Μη κρατικά Πανεπιστήμια: Το σχέδιο της κυβέρνησης – Τι ορίζουν τα άρθρα 16 και 28 – Τι ισχύει στην ΕΕ

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε χθες ότι σύντομα έρχεται το νομοσχέδιο για τα μη κρατικά πανεπιστήμια. Μάλιστα το νομοσχέδιο που φέρει τον σημειολογικό τίτλο «Ελεύθερο πανεπιστήμιο», ετοιμάζεται και θα το παρουσιάσει στην επόμενη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ο υπουργός Παιδείας, Κυριάκος Πιερρακάκης.
Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, επιδιώκει να δώσει το στίγμα μιας μεγάλης μεταρρύθμισης, που υλοποιεί μια βασική κυβερνητική προτεραιότητα και θα διαμορφώσει μια νέα πραγματικότητα στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση της χώρας μας με τις συνεργασίες του δημόσιου πανεπιστημίου με κρατικά και ιδιωτικά πανεπιστήμια άλλων χωρών.
Η ίδρυση μη κρατικών ΑΕΙ, με βάση διακρατικές συμφωνίες, με την αξιοποίηση του Άρθρου 28 του Συντάγματος, όπως έχει εξαγγείλει ο πρωθυπουργός ήδη από την ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης, αναμένεται να φέρει στην Ελλάδα κορυφαία ξένα ιδρύματα που θέλουν να επενδύσουν στη χώρα μας, με στόχο να μετατραπεί η Ελλάδα σε διεθνή εκπαιδευτικό κόμβο.
Τούτο θα έχει, ισχυρίζεται η κυβέρνηση, στόχο να δοθεί η ευκαιρία σε χιλιάδες Ελληνόπουλα που σήμερα αναγκάζονται να ξενιτευτούν, να μπορούν να σπουδάσουν στην πατρίδα τους, αποκτώντας αναγνωρισμένο πτυχίο, και να παραμείνουν εδώ για να εργαστούν, παράλληλα δε η Ελλάδα να γίνει ελκυστικός εκπαιδευτικός προορισμός και για πολλούς ξένους φοιτητές που πηγαίνουν σε άλλες χώρες.
Όπως χαρακτηριστικά παρατήρησε ο Κυριάκος Πιερρακάκης σε πρόσφατη τοποθέτησή του, «πανεπιστημιακά, είμαστε έθνος ανάδελφο από μια συνταγματική διάταξη που έχει τις απαρχές της στο Σύνταγμα του 1968, στη χούντα, και που το Σύνταγμα του 1975 απλώς την επαναβεβαίωσε. Σηκώσαμε παντού γύρω μας τείχη από έναν ακατανόητο φόβο». Ο ίδιος τόνισε με αποφασιστικό τρόπο ότι «προς τα εκεί πρέπει να πάμε και θα πάμε στην αρχή με συνέργειες με ξένα πανεπιστήμια. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς». Ο υπουργός Παιδείας θεωρεί ως «ναυαρχίδα» το δημόσιο πανεπιστήμιο και, όπως είπε, «χρειάζεται να ανατρέψουμε τη ροή των φοιτητών μας προς το εξωτερικό για λόγους εκπαιδευτικής ανάγκης, καθώς δεν μπορούν να σπουδάσουν εδώ το αντικείμενο που θέλουν, και να απελευθερώσουμε το δημόσιο πανεπιστήμιο από την κρατική γραφειοκρατία. Πρέπει να σπάσουμε επιτέλους αυτά τα δεσμά και να καταργήσουμε το κρατικό μονοπώλιο. Αυτή, άλλωστε, είναι και η εντολή του ελληνικού λαού στις εκλογές του 2023 και αυτή θα υλοποιήσουμε».

Μη κρατικά Πανεπιστήμια: Τα κριτήρια και τα παραρτήματα
Το υπουργείο Παιδείας βρίσκεται σε συνεργασία με την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης, η οποία θα είναι αρμόδια για την τήρηση των κριτηρίων. Σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες, πρόκειται για ένα πλέγμα προδιαγραφών ίδρυσης και λειτουργίας που θα θέτει υψηλά στάνταρ, με την αποστροφή του Κυριάκου Πιερρακάκη να είναι χαρακτηριστική: «Δεν θέλουμε πανεπιστήμια του ενός ορόφου». Τα μη κρατικά πανεπιστήμια σε πρώτη φάση θα είναι παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων, καθώς αυτή είναι η «φόρμουλα» που μπορεί τη δεδομένη στιγμή να θεσπιστεί με βάση την ερμηνεία του Συντάγματος σε συνάρτηση με το Ενωσιακό και το Διεθνές Δίκαιο. Το πτυχίο του ιδιωτικού πανεπιστημίου θα αναγνωρίζεται ως τίτλος σπουδών και για διορισμό στο Δημόσιο, εφόσον το πανεπιστήμιο πληροί τα κριτήρια.

