaro) κέρδισε τον Φερνάντο Χαντάντ (Fernando Haddad). Και στις δύο περιπτώσεις, οι περισσότεροι ψηφοφόροι που υποστηρίζουν πολιτικά κόμματα των οποίων οι υποψήφιοι δεν μπήκαν στον δεύτερο γύρο είχαν προνομιακή «αλλαγή» έναντι του «φόβου» που προκάλεσε ο Μιλέι (ή ο Μπολσονάρο).
Ο τρίτος καθοριστικός παράγοντας της εκλογικής επιτυχίας του Milei ήταν η υποστήριξη που του παρείχε ο πρώην Πρόεδρος Μαουρίτσιο Μάκρι (Mauricio Macri) στον δεύτερο γύρο των εκλογών. Ο Μάκρι είναι βασικός παράγοντας στην πολιτική της Αργεντινής και ιδρυτής του Juntos por el Cambio, του πιο σημαντικού συνασπισμού που αντιτίθεται στον περονισμό. Ο Μιλέι ήταν εξαρχής τόσο ένθερμος αντίπαλος του Juntos όσο και του Kirchnerismo και σε καμία περίπτωση δεν ήταν φυσικός σύμμαχος του Macri. Ωστόσο, μετά τις γενικές εκλογές, τις οποίες έχασε ο υποψήφιος των Juntos, ο Μάκρι υποστήριξε ανοιχτά τον Μιλέι χωρίς να συμβουλευτεί τους συμμάχους του.
Η υποστήριξη του Macri ήταν απαραίτητη για την εκλογική επιτυχία του Milei για δύο λόγους. Πρώτον, βοήθησε τον Milei να απλοποιήσει την αφήγηση της εκστρατείας του και να πει στο κοινό ότι η επιλογή μεταξύ αυτού και της Massa είναι στην πραγματικότητα μια επιλογή μεταξύ «Ελευθερίας και Kirchnerism». Δεύτερον, η οικονομική υποστήριξη και η πρόσβαση στην υποδομή εκλογικής εποπτείας του Macri παρείχε στον Μιλέι αποδείχθηκε κρίσιμη την ημέρα των εκλογών και επέτρεψε στον δεξιό υποψήφιο να εξασφαλίσει τη νίκη του.
Τέλος, ο Milei εκμεταλλεύτηκε την επιτυχία των ακροδεξιών λαϊκιστών σε άλλες χώρες, από τη Βραζιλία μέχρι τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ιταλία. Πράγματι, ενσωμάτωσε συστηματικά στην πολιτική του εργαλειοθήκη τα δοκιμασμένα αντι-status quo, αντιπροοδευτικά, κατά της κλιματικής αλλαγής σημεία συζήτησης των Μπολσονάρο, Ντόναλντ Τραμπ, Τζιόρτζια Μελόνι, και άλλων. Οι προσπάθειες του Μιλέι να ακολουθήσει τα βήματα αυτών των δεξιών μορφών, σε συνδυασμό με την υποστήριξη που έλαβε από άτομα όπως ο Elon Musk και ο Tucker Carlson ως αποτέλεσμα των αντιδραστικών του γελοιοτήτων, του παρείχαν διεθνή προβολή και έκθεση στα μέσα ενημέρωσης.
Σήμερα, μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα τι οδήγησε σε έναν ακροδεξιό αουτσάιντερ όπως ο Μιλέι να εδραιώσει την προεδρία της Αργεντινής. Ποιες είναι όμως οι προοπτικές της διοίκησής του; Θα μπορέσει να συνεχίσει τη ριζοσπαστική ατζέντα που υποσχέθηκε σε όσους τον ψήφισαν;
Το κόμμα του ελέγχει μόλις 38 έδρες (από 257) στην κάτω αίθουσα και επτά (από 72) στην άνω αίθουσα του Κογκρέσου. Του λείπει επίσης η υποστήριξη της τοπικής κυβέρνησης, καθώς το πολιτικό του κόμμα δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει κυβερνήσεις ή δημαρχίες.
Μπορεί να βασιστεί στην πρόσφατη, και εύθραυστη, συμμαχία του με τον Μάκρι για να προωθήσει την ατζέντα του; Επίσης, θα μπορέσει να διατηρήσει τη λαϊκή υποστήριξη μόλις αρχίσει να εφαρμόζει τις ριζοσπαστικές οικονομικές του πολιτικές;
Όλα αυτά είναι άγνωστα. Το σίγουρο είναι ότι η οικονομική και κοινωνική κρίση, ο επιταχυνόμενος πληθωρισμός και το βαρύ φορτίο του δανείου του ΔΝΤ δεν θα εξαφανιστούν από τη μια μέρα στην άλλη.
Η διοίκηση του Milei ανακοίνωσε ήδη σοβαρές περικοπές στις δημόσιες δαπάνες και μια απόφαση να αποδυναμώσει την αξία του πέσο Αργεντινής κατά περισσότερο από 50 τοις εκατό έναντι του δολαρίου ΗΠΑ ως μέρος του υποσχεθέντος «σοκ θεραπεία» λίγες μέρες μετά την επίσημη ανάληψη της εξουσίας. Εάν τέτοιες πολιτικές, που χαιρετίστηκαν από το ΔΝΤ αλλά καταδικάστηκαν από προοδευτικούς ακτιβιστές ως «κοινωνική δολοφονία», δεν αποφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα και τα φέρουν σύντομα, το πείραμα της Αργεντινής με τον ακροδεξιό λαϊκισμό μπορεί να καταλήξει πολύ οδυνηρό και βραχύβιο.
- Διαβάστε αναλυτικά το άρθρο του διευθυντής του Asuntos del Sur Global, Matías Bianchi, στο αραβικό δίκτυο Al Jazeera, με τίτλο «How did a far–right outsider rise to power in Argentina?», στα αγγλικά, πατώντας ΕΔΩ