Μη κρατικά πανεπιστήμια: Οι προβλέψεις του σχεδίου νόμου
Όπως προβλέπεται σύμφωνα με το σχέδιο του υπουργείου Παιδείας, θα τεθούν συγκεκριμένες διαδικασίες επιλογής και εξέλιξης του ακαδημαϊκού προσωπικού. Προϋπόθεση αδειοδότησης θα είναι η επάρκεια των υποδομών τόσο για τη βασική λειτουργία (αίθουσες διδασκαλίας, εργαστήρια, βιβλιοθήκη) όσο και για τη φοιτητική μέριμνα (σίτιση, στέγαση, αθλητικές εγκαταστάσεις κ.λπ.), ενώ θα εξετάζεται η αναπτυξιακή στρατηγική του μη κρατικού πανεπιστημίου και θα αξιολογούνται η βιωσιμότητα και η προοπτική του. Η ίδρυση και η λειτουργία παραρτημάτων στη χώρα θα γίνονται από ξένα πανεπιστήμια, ως συνεργαζόμενα με ελληνικούς ιδιωτικούς ή κρατικούς φορείς, ενώ θα αποκλείονται αυτοτελείς εγχώριες πρωτοβουλίες ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων, χωρίς τη συνεργασία ξένου ΑΕΙ, με διακρατική συμφωνία.
Η εισαγωγή των φοιτητών στα μη κρατικά ιδρύματα θα γίνεται με κριτήρια που θα θέτει το ίδιο το πανεπιστήμιο. Ουσιαστικά, τα κριτήρια εισαγωγής στο ελληνικό παράρτημα θα καθορίζονται από το μητρικό ίδρυμα. Επίσης, τα μη κρατικά πανεπιστήμια θα έχουν την ευχέρεια να καθορίζουν δίδακτρα, αλλά θα υπάρχει πρόβλεψη στον νόμο τόσο για προγράμματα υποτροφιών όσο και για την εφαρμογή κοινωνικών κριτηρίων. Το νομοσχέδιο θα έχει και έναν πυλώνα που θα αφορά στην αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας των δημόσιων πανεπιστημίων και στην ενθάρρυνση της εξωστρέφειάς τους, ενώ οι ρυθμίσεις για την ενδυνάμωσή του θα είναι διαρκείς και στοχευμένες, ώστε τα ελληνικά Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα να είναι ενισχυμένα στη νέα εποχή.

Ιδιωτικά πανεπιστήμια: Το άρθρο 16, το άρθρο 28

Τι προβλέπει το άρθρο 16 του Συντάγματος
Άρθρο 16: (Παιδεία, τέχνη, επιστήμη)
1. H τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Kράτους. H ακαδημαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον της υπακοής στο Σύνταγμα.
2. H παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Kράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Eλλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες.
3. Tα έτη υποχρεωτικής φοίτησης δεν μπορεί να είναι λιγότερα από εννέα.
4. Όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια. Tο Kράτος ενισχύει τους σπουδαστές που διακρίνονται, καθώς και αυτούς που έχουν ανάγκη από βοήθεια ή ειδική προστασία, ανάλογα με τις ικανότητές τους.
5. H ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση. Tα ιδρύματα αυτά τελούν υπό την εποπτεία του Kράτους, έχουν δικαίωμα να ενισχύονται οικονομικά από αυτό και λειτουργούν σύμφωνα με τους νόμους που αφορούν τους οργανισμούς τους. Συγχώνευση ή κατάτμηση ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μπορεί να γίνει και κατά παρέκκλιση από κάθε αντίθετη διάταξη, όπως νόμος ορίζει.
Eιδικός νόμος ορίζει όσα αφορούν τους φοιτητικούς συλλόγους και τη συμμετοχή των σπουδαστών σ’ αυτούς.
6. Oι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων είναι δημόσιοι λειτουργοί. Tο υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό τους επιτελεί επίσης δημόσιο λειτούργημα, με τις προϋποθέσεις που νόμος ορίζει. Tα σχετικά με την κατάσταση όλων αυτών των προσώπων καθορίζονται από τους οργανισμούς των οικείων ιδρυμάτων.
Oι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων δεν μπορούν να παυθούν προτού λήξει σύμφωνα με το νόμο ο χρόνος υπηρεσίας τους παρά μόνο με τις ουσιαστικές προϋποθέσεις που προβλέπονται στο άρθρο 88 παράγραφος 4 και ύστερα από απόφαση συμβουλίου που αποτελείται κατά πλειοψηφία από ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς, όπως νόμος ορίζει.
Nόμος ορίζει το όριο της ηλικίας των καθηγητών των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων  εωσότου εκδοθεί ο νόμος αυτός οι καθηγητές που υπηρετούν αποχωρούν αυτοδικαίως μόλις λήξει το ακαδημαϊκό έτος μέσα στο οποίο συμπληρώνουν το εξηκοστό έβδομο έτος της ηλικίας τους.
7. H επαγγελματική και κάθε άλλη ειδική εκπαίδευση παρέχεται από το Kράτος και με σχολές ανώτερης βαθμίδας για χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο από τρία χρόνια, όπως προβλέπεται ειδικότερα από το νόμο, που ορίζει και τα επαγγελματικά δικαιώματα όσων αποφοιτούν από τις σχολές αυτές.
8. Nόμος ορίζει τις προϋποθέσεις και τους όρους χορήγησης άδειας για την ίδρυση και λειτουργία εκπαιδευτηρίων που δεν ανήκουν στο Kράτος, τα σχετικά με την εποπτεία που ασκείται πάνω σ’ αυτά, καθώς και την υπηρεσιακή κατάσταση του διδακτικού προσωπικού τους.
H σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται.
9. O αθλητισμός τελεί υπό την προστασία και την ανώτατη εποπτεία του Kράτους.
Tο Kράτος επιχορηγεί και ελέγχει τις ενώσεις των αθλητικών σωματείων κάθε είδους, όπως νόμος ορίζει. Nόμος ορίζει επίσης τη διάθεση των ενισχύσεων που παρέχονται κάθε φορά στις επιχορηγούμενες ενώσεις σύμφωνα με τον προορισμό τους.

Τι προβλέπει το άρθρο 28 του Συντάγματος
Αρθρο 28: (Κανόνες του διεθνούς δικαίου και διεθνείς οργανισμοί)
1. Oι γενικά παραδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου. H εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συμβάσεων στους αλλοδαπούς τελεί πάντοτε υπό τον όρο της αμοιβαιότητας.
2. Για να εξυπηρετηθεί σπουδαίο εθνικό συμφέρον και να προαχθεί η συνεργασία με άλλα κράτη, μπορεί να αναγνωρισθούν, με συνθήκη ή συμφωνία, σε όργανα διεθνών οργανισμών αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα. Για την ψήφιση νόμου που κυρώνει αυτή τη συνθήκη ή συμφωνία απαιτείται πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των βουλευτών.
3. H Eλλάδα προβαίνει ελεύθερα, με νόμο που ψηφίζεται από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, σε περιορισμούς ως προς την άσκηση της εθνικής κυριαρχίας της, εφόσον αυτό υπαγορεύεται από σπουδαίο εθνικό συμφέρον, δεν θίγει τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις βάσεις του δημοκρατικού πολιτεύματος και γίνεται με βάση τις αρχές της ισότητας και με τον όρο της αμοιβαιότητας.

Ποιος είναι ο ρόλος των ιδιωτικών ιδρυμάτων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ανά την Ε.Ε.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση πέραν των δημόσιων ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στα οποία φοιτά η συντριπτική πλειονότητα των σπουδαστών, υπάρχουν ιδιωτικά πανεπιστήμια – τόσο με κρατική εξάρτηση όσο και ανεξάρτητα.

• Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat, το 2020 συνολικά στην Ένωση το 79,7% των σπουδαστώντριτοβάθμιας εκπαίδευσης φοιτούσαν σε δημόσια ιδρύματα.
• Οι δύο χώρες με αποκλειστικά δημόσια ΑΕΙ είναι η Ελλάδα και το Λουξεμβούργο. Ωστόσο και στα περισσότερα άλλα κράτη – μέλη η συμμετοχή των ιδιωτικών ΑΕΙ ήταν σχετικά μικρή.
• Σε 22 από τα 27 κράτη – μέλη (συμπεριλαμβανομένων της Ελλάδας και του Λουξεμβούργου) τουλάχιστοντα 3/4 των φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ήταν σε δημόσια πανεπιστήμια.
• Στην Πολωνίατο ποσοστό στα δημόσια ιδρύματα ήταν κατά τι χαμηλότερο, στο 70%, ενώ στη Φινλανδία ήταν αρκετά χαμηλότερο 52,5%.
• Στα υπόλοιπα τρία κράτη – μέλη (Βέλγιο, Κύπρο και Λετονία)στα δημόσια πανεπιστήμια φοιτούσε το 2020 η μειοψηφία των συμμετεχόντων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
  α) Στην Κύπρο το ποσοστό στα δημόσια πανεπιστήμια ήταν περίπου 25%, με τους υπόλοιπους να φοιτούν σε ανεξάρτητα, ιδιωτικά ιδρύματα.
  β) Στη Λετονία πάνω από το 90% φοιτά σε ιδιωτικά πανεπιστήμια, αν και τα ανεξάρτητα ιδιωτικά πανεπιστήμια καλύπτουν μόνο το 1/3 των  συνολικών φοιτητών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με τους περισσότερους να φοιτούν σε εξαρτημένα από το κράτος ιδιωτικά ιδρύματα.
  γ) Στο Βέλγιο λίγο περισσότεροι από τα 2/5 των σπουδαστών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης φοιτούσαν το 2020 σε δημόσια πανεπιστήμια και οι υπόλοιποι σε ιδιωτικά – σχεδόν αποκλειστικά όμως σε εξαρτώμενα από το κράτος ιδρύματα.